1 9 1
qilingan.
MIQDOR O'ZGARUVCHANLIGIDA STATISTIK TAHLIL
Miqdor belgilarga miqdor jixatdan tavsiflanadigan o'lchov belgilar, ya‟ni
delyankadan olingan hosil, son, o'simliklaming balantligi va vazni, don tarkibidagi
oqsil va kleykovina , tola uzunligi, chigit tarkibidagi moy va h.k.
Miqdor
o'zgaruvchanligining ikki turi farqlanadi :uzluksiz va uzlukli yoki diskret. Birinchi
xodisada belgilar ahamiyati -xajm, uzunlik, massa va h.k singari o'lchovlarda
ifodalanadi. Ikkinchi xodisada kuzatuvlardagi birliklar orasidagi farq oralarida
bo'lmayligan va bo'lishi mumkin bo'lmagan butun sonlar . Masalan boshoqdagi
donlar soni va h.k.
Kuzatishning 20-30 birlik bo'lagidan iborat bo'lgan
kichik ,
katta
xajmdagilari
katta
tanlamalar deb ataladi.
Tanlangan to'plam o'rganilganidan keyin o'zida bir qator o'zgarib
turuvchi
ahamiyatli belgilarni ular qanday olingan bo'lsa, yozib qolingan o'sha ketma-
ketlikda namoyon etadi. Statistik tav-sifi 9-jadvalda keltirilgan formulalar
yordamida hisoblanadi.
Jadvalda X kichik tanlamalardagi belgilaming xodisa-larini va katta
tanlamalardagi guruh o'rtachalarini ifodalaydi. X,- dastlabki
vaqtdagi ahamiyatga
qaytadan qaytishi , A - dastlabki son,
n
-tanlama xajmi (miqdori), /- Styudent
o'lchovining nazariy ahamiyati.
O'rtacha arifmetik va kvadratlar yig'indisini (dispersiya surati )
hisoblash
uchun jadvalda bir qancha formulalar berilgan. Ulaming barchasi diyarli bir xil
natijalar beradi.
Boshlang'ich ma‟lumotlarni hisoblashni shunday tashkil etish keraki
ortiqcha sonlami tashlab yuborish va xatoliklami tushurish imkoniyati bo'lsin.
Oxirgisi so'ngra tiklanib boriladi.
Tubdan o'zgartirish (konlashtirish) bir sonning o'zi A ning o'zidan hisoblash
orqali
amalga oshirilishi mkmkin, dastlabki ma‟lumotlami bir xil sonni
К
o'ziga
ko'paytirish yoki bo'linishi, shuningdek bir vaqtning o'zida har ikkala amallarning
birga qo'llanishi mumkin.
Ma‟lumotlami tubdan o'zgartirish bilan bog'liq ishlarda (kodlashtirish)
quyidagilar nazarda tutiladi nisbiy o'rtacha
A
ni ayirish yoki ko'paytirish, ya‟ni
hisob boshlanishining o'zgarishi kvadratlar yig„indisiga ta‟sir qilmaydi va tuzatish
faqat 0„rtacha arifmetik ko„rsatkichni hisoblashda amalga oshiriladi. Agar tubdan
o„zgartirish ko'paytirish yoki bo'lish orqali amalga oshirilsa o'rtacha arifmetik va
kvadratlar yig'indisi bo'yicha natijalar olish uchun
skarriktirovka qilish kerak
bo'ladi: o'rtacha - birinchi holatda bo'linishi kerak, ikkinchi holatda
-
К
kodi soniga ko'paytirish. kvadratlar yig'indisi esa mos ravishda
K
2
gabo'linadi
1 9 2
yoki ko'paytiriladi.
Hisoblash: olingan birlamchi sonlarni , o„zgargan kattalikka X=XK
-
A=X100 - 50 nisbatida aylantirish maqsadga muvofiq, ya‟ni har bir sonni 100
ga ko„paytirib natijadan 0„rtacha tasodif sonni A= 50 ni ayirish kerak. Bu amal
natijasida statistik ko„rsatkichlar hisob ishlari
uchun qulay boMgan bir xil
ahamiyatli kattalikdagi sonlarni olamiz.
Statistik ko„rsatkichlar quyidagi ketma ketlikda hisoblanadi :
■ r - Z l. i ®, 0.526 n 5
S
2
=
Z(*-*)‟ =0^=0.0016
n-l
5-1
S = 77 = 700016 = 0.04 g
V= -
100
=
-^51100
=
7.60%
99% ishonch intervalidagi X , Sx lami hisoblash kerak .
22-jadval
