40-mavzuning nomi: Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning matematik
tasavvurlarini shakllantirish MTT va oilaning aloqasi
Reja:
1.Bolalarning matematik bilimlarini rivojlantirishda MTT va oilaning aloqasi.
2.Bolalarni aqliy rivojlanishida son-sanoq mashg`ulotlarini tashkil etish va o’lchash
bilan tanishtirishning ahamiyati.
3.Bolalarni butun buyumni bir necha teng qismga bo’lishga o’rgatish.
349
“Aqliy hujum” savollari:
O’tgan mavzular yuzasidan o’quvchilarga savollar bilan murojaat
qilaman va faol o’quvchilarni baholab boraman.
3-ILOVA
O`quvchilarni baholash mezoni
Berilgan tоpshiriqlarni bajarish
Bahosi (bаllаr
yig`indisi)
O`tilgan mavzu
bo`yicha
tushunchalarni bayon
qilish vа uy vazifani
bajarganligi
Yangi ijоdiy
g`оyalаr
Dars jarayonida
faolligi
3(ball)
1(ball)
1(ball)
5
4-ILOVA
Teskor savol.
1.Bolalarga yarimta so’zini yaxshi tushunmoqlari uchun
tarbiyachi qanday usulni qo’llaydi?
2.Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning matеmatik
tushunchalarini rivojlantirishda oila bilan ishlashining
ahamiyati haqida gapiring?
3.Matematika mashg’ulotlari qaysi guruhdan o’rgatiladi?
4. Elementar matematik tasavvurlarni (matematikani)
rivojlantirish sohasida maktabgacha ta`lim mazmunining
asosiy yo`nalishlari haqida gapiring?
5.Son va miqdor bu?
6. “Qurilish, konstruktorlik va matematika” markazi uchun
o`yinlar tanlash haqida gapiring?
350
5-ILOVA
Tayanch so`z va iboralar:
Geometrik shakl
,
Predmet
, vaqt, tarbiya, O`rta
guruh, chamalash, arifmetika, tevarak atrof, Son,kattalik, Natural, mo`ljal olish,
Kubik, Davlat talabalari, Ilm yoʼli, Ilk qadam, Qurish-yasash
40-Mavzu:Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarning matematik tasavvurlarini
shakllantirish MTT va oilaning aloqasi.
Reja:
1.Bolalarning matematik bilimlarini rivojlantirishda MTT va oilaning aloqasi.
2.Bolalarni aqliy rivojlanishida son-sanoq mashg`ulotlarini tashkil etish va
o`lchash bilan tanishtirishning ahamiyati.
3.Bolalarni butun buyumni bir necha teng qismga bo`lishga o`rgatish.
Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarning matematik tushunchalarini
rivojlantirishda MTM va oilaning aloqasi: Ota-onalar farzandlarini matеmatikaga
o`rgatish ishini masalalardan boshlashlari. Ota-onalar farzandlari bilan
shug`ullanganlarida o`yin mеtodlaridan foydalanishlari.Bolalarning oiladagi
o`yinlarini qiziqarli matеmatik o`yin qo`llanmalari asosida tashkil etish(ota-onalar
uchun maslahatlardan namuna).Ota-onalar majlisining taxminiy tеmatikasi. MTM-
larga qatnamaydigan olti yoshli bolalarni maktabda o`qishga tayyorlashda
foydalaniladigan mashg`ulotlar jadvali. Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarning
matеmatik tushunchalarini rivojlantirishda oila bilan ishlashining ahamiyati.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni o`qitishda matematik bilimlar
tarkibini tekshirish tenglik tengsizlik, qism butun munosabatlari, bilvosita
tenglashtirish sanoq va arifmetik amallarni to`liq va ongli o`zlashtirish uchun asos
bo`ladigan sodda masalalar va munosabatlarning o`zidan iborat ekanini ko`rsatdi.
Bu munosabat va masalalarni (ularning eng sodda shakllarini bolalar 3 yoshdan
boshlab tushuna boshlaydilar. Ular bunday mashg`ulotlarga katta qiziqish bilan
yondashadilar, xuddi shu yerning o`zida o`zlashtirganlari (tenglik, qism butun va
h.k. munosabatlari)ni o`yinlarga ko`chiradilar, turmushda amaliy ishlar qilishda
foydalanadilar, bir birlariga (katta va tayyorlov guruhi bolalari) shunga o`xshash
masalalarni taklif qiladilar.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning matematik tasavvurlarnini
o`rganish, tekshirish asosida elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish
dasturi tuzildi. Bu dastur quyidagi besh bo`limdan iborat: “Miqdor va sanoq”,
“Kattalik”, “Geometrik figuralar”, “Fazoda mo`ljal olish”, “Vaqtga nisbatan
mo`ljal olish”.Endi har xil guruhlarda “Miqdor va sanoq” bo`limi ustida ishlash
uslubiyati haqida fikr yuritamiz.
