5
KIRISH
Ko‗pkanalli tovush eshittirish kinematografiyada 50 yillarda qo‗llanilgan
edi. O‗sha davrlarda kino san‘ati (ayniqsa, chet ellarda)
televideniening paydo
bo‗lishi va rivojlanishi natijasida ko‗p qiyinchiliklarga duch keldi.
Tomoshabinlarni kino zallariga jalb etish kerak edi. Bu esa kino san‘atidan
butunlay yangi filmlarni ishlab chiqishni talab etardi. Аynan shu davrda keng
formatli filmlar va ular ortidan shu zahotiyoq stereofonik tovush eshittirishli
filmlar paydo bo‗ldi. Shuni ta‘kidlab o‗tish lozimki, «stereo» iborasi biz uchun
oddiygina bo‗lib, u tovushni ikki kanal orqali uzatishni anglatadi. Xona
sharoitidagi audio va video eshittirishlaridan farqli o‗laroq,
kinoda boshidanoq
to‗rt tovush kanalli ishlatilib kelingan. Birinchi ko‗p kanalli tovush formatlariga
4 kanalli Sinema Scope (35 mm planka) va 6 kanalli Todd-AO (70 mm planka)
lar kirgan. Ikkala format ham tovushning har bir kanali uchun tasmaning
yorug‗lik sezuvchi qatlami ustidan yotqizilgan alohida magnit yo‗lakchadan
foydalangan. Yana shuni ham aytish lozimki, 70-yillarning boshida 4
kanalli
format-kvadro faol rivojlanib kelmoqda edi. Ikkita qo‗shimcha akustik tizim
tinglovchining orqa tomonida o‗rnatiladi. Аmmo shu vaqtda amalda bo‗lgan
barcha tizimlar ikkita tovush kanaliga moslashgan edi va tinglovchilarni 4
kanalli eshittirishga o‗rgatish oson emas edi. Shuning uchun ikkita kanal orqali
to‗rtta tovush kanali eshittirishlarini uzatish imkonini beruvchi bir necha
texnologiyalar ishlab chiqilgan edi. Ko‗pchilik
texnologiyalar matritsa
texnologiyalari edi. Ularning mohiyati shundan iborat ediki, oldindan faza
bo‗yicha 90 yoki 180 siljitilgan qo‗shimcha
kanallar, keyin asosiy kanal
signallari bilan qo‗shilgan. Kvadro apparaturasi kutilgan natijalarni bermadi.
Chunki, birinchidan, bir necha texnologiyalar bir-biri
bilan moslashtirilmagan
bo‗lsa, ikkinchidan, bu texnologiyalarda bir umumiy format yo‗q edi. Keyingi
o‗n yillar ichida maishiy stereo va kinodagi tovush
texnikasi va texnologiyasi
turli, bir-biriga bog‗liq bo‗lmagan yo‗llar bilan rivojlana bordi va ularning
integratsiyasi faqat so‗nggi yillarda sodir bo‗ladi. 70-yillarning o‗rtasida Dolby
Laboratories 35 mm formatdagi kinoplyonkalar uchun hajmiy tovush
eshittirishni ishlab chiqdi va keyinchalik u Dolby Stereo nomini oldi. Bu tizim
oldingilaridan magnit tasmalaridagi tovush yo‗lakchalari o‗rniga
optik
yo‗lakchalardan foydalanganligi bilan farqlanar edi.
