“Aqliy hujum” savollari:
O’tgan mavzular yuzasidan o’quvchilarga savollar bilan murojaat
qilaman va faol o’quvchilarni baholab boraman.
2-ilova
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati.
1.M.E.Jumayev. “Bolalarda boshlang`ich matematik tushunchalarini rivojlantirish
nazariyasi va metodikasi” Toshkent. «Ilm-Ziyo» Qo`llanma - 2013.
2.F.Voxobova, Sh.B.Nabixanova,D.T Karimova ”Maktabgacha yoshdagi bola
shaxsini rivojlantirishga yo`naltirilgan ta`lim asoslari” pedagogika kolleji
o`quvchilari uchun o`quv qo`llanma. Toshkent-2015
Internet manba:
www.markaz.uz.
3-ILOVA
O`quvchilarni baholash mezoni
Berilgan tоpshiriqlarni bajarish
Bahosi (bаllаr
yig`indisi)
O`tilgan mavzu
bo`yicha
tushunchalarni bayon
qilish vа uy vazifani
bajarganligi
Yangi ijоdiy
g`оyalаr
Dars jarayonida
faolligi
3(ball)
1(ball)
1(ball)
5
4-ILOVA
26-mavzuning nomi:
Katta guruh yoshidagi bolalarni tevarak atrofda mo`ljal
olishga o`rgatish
Reja:
1.Katta guruh yoshidagi bolalarni tevarak-atrofda mo`ljal olishga o’rgatishning
o’ziga xosligi.
2.Katta guruh yoshidagi bolalarini tekislikda mo`ljal olishga o`rgatish.
3.Bolalarni tevarak-atrofda mo`ljal olish haqidagi tushunchalarini mustahkam-
lashda o`yinlardan foydalanish.
232
Aqliy xujum savollari
5-ilova
5-ILOVA
Tayanch so`z va iboralar:
Geometrik shakl
,
Predmet
, vaqt, tarbiya, O`rta
guruh, chamalash, arifmetika, tevarak atrof, Son,kattalik, Natural, mo`ljal olish,
Kubik
26-Mavzu:Katta guruh yoshidagi bolalarni tevarak atrofda mo`ljal olishga
o`rgatish.
Reja:
1.Katta guruh yoshidagi bolalarni tevarak-atrofda mo`ljal olishga
o`rgatishning o`ziga xosligi.
2.Katta guruh yoshidagi bolalarini tekislikda mo`ljal olishga o`rgatish.
3.Bolalarni tevarak-atrofda mo`ljal olish haqidagi tushunchalarini
mustahkamlashda o`yinlardan foydalanish.
Bolalarning atrofdagi narsalarning o`ziga nisbatan vaziyatini so`z bilan
ifodalash ko`nikmasini mustaxkamlash: o`ngda, chapda, oldinda, orqada, uzokda,
yaqinda.Bolalarni ko`rsatilgan yo`nalishda mo`ljal olishga, berilgan shart bo`yicha
o`z xolati o`rnini belgilashga o`rgatish (shunday turginki, mashina o`ng
tomoningda, koptok oldingda bo`lsin).U yoki bu predmetni boshqa bir predmetga
nisbatan joylashganligini so`z bilan ifodalashga o`rgatish (kuchukchaning chap
tomonida quyon, kuchukchaning o`ng tomonida ayiqcha). Bolalarni qog`oz
varag`i satxini mo`ljalga olishga, qog`ozning o`ng, chap, yuqori, past qismlarini,
o`rtasini aniqlashga o`rgatish.
Kompyuterni MTM bolalariga o’rgatish ijobiy va salbiy tomonlari
qanday?
2.Kompyuterdan MTMda foydalanish mumkinmi?
3. Maktabgacha ta’lim muassasalarda kompyuterli ta’limiy va
rivojlantiruvchi o’yinlar o’tkazish uslubiyoti haqida gapiring?
4. Bog’cha bolalarining o’yinli faoliyatiga kompyuter dasturlarini
kiritishni ahamyati haqida gapiring?
