36-mavzuning nomi:
O`zbekiston Respublikasi ilk va maktabgacha yoshdagi
bolalarning rivojlanishiga qo`yiladigan Davlat talablari, “Ilk qadam” davlat o`quv
daturi asosida matematika bo`yicha ishlarni rejalashtirish.
Reja:
1.O’zbekiston Respublikasi ilk va mak-tabgacha yoshdagi bolalarning rivojla-
nishiga qo’yiladigan Davlat talablari.
2. “Bilish jarayonining rivojlanishi" sohasining elementar matematik malakalari
kichik sohasida berilgan talablar va kutilayotgan natijalar.
3.“Ilk qadam” maktabgacha ta’lim tashkilotining davlat o’quv dasturi “ hamda
“Ilm yoʼli” variativ oʼquv dasturi bo’yicha “Elementar mate-matika”
mashg’ulotini tashkil etish.
316
tushunchalarni bayon
qilish vа uy vazifani
bajarganligi
yig`indisi)
3(ball)
1(ball)
1(ball)
5
4-ILOVA
O’ylab javob bering metodi
O’quvchilar mavzu yuzasidan savollarga o’ylab javob beradilar
5-ILOVA
Tayanch so`z va iboralar:
Geometrik shakl
,
Predmet
, vaqt, tarbiya, O`rta
guruh, chamalash, arifmetika, tevarak atrof, Son,kattalik, Natural, mo`ljal olish,
Kubik, Davlat talabalari, Ilm yoʼli, Ilk qadam
36-Mavzu: Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirishda “O`zbekiston
Respublikasi ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo`yiladigan
Davlat talabalari” va “Ilk qadam” davlat o`quv dasturi hamda “Ilm yoʼli” variativ
oʼquv dasturi.
Reja:
1.O`zbekiston Respublikasi ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning
rivojlanishiga qo`yiladigan Davlat talablari.
2. “Bilish jarayonining rivojlanishi" sohasining elementar matematik
malakalari kichik sohasida berilgan talablar va kutilayotgan natijalar.
3.“Ilk qadam” maktabgacha ta`lim tashkilotining davlat o`quv dasturi “
hamda “Ilm yoʼli” variativ oʼquv dasturi bo`yicha “Elementar matematika”
mashg`ulotini tashkil etish.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi PK-2707-
son" 2017-2021-yillarda maktabgacha ta`lim tizimini yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari to`g`risidagi qarori, Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 21-
noyabrdagi 929-son "O`zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta`lim vazirligi
to`g`risida"gi nizomi va “Maktabgacha ta`lim muassasalari rahbar va
mutaxassislarini Qaytar tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti ustavini
tasdiqlash haqida"gi qaroriga asosan Davlat talablari qabul qilindi.Davlat talablarn
O`zbekiston Respublikasi hududida mulkchilik shakli va idoraviy tasarrufidan
qat`iy nazar, quyidagi ta`lim muassasalarida qo`llaniladi:
- davlat maktabgacha ta`lim muassasalari;
- nodavlat maktabgacha ta`lim muassasalari;
- maktabgacha yoshdagi guruhlari mavjud bo`lgan "Mchribonlik” uylari.
- maktabgacha ta`lim turlari uchun kadrlar tayyorlovchio`rta maxsus kasb-hunar va
oliy ta`lim muassasalari, maktabgacha ta`lim turlari bo`yicha pedagogik kadrlar
malakasini oshirish va Qaytar tayyorlashni amalga oshirish muassasalarida xodim
va rahbarlar Davlat talablariga rioya qilishlari lozim. Davlat talablarining maqsadi
317
- mamlakatda o`tkazilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni, xorijiy mamlakatlar
ilg`or tajribasi hamda ilm-fan yutuqlari va zamonaviy informatsion kommunikativ
texnologiyalarni inobatga olgan holda maktabgacha ta`lim tizimida ma`nan
mukammal va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdir.
Davlat talablarining asosiy vazifalari:
- maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi, ta`lim tarbiyasi mazmuni va
sifatiga qo`yiladigan talablarni belgilash;
- milliy umuminsoniy va ma`naviy qadriyatlar asosida bolalarga ta`lim-tarbiya
berish, rivojlantirishning samarali shakllari va usullarini joriy etish;
- ta`lim-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot- kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish;
- kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta`lim, fan va ishlab chiqarishning
samarali integratsiyasini ta`minlash.
