173
ma‘lumotlar va uning umumiy maqsadini aniqlaydi. Dastlabki ma‘lumotlar - mavzu,
o‗quv
mashqining maqsadi, mashq bosqichlari va ularning o‗quv savollari (har bir
o‗qitilayotgan bosqichda), o‗qitilayotgan rahbarlar tarkibi va boshqaruv organlari, FM
xizmati, mashq davomida belgilangan tadbirlarni bajarishga (ishlab chiqarish
barqarorligini oshirish masalalari, favqulodda vaziyatlarning oldini olish va uning
oqibatlarini bartaraf etish) jalb etiluvchi shtatdagi avariya-qutqaruv bo‗linmalari, maxsus
tuzilmalar, mashqning o‗tkazish muddati, vaqti va joydagi vositachilar tarkibi
aniqlanadi.
O‗quv mashqi o‗tkaziladigan joylarni tayyorlash borasidagi tadbirlar kerak
bo‗lganda sharoit va o‗quv-moddiy bazasi miqyosini
tahlil qilish uchun joy va
vositalarni hisobga olgan holda tuziladi.
Komanda-shtab o‗quv mashqi savollarini ishlab chiqish uchun tinchlik davrida
sodir bo‗lishi ehtimol favqulodda vaziyatlar va harbiy harakatlar davridagi
zararlar miqdoriga juda yaqinlashtirilgan ko‗rgazmali murakkab sharoitlar
yaratilishi lozim. U o‗quv mashqi qatnashchilarini faol va tashabbuskorona
harakatlarga yondoshishi, ularni izlanish va maqsadga
muvofiqroq qarorlar qabul
qilish, kuch va vositalar yordamida manevrlarni amalga oshirshga majbur etishi,
qo‗yilgan vazifalar, birinchi navbatda, odamlarni qutqarish bilan bog‗liq ishlarni o‗z
vaqtida bajarish uchun barcha texnika va boshqa vositalaridan to‗la foydalanishni talab
etishi lozim.
Komanda-shtab o‗quv mashqini olib borilayotganda rahbar uning reja bilan
mutanosib holda olib borilishi, o‗quv savollarini ishlab chiqish va amaliy
tadbirlarning to‗la hajmda o‗tkazilishi, rahbariyat tarkibi tomonidan xodimlarga
vazifalarni to‗g‗ri va aniq qo‗yilishiga alohida e‘tibor qaratishi lozim.
Amaliy tadbirlarni bajarish vaqtida ishchi-xizmatchilar
va ularning oila
a‘zolarini muhofaza qilish bo‗yicha hamda ishlab chiqarish barqarorligini oshirish
bilan bog‗liq eng muhim epizodlarga ishlab chiqishning rahbari shaxsan o‗zi
o‗tkazadi.
O‗quv mashqi tugagach, o‗rganuvchilarning harakatini baholaydi va yo‗l
qo‗yilgan kamchiliklarni bartaraf etish bo‗yicha vazifalar qo‗yadi.
Rahbariyat shtab (boshqaruv guruhi) rahbarining ko‗rsatmasiga binoan
o‗quv mashqlarini tashkil etish, ularni tayyorlash va o‗tkazilishini ta‘minlaydi.
Shtab rahbariyati majburiyatlari jumlasiga rahbarning mulohazalariga
asoslangan o‗quv-uslubiy hujjatlarni ishlab chiqish,
vositachilarni tayyorlashni
tashkil qilish, barcha qatnashchilar, o‗quv-moddiy bazasi, boshqaruv punktlari,
o‗rganuvchilarning ish joylari, aloqa va xabar berish vositalarini tayyorlashni
nazorat qilish, o‗quv mashqini olib borish jarayonida vositachilar ishini tashkil
etadi, qatnashchilarning harakatlarini umumlashtiradi va baholaydi, xabarlar
(signal)ning berilishi va uning joylarga to‗g‗ri va aniq yetkazilishini nazorat qiladi,
sharoitdan kelib chiqqan holda qaror qabul qilish
uchun takliflar tayyorlash, ularni
rasmiylashtirilish ishlarini olib boradi.
Mashq rahbarining ma‘ruzasida mavzu va o‗quv mashqi masalalari,
qatnashchilarning tarkibi, ular harakat qilgan sharoit eslatib o‗tiladi. So‗ngra
rahbariyat va sardor-boshliqlar tarkibining ishi, ularning tez va mohirona qarorlar
qabul qila olish mahoratlari, xodimlarning harakatlariga
rahbarlik qilishlari hamda
174
o‗quv mashqi masalalarini ishlab chiqish va mashq maqsadiga erishishning to‗laligiga
baho beriladi.
Muhokamani ish xaritasi, tasviriy chizmalar, grafiklar, jadvallar, hisob-kitoblar
va boshqa hujjatlar namoyish qilish orqali olib boriladi.
Umumiy muhokamagacha o‗quv mashqida qatnashgan FVDT xizmatlari va
tuzilmalarining qisman muhokamalari o‗tkazilishi mumkin. Ularni rahbarning
o‗rinbosarlari va vositachilar o‗tkazadilar.