5. .Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirishda kompyuterdan
foydalanish haqida gapiring
?
233
Maktabgacha yoshidagi bolalarning fazoviy tasavvuri faoliyatning xamma
turlari jarayonida kengayadi va mustaxkamlanadi. Mashg`ulotlar tarkibiga fazoda
mo`ljal olishga doir maxsus mashqlarning kiritilishi xam bunga imkoniyat beradi.
Tarbiyachi bolalarga chapda eng baland, o`ngda eng past buyum turadigan qilib,
buyumlarning kattaliklari bo`yicha qo`yishni taklif qiladi, yoki uning o`zi stolga
o`yinchoqlarni (it, mushuk, sigir, ko`y, quyon) joylashtiradi va bolalarga murojaat
qiladi: “Sigirning yonida nima turganini qarang va ayting. Mushukdan chapda
nima turibdi? Ko`y qaysi xayvonlar orasida turibdi?” So`ngra tarbiyachi
o`yinchoqlarni biri-birining orqasida turadigan qilib aralashtirib qo`yadi va
so`raydi: “Nima birinchi ketmoqda? Nimadan keyin mushuk ketmoqda? Nimadan
oldinda sigir ketmoqda? Ko`ydan keyin nima ketmoqda?” va xakozo.Bolalar
atrofdagi buyum orasida o`z xolatlarini aniqlaydigan mashqlar xam samarali:
“Stolning orqasida turibman, stolning yonida, deraza oldida turibman”
Katta guruhda maktabgacha yoshdagi bolalar qog`oz varag`ida mo`ljal
olishga o`rgatila boshlanadi. Oldingi guruhlarning dasturlarida bunday vazifa yo`q
edi. Tarbiyachi raxbarligida bolalar ma`lum miqdordagi buyumlarni ko`rsatilgan
yo`nalishda: qog`oz varag`ining yuqori, pastki qismiga, chap qismiga, o`ng
qismiga joylashtirish malakasini egallaydilar. Bunday topshiriqlar xam bo`lishi
mumkin: varaqning chap qismiga 5 ta doiracha; o`ngiga esa 1 ta ortik doiracha
kuy; varaqning pastki va ustki qismlariga 8 tadan uchburchak joylashtir.
Topshiriqni bajarganidan keyin bola qanday shakllardan nechtasini joylashtirganini
va qayerlarga joylashtirganini gapirib beradi. Bolalarni buyumlarning kog`oz
varag`idagi, stoldagi, poldagi xolatini belgilash uchun so`zlarni to`g`ri, ma`nosi
bo`yicha ishlatishga o`rgatish kerak.Yil oxiriga kelib bolalar o`zlariga, boshqa
odamlarga nisbatan o`rnini so`zlar bilan ifodalay oladigan bo`lishlari kerak.5-6
yoshdan bolalarda chap va o`ng qo`lni farq qilish, o`ziga nisbatan narsalar qay
yo`nalishda (yuqorida, pastda, oldinda, orqada, chapda, o`ngda) joylashganini
aniqlash ko`nikmasi mustahkamlanib boriladi. Shu maqsadda o`rta guruh bolalari
uchun tavsiya etilgan o`yin mashqlari qo`llaniladi. Kim qayerda turibdi? Top!
Nima qayerda? Top! Qo`ng`iroq qayerda chalindi? Top! va boshqalar. Bu
o`yinlarni matematika mashg`ulotlarida, shuningdek, o`yin vaqtida ham o`tkazish
mumkin. Bu narsalar sonning ortishi bilan ifodalanib, bunda bola aniqlashi
mumkin bo`lgan joy, shuningdek, bola bilan narsa o`rtasidagi masofa nazarda
tutiladi. Bolalarni asta-sckin o`zlaridan uncha uzoq bo`lmagan masofada turgan har
qanday narsaning yo`nalishini aniqlashga o`rgatilib boriladi. Bolalarga narsalaiga
nisbatan qay yo`nalishda ekanligini aniqlashni o`rgatibgina qolmay, balki aytilgan
vaziyatni mustaqil ravishda vujudga keltirishga ham o`rgatiladi. Masalan:
«Shunday turgin- ki, Jahongir orqangda, Jasur esa oldingda bo`lsin, chap
tomoningda stol, o`ng tomoningda doska bo`lsin». Pedagog (tarbiyachi) harakatlar
yo`nalishini aniq belgilash uchun musiqa va jismoniy tarbiya mashg`ulotlarida
qo`shimcha foydalanadi. Balandga, pastga, oldinga, orqaga, chapga, o`ngga va
hokazo.