Davlat talablarining tamoyillari:- bolaning noyobligi soha: Intellektual-anglash
malakalari.Talab: Bola qiziquvchan, intiluvchan, faol, bilishga qiziqish bildiradi va
unga chtiyoji mavjud;Kutilayotgan natija:atrof-olam haqida mustaqil ma`lumot
izlaydi;kuzatuvlar asosida xulosa qiladi va umumlashtiradi;yil fasllari va voqea-
hodisa ketma-ketligini aytadi;rasmlar bo`yicha ketma-ketlikni saqlagan holda fikr
yuritadi, mulohaza qiladi;o`z mamlakati va uning ramzlari haqida tushunchaga
ega;o`z
xalqining
ayrim
milliy
an`analari
va
odatlarini
biladi;
bolalarensiklopediyasidan foydalana oladi (kerakli ma`lumotni topa oladi) ; ichki
va tashqi belgilarga ko`ra predmetlarni guruhlarga ajratadi (rangi, shakli, hajmi,
vazni, harakatlanish tezligi, vazifasiga qarab).Kichik soha: Elementar matematik
malakalarTalab: Bola elementar matematik malakalarga ega.Kutilayotgan
natija:hayotda son va sanoqning ahamiyatini tushunadi;geometrik shakllar va
figuralarni biladi;20gacha bo`lgan ayrim matematik harakatlarni bajaradi;10 gacha
qo`shish va ayirishli sodda matematik vazifalarni echadi (son va belgilarni
qo`llagan xolda +, -, =);son qatori haqida tushunchaga egaguruhlarni teng yoki
teng emasligini tahlil qiladi (qanchaga ko`p?, qanchaga kam?);hajmi, balandligi va
qalinligiga qarab predmetlarni ketma ket joylashtiradi;shartli belgi asosida suyuq,
sochiluvchan va qattiq materialni o`lchaydi.
BILISh JARAYoNINING RIVOJLANIShI
Kichik soha: Elementar matematik malakalar
Talab: Bola boshlang`ich matematik malakalarga ega
0-1 yosh
1-2 yosh
2-3 yosh
KUTILAYOTGAN NATIJALAR
predmetlarni katta va
kichikka ajratadi.
miqdorni “bitta”,
“ko`p”ga ajrata oladi.
predmetlarni rangi va
shakliga qarab farqlaydi;
predmetlarni kichigidan
kattasiga qarab bir qator
qilib joylashtiradi;
shakllarni o`ziga mosini
topadi (Segen doskasi).
BOLANI RIVOJLANTIRISh BO`YIChA FAOLIYAT
318
turli o`lchamdagi kubiklarni
oling va ularni katta va
kichikka ajratishni ko`rsatish;
bolaga raqamlar yozilgan
kartochkalarni ko`rsatish;
bolani sensor tajribasini
boyitish maqsadida qo`lini
ushlab turli shakllar ustidan
yurgizish (boshi dumaloq,
ko`zi kichkina).
bolaga predmetlarning
hajmi, og`irligi va
uzunligini ta`riflab
borish;
bolaga sayr davrida
elementar matematik
savollar berish: biz
qancha zinapoyani
bosib o`tdik?, senda
nechta o`yinchoq bor?
bolani matematik
bilimlarini
rivojlantirish bo`yicha
faoliyatga jalb qilish
(menga bitta piyola
olib kel, ikkita
pechenye ber).
bola diqqatini bir-biridan
farq qiladigan o`lchamdagi
predmetlar va ularning
nomlanishiga qaratish
(katta-kichik);
predmetlarni shakli
bo`yicha ajratish va nomini
to`g`ri aytish malakasini
shakllanishiga
ko`maklashish (kubik,
g`isht, shar);
bolada atrof-olamni amaliy
o`zlashtirish tajribasini
ortishiga ko`maklashish;
yotoqxona, mchmonxona,
o`yin xonasi va boshqa
xonalarni ajratishga
o`rgatish;
bola bilan birgalikda
zinapoyalarni, qarsak va
boshqalarni sanash.
