169
yong‗inlar, falokatlarning kengayishiga yo‗l qo‗ymaslik va kommunal energetika
hamda texnologiya tarmoqlaridagi buzilgan
joylarni bartaraf etish; iqtisodiyot
obyektlarda bundan keyingi bo‗ladigan tiklash ishlarini o‗tkazish uchun sharoitlar
yaratish.
3. Qutqarish ishlarining mazmuni: tuzilmalarning harakat yo‗nalishlari va ish
uchastkalarini
qidirish; tadbirlarni amalga oshirish uchastkalarida va ularga o‗tish
yo‗llarida yong‗inning kengayishini oldini olish va uni o‗chirish; buyumlar, qulagan
va yonayotgan binolarda, gaz va tutun bosgan xonalardan shikastlanganlarni qidirish
va olib chiqish; buzilgan, shikastlangan, ustini uyumlar
bosib qolgan inshootlarni
ochish va ulardagi odamlarni qutqarish; shakastlanganlarga birinchi tibbiy yordam
ko‗rsatish, ularni davolash muassasalariga olib borish; odamlarni kuchli ta‘sir etuvchi
zaharli modda (KTZM) bilan zararlangan xavfli joylardan, suv bosadigan zonalardan
xavfsiz joylarga olib chiqish.
4. KTZM va radioaktiv avariyalar yuzaga kelishi ehtimoli tug‗ilishi bilan
qilinadigan ishlar: fuqarolarni xavf to‗g‗risida turli vositalar yordamida ogohlantirish;
qisqa va aniq holda nima qilish
kerakligini tushuntirish; qaysi tomonga, qachon
harakat qilish lozimligini aytish va zaharli bulutlar haqida tushuntirish (bulut
yo‗nalishi); maxsus vosita bo‗lmagan vaqtda paxta-doka bog‗lami tayyorlab, uni 2%
sodaning suvdagi eritmasida shimdirib (agar zahdrli modda - xlor bo‗lsa) yoki 5%
limon kislotaning suvdagi eritmasiga shimdirib (agar zaharli modda ammiak bo‗lsa) u
bilan nafas olish yo‗lini to‗sib, ko‗rsatilgan yo‗nalishga harakat qilish kerak.
5. Qisman maxsus ishlov o‗tkazish quyidagilardan iborat shaxsiy tarkibga
qisman sanitariya ishlovi o‗tkazish, qurol-yarog‗ni
texnikani dezaktivatsiya,
degazatsiya va dizenfeksiya qilish. Qisman maxsus ishlov o‗tkazishni odatda harbiy
bo‗linma yoki qism oldiga qo‗yilgan jangovor vazifa to‗xtatilmasdan, boshliqning
buyrug‗i asosida yoki har bir harbiy xizmatchi mustaqil ravishda o‗ziga va bir-biriga
o‗tkazadi.
6. Birinchi tibbiy yordamni mumkin qadar tez va qisqa fursatlarda ko‗rsatish
kasallik va shikastlanishlarning keyinchalik qanday o‗tishi, oqibati nima bilan
tugashi, ba‘zan shikastlanganlarning hayotini asrab qolish
uchun nihoyatda muhim
ahamiyatga ega.
7. Qon ketishi - shikastlangan tomirlardan tashqariga qon chiqib turishi
tushuniladi. Bunday holat birlamchi yoki ikkilamchi bo‗lishi mumkin. Tomirlar
shikastlanganidan keyin o‗sha zahotiyoq qon oqa boshlashi birlamchi qon ketishi
deyilsa, oradan birmuncha vaqt o‗tgach, qon keta boshlashi
ikkilamchi kon ketishi
deyiladi. Shikastlangan tomirlarning turiga qarab, arteriya, vena, mayda qon tomirlari
kapillyarlardan qon ketishi mumkin va paranximatoz qon ketishi ham tafovut
qilinadi.
8. Suyak sinishlarnniig asosiy belgilari: suyak singan joyning og‗rib, shishib
ketshi, qontalash bo‗lishi, uning g‗ayritabiiy holatda beso‗naqay harakatlanishi, qo‗l
yoki oyoq faoliyatining buzilshi.
9. Badanini sovuq urgan odamga birinchi tibbiy yordam ko‗rsatishda, avvalo,
uni issiq binoga olib kirish, iloji bo‗lsa, issiq suvli vannaga tushirish, unga issiq choy,
qahva ichirish zarur. Keyin ho‗l kiyimi va poyabzali mumkin qadar tezroq qurug‗iga
almashtiriladi.
170
10. Zaharlanish biror zaharli kimyoviy moddaning me‘da-ichak, nafas yo‗llari
orqali
organizmga kirgani, teridan so‗rilgani, teri osti, mushaklar orasi yohud vena
qon tomiriga yuborilganida sodir bo‗ladigan kasallik holatidir.