Mo`ljal olishga oid topshiriqlar soni asta-sekin oshirib borilib, takliflar
tartibi ham o`zgartiriladi. Avval bolalar faqat juft, ya`ni: oldinga-orqaga, o`ngga-
234
chapga kabi yo`nalishlarni aniqlasalar, kcyinchalik csa ular yo`nalishlarni
xohlagan:
oldinga-o`ngga,
chapga-orqaga
va
hokazo
tartibda
bajaradilar.Bolalarning piyoda yuruvchilarning o`ng va chap yo`nalishlarini
mo`ljal qila olish ko`nikmasi bilan bog`liq bo`lgan ko`chada yurish qoidasini
egallab olishlari uchun quyidagi o`yinlar tavsiya etiladi: «Ko`chadan kesib o`tish
qoidasiga rioya qil» va hokazo.
Bolalarni aytilganlar bo`yicha harakat qilib, yo`nalishlarni aniqlashga
o`rgatish muhimdir. Shu maqsadda quyidagi o`yinlar tavsiya etiladi: «Nog`orani
chal». Bolalar tarbiyachining ko`rsatmasiga binoan ko`zni yumib, narsa tomon
boradilar: «Oldinga ikki qadam tashla, chapga buril, uch qadam tashla» va hokazo.
Avval topshiriqlar sonini 2-3 ta bilan cheklash, keyinroq esa ularning sonini 4-5
tagacha yetkazish mumkin. Bolalar narsalarning qog`oz varag`iga, polga, joyga
nisbatan joylashishini bildiruvchi aniq so`zlardan foydalanishlari kerak. Bolalar
matematika mashg`ulotlarida u yoki bu fazoviy bog`lanish hamda munosabatlar
haqida dastlabki tasavvurlarni hosil qiladilar. Ular kun davomida xilma- xil
faoliyat turlari aks ettirilgan rasm va fotosuratlardan foydalanadilar:o`rin-
ko`rpalarni yig`ish, ertalabki gimnastika, yuvinish, ertalabki nonushta va
hokazolar.
Sutka, qismlar haqidagi tasavvurlarni aniqlashda didaktik o`yinlar, masalan,
«Tun va kun» o`yini yordam beradi.«Kecha», «bugun», «ertaga» kabi vaqt
belgilarining o`zgaruvchanligi va nisbiyligi bolalarga ularni o`zgartirishlarida
qiyinchilik tug`diradi. Besh yoshli bolalar bu so`zlarni yanglishtiradilar.
Pedagog (tarbiyachi) muayyan so`zlarning mazmun ahamiyatini ochib bcrish
uchun bolalarga quyidagi savollarni beradi: «Biz siz bilan kecha qayerda
bo`ldik?», «Saylga qachon borgan edik?»,«Bugun qanday mashg`ulot o`tamiz?»,
«Bizda rasm chizish bo`yicha mashg`ulot qachon bo`ladi?» va hokazo.Bolalar
aylana bo`lib turadilar. Tarbiyachi qisqa jumla bilan vaqtni aytib, koptokni
tashlaydi. Kim koptokni ushlab olsa, o`sha bola biror sonni aytib, koptokni boshqa
bolaga uzatadi. Kim koptokni ushlab olsa, o`sha bola tegishli vaqtni aytadi.
Masalan, tarbiyachi koptokni tashlab: «Biz tabiatda sayr qildik», deydi. Bola esa
koptokni ushlab olib: «Kecha» deb jumlani tugatadi. «Matematika bo`yicha
mashg`ulot …bo`ladi», «bugun». «Biz.. .rasm chizamiz» va hokazo.