BILISh JARAYoNINING RIVOJLANIShI
Kichik soha: Elementar matematik malakalar
Talab: Bola elementar matematik malakalarga ega
3-4 yosh
4-5 yosh
5-6 yosh
6-7 yosh
KUTILAYOTGAN NATIJALAR
predmetlarni 1-2 ta
belgisi bo`yicha
guruhlarga bo`ladi;
atrof-muhitdan
“bitta” va “ko`p” ni
topadi ;
predmetlarni
kattaligiga qarab
teradi;
geometrik
shakllarni farqlaydi
(doira, kvadrat,
uchburchak),
shakllar (kub, shar)
;
ko`plikni
taqqoslaydi;
geometrik
shakllarga
o`xshash
predmetlarni
topadi;
geometrik figura
va shakllarni
nomini biladi;
miqdoriy
aloqalarini
belgilaydi;
sonning miqdoriy
tarkibini biladi;
matematik
tushunchalardan
foydalanadi (ko`p,
kam, jami,
geometrik shakllarni
biladi va ularni
predmetlar orasidan
ajratadi;
predmetlarni
uzunligi, eni,
qalinligi va
balandligiga ko`ra
taqqoslaydi;
predmetlar guruhini
taqqoslaydi;
muloqot davrida
matematik
terminologiyani
qo`llaydi;
belgilar tizimini
tushunadi (son va
hayotda son va
sanoqning
ahamiyatini
tushunadi;
geometrik shakllar
va figuralarni
biladi;
20gacha bo`lgan
ayrim matematik
harakatlarni
bajaradi;
10gacha qo`shish
va ayirishli sodda
matematik
vazifalarni echadi
(son va belgilarni
qo`llagan xolda +, -
319
“uzun” va “qisqa”
tushunchalari
ma`nosini biladi;
“yarim”,
“yarimtacha”
tushunchalarni
biladi;
sanoq va sonlar
qatoridagi
bog`liqlikni
tushunadi;
mexanik tarzda
5gacha sanaydi.
shuncha);
ketma ketlikda
sanaydi;
ko`pliklarni
taqqoslaydi
“ko`proq”,
“kamroq”, “teng”;
bo`shliqda
yo`nalish olishni
biladi (oldinda,
orqada, tepada,
pastda, yaqin,
uzoq);
butun va uning
qismlari
tushunchasini
tushunadi.
belgilarni qo`llagan
xolda +, -, =);
1dan 10gacha
bo`lgan sonlarni
to`g`ri va teskari
sanaydi;
predmetlarni soni va
sanog`iga qarab
taqqoslaydi;
predmetlar tengligi
va tengmasligi
guruhlarini
aniqlaydi va ularni
bir biri bilan
taqqoslaydi.
, =);
son qatori haqida
tushunchaga ega
guruhlarni teng
yoki teng
emasligini tahlil
qiladi (qanchaga
ko`p?, qanchaga
kam?);
hajmi, balandligi va
qalinligiga qarab
predmetlarni ketma
ket joylashtiradi;
shartli belgi asosida
suyuq,
sochiluvchan va
qattiq materialni
o`lchaydi.
“Ilm yo`li” Variativ dasturiga, «Bolaning maktabga tayyorlik
xaritasi».Oraliq kuzatish yarim yillik oxirida (dekabrь, yanvarь oylari) o`tkaziladi.
Bu kuzatishning maqsadi bo`lib bolaga nisbatan tanlab olingan metodikaning
to`g`riligini aniqlash, rivojlanish dinamikasini belgilash sanaladi. Mazkur kuzatish
natijalari bo`yicha tarbiyachi boshqa mutaxassislar bilan hamkorlikda zarur
vaziyatlarda pedagogik jarayonga tuzatishlar kiritishi mumkin.O`quv yili oxirida
(odatda may oyida) tarbiyachi yakuniy kuzatishni o`tkazadi. Yakuniy kuzatish
asosida belgilangan vazifalar qanchalik bajarilganiligi baholanadi, mazkur
bolaning rivojlanishida kutilayotgan natijalarni hisobga olish bilan pedagogik
jarayonning kelgusi maqsadlari belgilanadi/to`liq kunlik qatnash guruhida ishtirok
etishni hisobga oilsh bilan yozgi davr uchun individual ishni olib borish
belgilanadi.Kuzatishni o`tkazishda quyidagi tamoyillarga rioya qilish tavsiya
qilinadi:kuzatish bola uchun odatiy vaziyatlarda amalga oshiriladi va bolaga
yordam ko`rstishga yo`naltiriladi;kuzatish bolaning rivojlanishi haqida yanada
ob`ektiv tasavvur yuzaga kelishi uchun ikki haftadan kam bo`lmagan (yoki bir oy
davomida) tarzda o`tkaziladi;tarbiyachi bola haqidagi axborotlarni ota-onalar va
tashkilotining boshqa xodimlari bilan bo`lgan suhbatlardan ham olishi
mumkin;tarbiyachi bolaning moyilliklariga, qiziqishlariga, uning muloqotdagi va
bilishdagi o`ziga xosliklariga o`z diqqatini qaratishi lozim.O`quv yili yakunida
tarbiyachi bolalar tomonidan o`quv dasturini o`zlashtirish darajasi haqida yakuniy
pedagogik kengashga hisobot yozdai va bolalar bilan kerakli natijaga erishilmagan
ko`rsatkichlarda to`xtalib o`tadi, buning bajarilmasligi sabablarini (ayrim
metodikalarni egallamaganlik, adabiyotlar va tarqatma materiallarning kamligi,
guruh texnik vositalar bilan kerakli darajada ta`minlanmagan, bolaning kasalligi va
kelmasligi bo`yicha, ota-onalarning faol emasliklari va h.k.) ko`rsatadi.