Maktabgacha yoshdagi bolalarini sanoqqa o`rgatishdagi bosh vazifalardan
biri bir to`prlam elementlarini ikkinchi to`plam elementlari bilan taqqoslash,
solishtirish yo`li orqali bolalarni to`plamlarni taqqoslashga o`rgatishdan iborat. Bu
dastlabki bosqich kelgusida sanoq faoliyatini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.
Bola miqdoriy taqqoslash usullarini egallaydi. Bola sanashni bilmaydi, shu sababli
351
u oldin taqqoslanayotgan to`plamlarning qaysinisi ko`p qaysinisi kam ekanini, yoki
ular teng quvvatli ekanini aniqlashni o`rganadi. Bolalarda kelgusida matematik
tasavvurlarni rivojlantirish ko`p jihatdan sanoqqa o`rgatishning boshlang`ich
davriga bog`liq.O`qitishni buyumlarining sifat, xossalarini ajratishga oid
mashqlardan boshlash kerak. Masalan, bir qancha o`yinchoqlar ichidan xuddi
tarbiyachi qo`lidagidek o`yinchoqni topish taklif qilinadi. “Xuddi shunday
o`yinchoqni topish taklif qilinadi. “Xuddi shunday kubchani (bayroqchani, sharni)
ber”. Shundan keyin har kubchani (bayroqchani, sharni) ber”. Shunday keyin har
xil rangli (o`lchamli, shakldagi) 2 -3 ta buyum orasidan xuddi shu rangdagi
(o`lchamli, shakldagi) buyumni tanlash topshirig`i beriladi.Navbatdagi bosqich
berilgan belgi – alomatlari bo`yicha buyumlarni tanlash va guruhlarga ajratishga,
oid mashqlardan iborat bo`lishi kerak.
Butun buyumni qismlarga bo`lish. Bolalarga butunni qismlarga
bo`lishini qog`oz varag`ini (kvadrat shaklida bo`lishi mumkin) teng ikki
qismga bo`lishi o`rgatishdan boshlash kerak. Bolalarga qog`oz varag`ining
o`rtasidan buklab teng ikkiga bo`lish vazifasi beriladi. Bolalar dastlab qog`oz
varag`ini 2 ta teng qismga bo`lganliklari uchun tarbiyachi birinchi qismni butun
varaq ustiga qo`yib taqqoslash va qaysinisi katta, yoki kichik ekanini gapirib
berishni (butun varaq yarimdan katta, bitta bo`lak buun varaqdan kichik)
taklif qiladi. Shundan keyin yarim varaqlarni birlashtirib, bitta bo`lak
qo`yilsa, butun varaqqa teng varaq hosil bo`lishi ko`rsatiladi.
Bolalar yarimta so`zini yaxshi tushunmoqlari uchun tarbiyachi bir
varaq qog`ozni 2 ta teng bo`lakka bo`ladi va bitta bo`lakni yarim varaq, deb
atash mumkindigini va agar mumkin bo`lmasa, nega atab bo`lmasligini so`raydi.
(“Bu – kichik bo`lagini-chi, ... nega mumkin emas?”) Bolalarga yarimni ikkidan
bir deb aytish ham mumkinligini tushuntirish kerak. Shundan keyin ikkidan
bir qismni ko`rsatish va uni butun kvadrat ustiga qo`yishni, qolgan yarimlar ustida
ham shu ishni bajarish zarur. (“Biz bitta ikikdan birga yana bitta ikkidan birni
qo`shdik va bitta butun kvadrat hosil qildi”). Butun bilan uning bo`laklari
orasidagi munosabatlar haqidagi bilimlarni mustahkamlashni doirani ikkiga
bo`lish misolida amalga oshirish mumkin. Shundan keyin maktabgacha tarbiya
yoshidagi bolalar butunni teng to`rt bo`lakka bo`lish bilan tanishtiriladi.