Mashg`ulotlardan birida bolalar odamlar so`zlashuvda ishlatadigan kun so`zi biri
ikkinchisi bilan almashinib turishini bilib oladilar. Shunday kunlardan yettitasi bir
haftani tashkil etadi. Hafta kunlarining izchilligi har doim birdek: dushanba,
seshanba, chorshanba.Bolalar hafta kunlarining nomini faoliyatining aniq mazmuni
bilan bog`laydilar. (Chorshanba kunlari bizda matematika va jismoniy tarbiya
mashg`ulotlari, payshanba kunlari...) Endilikda bolalar har kuni ertalab hafta
kunlarining nomini, shuningdek, kecha haftaning qaysi kuni, ertaga qaysi kuni
ekanligini
aytadilar.
6-ILOVA
Mustahkamlash uchun savollar
1.Katta guruh yoshidagi bolalarni tevarak-atrofda mo`ljal olishga o`rgatishning
o`ziga xosligi haqida gapiring?
235
2.Katta guruh yoshidagi bolalarini tekislikda mo`ljal olishga o`rgatishda qanday
ishlar olib boriladi?
3.Bolalarni tevarak-atrofda mo`ljal olish haqidagi tushunchalarini
mustahkamlashda qanday o`yinlardan foydalaniladi?
7-ILOVA
Uyga vazifa:
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
3. Nazorat savollariga tayyorlanish.
O`yin.
Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi.
Fan (nomi) Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish
27-Mavzu : Katta guruh yoshidagi bolalarning vaqtni chamalash haqidagi
tasavvurlarni shakllantirish
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnalogiyasining modeli
236
Vaqt – 80 daqiqa
O`quvchilar soni ___ tа
O`quv mashg`ulotining shakli va
turi
Nazariy,
O`quv mashg`uloti rejasi
1.Katta guruh yoshidagi bolalarning vaqtni
chamalash haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
2.Bolalarni hafta kunlari bilan tanishtirish.
3. Kun davomidagi faoliyatlarda vaqt haqidagi
tushunchalarni mustaxkamlanishi.
O`quv mashg`uloti maqsadi: Katta guruh yoshidagi bolalarning vaqtni chamalash
haqidagi tasavvurlarni shakllantirish mavzusi yuzasidan to`liq tasavvurlarini
shakllantirish
O`qitish natijasi
Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o`quvchida
Bolalarning matematik tasavvurlarini
shakllantirishga doir dastlabki tushunchalar
shakllanadi. Mavzu bo`yicha bilim va
ko`nikmalarga ega bo`ladi
Pedagogik vazifalar:
-
Katta
guruh
yoshidagi
bolalarning vaqtni chamalash
haqidagi
tasavvurlarini
shakllantirishni tushuntirish;
- Bolalarni hafta kunlari bilan
tanishtirishni ko`rsata olish;
-
Kun
davomidagi
faoliyatlarda
vaqt
haqidagi
tushunchalarni
mustaxkamlanishini tasniflash;
O`quv faoliyati natijalari
-
Katta guruh yoshidagi bolalarning vaqtni
chamalash haqidagi tasavvurlarini shakllantirishni
izohlaydi;
-
Bolalarni hafta kunlari bilan tanishtirishni
aytib beradi.
-
Kun davomidagi faoliyatlarda vaqt haqidagi
tushunchalarni mustaxkamlanishini tasniflaydi.
O`qitish metodlari
Tushunchalar tahlili metodi
O`qitish vositalari
Matnlar, yozuv taxtasi,kompyuter, proyektor
O`quv faoliyatini tashkil etish
shakli
Guruhda ishlash
O`qitish sharoiti
Maxsus texnikalar bilan jixozlangan ma`ruza
mashg`ulotni o`tish uchun xona
Qaytar
aloqaning
usul
va
vositalari
Tezkor –so`rov, savol-javob, test, misol va
mashqlar, bajarilgan o`quv topshiriqlarni baholash
O`QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyatlar mazmuni
O`qituvchi
O`quvchi
1-bosqich
O`quv
| 