320
Bola rivojlanishining dastlabki bosqichlarida oilaning tutgan o`rni
beqiyosdir. Bolalar oilada tarbiyalanadi va unda yuz beradigan voqealar ularga
juda katta ta`sir ko`rsatadi.Kichkina bolalar oilaga juda bog`lanib qolgan bo`ladi,
chunki oila:Ularning jismoniy jihatdan barkamol bo`lishini, ovqat, kiyim-kechak,
uy-joy bilan ta`minlaydi, sog`lig`i haqida g`amxo`rlik qiladi;Ularning hissiy
bardamligini, jumladan, mehr ko`rsatadi, qo`llab-quvvatlaydi, nimaning yaxshiligi,
nimaning yomonligini doimo eslatib turadi. Ularning rivojlanishi shart-sharoitlarini
ta`minlaydi.Pedagoglar bolaning dastlabki tabiyachisi sifatida oilaning etakchi
ro`lini tan olishlari muhim ahamiyat kasb etadi. Boshlang`ich majburiy bir yillik
maktabga tayyorlov guruhga kelgunga qadar oila bolaga madaniyatni, muhim va
eng zarur ko`nikmalarni singdirishga ulguradi. Bolani maktabga tayyorlash bola va
oila o`rtasida shakllangan ana shu dastlabki munosabatlarga tayangan holda ota-
onalarga boshlang`ich majburiy bir yillik maktabga tayyorlov guruhlar
faoliyatining barcha jabhalarida ishtirok etishga imkon beradi.Oilalarni jalb etish
maktabga tayyorlash bo`yicha majburiy bir yillik maktabga tayyorlov guruhlarda
bolalarning bilim olish faoliyatini boyitishda, bola qiziqishlari va uydagi ta`lim-
tarbiya natijalaridan foydalanishda muhim o`rin egallaydi. Bolalarning
muvaffaqiyatli rivojlanishi va bilim olishida ikki ta`lim muhiti uy va majburiy bir
yillik maktabga tayyorlov guruhlarning bir-biri bilan bahamjihatligi g`oyat
muhimdir. Oilalarda bolalarni maktabga tayyorlash ishlari turlicha olib boriladi.
Ba`zi oilalarda bolalar bilan ko`p shug`ullanilsa ham, bu asosan o`quv
mashg`ulotlaridir, husnixat yozuvi, alifbe o`rgatish, turli adabiyotlar o`qib berish
bo`lib, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ayniqsa muhim bo`lgan syujetli
o`yinlar, harakat faolligi, tasviriy faoliyatga oid ishlar bilan shug`ullanmaydilar.
Boshqa oilalarda bolani o`yinchoqlar va televizor bilan yakkama-yakka qoldirib,
bu unga yoqadi va rivojlanishi uchun etarli bilim beradi deb hisoblashadi.
Natijada ayrim hollarda majburiy bir yillik maktabga tayyorlov guruhlarga
rivojlanishida muayyan muammolari, mustaqil faoliyatni etarli darajada amalga
oshira olmaydigan, maqsadga erishish uchun irodasi bo`sh, o`zaro hurmat,
umumqabul qilingan me`yor va qoidalar asosida boshqalar bilan birgalikdagi
faoliyatni tashkil eta olmaydigan bolalar qabul qilinadi. Bundan tashqari, ayrim
bolalarda sensor ko`nikmalari, tasavvurlarining rivojlanmagani, hissiyot olamining
qashshoqligi kuzatiladi. Uydagi ta`lim-tarbiyaning turli-tuman sharoitlari ta`sirida
bolalar rivojlanishining alohida sohalari bo`yicha erishilgan natijalarning har-
xilligini qayd etish muhim. Boshlang`ich majburiy bir yillik maktabga tayyorlov
guruhlarga kelayotgan bolalarga xos ana shu xususiyatlarni ta`lim jarayonida
albatta e`tiborga olish, ularni ota-onalar xohishiga binoan aqliy rivolashtirishga
emas, balki umumrivojlantiruvchi vazifalarni hal etishga, bola shaxsining har
tomonlama rivojlanishiga yo`naltirgan ma`qul.Ijtimoiy-psixologik muhofaza, bola
yutuqlarining muvaffaqiyati unga kim va qanday ta`sir etayotganiga bog`liq.