Mashg`ulot boshlangandan keyin, buni bolalardan kimlar bilish – bilmasliklarini
aniqlab, qanday bajarish keraklgini so`rash kerak. Agar javob to`g`ri bo`lsa, u
holda tarbiyachi uni qichqa va aniq qilib takrorlaydi. Agar javob noto`g`ri bo`lsa,
qog`o varag`ini bir buklash kerakligini uqdiradi. Qog`oz buklanib bo`linganidan
keyin, uni yoyish va hamma qanday yuajarganini tekshirish va nechta teng bo`lak
hosil bo`lganini sanab chiqib aytish talab qilinadi. Shundan keyin bolalarga bu
ishlarni mustaqil bajarish; nima hosil bo`lganini va qanday hosil bo`lganini
gapirib berish; qog`ozni 4 bo`lak qilib qirqish; bitta bo`lakni butun varaq
ustiga qo`yish va taqoslab nima kattaligini aniqlash; yana bir bo`lakni qo`yib,
nima kattaligini; butun varaq ustiga qo`yish va taqqoslab nima kattalagini
aniqlash; yana bir bo`lakni qo`yib, nima kattaligini, butun varaq yoki 2 ta bo`lak
kattalagini aniqlash topshirig`i beriladi. Shundan keyin navbati bilan 3 ta
bo`lak bilan, 4 ta bo`lak bilan taqqoslanadi.
352
Bolalardan to`rt bo`lakning har birini nima deb atash mumkinligini so`rab,
ularni to`rtdan bir, chorak so`zlari bilan tanishtirish kerak. Bolalar to`rtdan bir
qism nima ekanini shunday to`rtta qismdan biri ekanini tushunishlari kerak.
Tarbiyachi quyidagidek mashqlarni o`tkazishi mumkin: bitta qismni olib, stolda
nechta to`rtdan bir qism qolganini, so`ngra 2 ta qismni olib, bularning qaysinisi
katta, qaysinisi kichik degan savollarni beradi. Doira, qog`oz poloskasi bilan ham
shunday mashqlarni o`tkazish mumkin. Bolalar buyumlarni 2 va 4 ta teng
qismlarga bo`lish malakasini egallab olganlaridan keyin, ular qismlari
bo`yicha tushunni va butun bo`yicha uning qismini topishga o`rgatiladi.
Mashg`ulotni mana bunday tashkil qilish ham mumkin. Tarbiyachi bolalarga
kvadrat shaklidagi qog`oz mumkin. Tarbiyachi bolalarga kvadrat shaklidagi
qog`oz varag`ini 4 qismga bo`lishni taklif qiladi. Katta o`lchamdagi kvadratni
olib, uni qismlarga bo`ladi. Hammadan qaraqning to`rtdan bir qismini
ko`rsatishni so`raydi va o`zidagi namunani ko`rsatadi.
Bolalarning e`tiborini o`lchamlardagi farqqa tortadi, sababi haqida o`ylab
ko`rishga imkon beradi. Bolalarga qo`llarida kichik varaq qismlari to`rganini
tushuntirali. Bolalarni bunday xulosaga olib keladi; agar buyum katta
o`lchamli bo`lsa, uning bo`lagi ham katta bo`ladi, kichik buyumning bo`lagi
katta buyumning bo`lagidan kichik bo`ladi. Shundan keyin har qaysi varaqqa
mos choraklar (to`rtdan bir qismlar)ni qo`yishni taklif qiladi. Shunday qilib,
bolalar o`zaro bog`lanishlarni o`rnatishni o`rganadilar. Bu ishning mantiqiy
tafakkurini rivojlantirishdagi ahamiyati katta.
Maktabga tayyorlash guruhida bolalarni tanga –chaqalar bilan
tanishtirish vazifasi qo`yiladi. Tarbiyachi bolalarga 1,2,3,5,10 tiyinlik chaqa –
tangalarning kartondan qirqilgan nmaunalarini tarqatadi. Ularni qarab chiqishni
taklif qiladi. (“To`g`ri, bular yo`llar, bularni tanga – chaqalar ham deyiladi”).