Vaqtining katta qismini bola MTT va uyda o`tkazadi, shuning uchun pedagoglar va
ota-onalarning ta`siri bir-biriga zid bo`lmasligi, aksincha, bola tomonidan ijobiy va
faol qabul qilinishi kerak. Bunga pedagoglar va ota-onalar hamkor va hamfikr
bo`lib, tarbiyaviy muammolarni bahamjihatlik bilan hal etish orqaligina erishish
mumkin.
321
6-ILOVA
Mustahkamlash uchun savollar
1.O`zbekiston
Respublikasi
ilk
va
maktabgacha
yoshdagi
bolalarning
rivojlanishiga qo`yiladigan Davlat talablari haqida gapiring?
2. “Bilish jarayonining rivojlanishi" sohasining elementar matematik malakalari
kichik sohasida berilgan talablar va kutilayotgan natijalar haqida gapiring?
3.“Ilk qadam” maktabgacha ta`lim tashkilotining davlat o`quv dasturi haqida
gapiring?
4.“Ilm yoʼli” variativ oʼquv dasturi bo`yicha “Elementar matematika”
mashg`ulotini qanday tashkil etiladi?
7-ILOVA
Uyga vazifa:
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
3. Nazorat savollariga tayyorlanish.
Rasm.
322
Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi.
Fan (nomi) Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish
37-Mavzu : MTT-larda bola shaxsini rivojlantirishda “Qurish-
yasash,konstruksiyalash va matematika” markazini tashkil etish
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnalogiyasining modeli
Vaqt – 80 daqiqa
O`quvchilar soni ___ tа
O`quv mashg`ulotining shakli va
turi
Nazariy,
O`quv mashg`uloti rejasi
1.“Qurish-yasash, konstruksiyalash va
matematika” markazining maqsad va vazifalari.
2.Rivojlanish sohalari bo`yicha integratsiya.
3.Qurish-yasash, konstruksiyalash va
matematika markazidagi faoliyat metodikasi
O`quv mashg`uloti maqsadi: MTT-larda bola shaxsini rivojlantirishda “Qurish-
yasash,konstruksiyalash va matematika” markazini tashkil etish
mavzusi yuzasidan to`liq tasavvurlarini shakllantirish
O`qitish natijasi
Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida
o`quvchida Bolalarning matematik
tasavvurlarini shakllantirishga doir dastlabki
tushunchalar shakllanadi. Mavzu bo`yicha
bilim va ko`nikmalarga ega bo`ladi
Pedagogik vazifalar:
O`quv faoliyati natijalari
323
-
.“Qurish-yasash,
konstruksiyalash va matematika”
markazining maqsad va vazifalarini
tushuntirish;
- Rivojlanish sohalari bo`yicha
integratsiyani ko`rsata olish;
-
Qurishyasash,konstruksiyalas
h
va
matematika
markazidagi
faoliyat metodikasini tasniflash;
-
.“Qurish-yasash, konstruksiyalash va
matematika”
markazining
maqsad
va
vazifalarini izohlaydi;
-
Rivojlanish
sohalari
bo`yicha
integratsiyani aytib beradi.
-
Qurishyasash,konstruksiyalash
va
matematika markazidagi faoliyat metodikasini
tasniflaydi.
O`qitish metodlari
Aqliy xujum
O`qitish vositalari
Matnlar, yozuv taxtasi,kompyuter, proyektor
O`quv faoliyatini tashkil etish
shakli
Guruhda ishlash
O`qitish sharoiti
Maxsus texnikalar bilan jixozlangan ma`ruza
mashg`ulotni o`tish uchun xona
Qaytar aloqaning usul va vositalari
Tezkor –so`rov, savol-javob, test, misol va
mashqlar,
bajarilgan
o`quv
topshiriqlarni
baholash
O`QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyatlar mazmuni
O`qituvchi
O`quvchi
1-bosqich
O`quv
mashg`ulot
iga kirish
(5 daqiqa)
| 