“Qaranglar –chi, erda qanday raqamlar turibdi? deydi tarbiyachi; -
“Qaradinglarmi? Bir tiyinlikni toping, ko`rsating (o`zi tegishli chaqani
ko`rsatadi). Ikki tiyinlikni toping, unda 2 raqami bo`lishi kerak. Uch
tiyinlikni, besh tiyinlikni, ...10 tiyinlikni toning. Hozir “Magazin” o`yinni
o`ynaymiz. Hamma tangachaqalarni oldingizga qo`ying. (Tarbiyachi oldindan
qimmatlari (qancha turishi) ma`lum bo`lgan buyumlarni tayyorlab qo`yadi, bir
varaq oq qog`oz – 1 tiyin, bir varaq rangli qog`oz 2 tiyin, qora qalam 3 tiyin,
daftar 3 tiyin, rasm – 5 tiyin). Magazin ochiq. Nima qancha turushini bilish kerak.
Bir varaq oq qog`oz 1 tiyin turadi. Bir varaq oq 1 tiyin turadi. Bir varaq oq
qog`oz uchun to`lak kerak bo`lgan pulni ko`rsating. Bu rangli qog`oz varag`i
esa 2 tiyin turadi. Shunday pulni ko`rsating. Bu erda daftar ham sotiladi. U 3 tiyin
turadi. Uch tiyinlik chaqani toping. Rasm 5 tiyin turadi. 5 tiyinlikni toping va
ko`rsating” va h.k. “Magazin” o`yinni 2 -3 mashg`ulotda, har xil buyumlardan
foydalanib, takrorlash mumkin. Keyingi mashg`ulotlarda bolalar egallagan
bilimlarini hisobga olib, mashqlar tashkilqilish kerak. Masalan, 5 ta 1 tiyinlik, 2
ta ikki tiyinlik. 1 ta uch tiyinlik va 1 va 5 tiyinliklardan
iborat tangalardan foydalanish mumkin. Bolalar sonning birliklardan, 2 ta
kichik sondan iborattarkibini o`rganishgan. Oldin bolalarga 5 tiyinlikkacha
bo`lgan pullar bilan, keyin 10 tiyingacha bo`lgan pullar bilan ish ko`radigan
353
mashqlarni berish tavsiya etiladi. Quyidagidek o`yin – topshiriqlar maqsadga
muvofiq.
1. “Bir varaq oq qog`oz 1 tiyin, bir varaq qizil qog`oz esa 2 tiyin turadi. Bir varaq
qizil qog`oz uchun haqni qanday to`lash mumkinligini o`ylab ko`ring (1 tiyin + 1
tiyin);
2. Daftar 3 tiyin turadi. Uni qandayto`lak mumkin? (1 tiyin +1 tiyin + 1 tiyin + 1
tiyin + 1 tiyin; 2 tiyin + 3 tiyin; 2 tiyin +2 tiyin + 1 tiyin; 3 tiyin +1 tiyin +1 tiyin).
So`ngra qiymatlari 10 tiyinlikkacha bo`lgan chaqatangalar bilan shunga
o`xshash mashqlar o`tkaziladi. Topshiriqni kim to`g`ri bajarsa, unga fishka
yoki bayroqcha berish mumkin. Mashg`ulot oxirida bolalar kim necha marta
to`g`ri javob berganini hisoblaydilar. Agar bolalar “chaqa – tangalar”
tushunchalarini o`zlashtirib olishgan bo`lsa, ushbuxildagi mashqlardan
foydalanish mumkin: “Bir varaq oq qog`oz 1 tiyin turadi, bir varaq rangli qog`oz
uchun esa undan 1 tiyin ortiq bo`lak kerak. Bir varaq rangli qog`oz qancha
turadi?”. “Nima qancha turadi?” o`yini bolalar o`zlashtirgan bilimlarni
mustahkamlashga yordam beradi. Bolalarga chaqa –tangalar komplekti beriladi.
Tarbiyachi o`z stoliga har xil buyumlarni yoyib qo`yadi va ularning bahosini
aniqlab qo`yishni taklif qiladi.
6-ILOVA
Mustahkamlash uchun savollar
1.Bolalarning matematik bilimlarini rivojlantirishda MTT va oilaning aloqasi
qanday?
2.Bolalarni aqliy rivojlanishida son-sanoq mashg`ulotlarini ahamiyati qandayli
haqida gapiring?
3.Bolalarni butun buyumni bir necha teng qismga bo`lishga o`rgatish haqida
gapiring?
4. Elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish dasturi nechta bo`limdan
iborat?
7-ILOVA
Uyga vazifa:
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
3. Nazorat savollariga tayyorlanish.
Document Outline
| 