Kuyish. Kuyish deb, to‗qimalarning yuqori harorat, kimyoviy moddalar,
nurlanish hamda elektr toki ta‘sirida shikastlanishiga aytiladi. Kuyishning kelib
chiqishi sababiga ko‗ra, termik, kimyoviy, nur hamda elektr toki ta‘siridagi kuyish
turlari qayd etiladi. Badan terisi va shilliq pardalarga radioaktiv moddalarning
tushishi
oqibatida radiatsion kuyish, yaralar ham paydo bo‗ladi.
Qaynoq suv va turli issiq suyuqliklardan kuyishda eng yuqori harorat
100°Cdan oshmaydi va qisqa vaqt ta‘sir etadi. Shuning uchun ham bunday holatlarda
yuza kuyishlar ro‗y beradi. Issiq bug‗dan kuyganda esa, jarohat asosan teri yuzasida
sodir bo‗ladi. Kuyishlar issiq va yelimsimon yopishqoq moddalar (issiq yelim, bitum
157
va boshqalar) tasirida ham yuz berishi mumkin. Bunday issiq massalar badanga
yopishib, uzoq vaqt mobaynida jarohatning tubidagi to‗qimalarga ham salbiy tasir
ko‗rsatadi.
Shuningdek, yong‗in ta‘sirida kelib chiqadigan kuyishlar eng og‗ir
shikastlanishlar turkumiga kiradi. Bunday holatlarda kuygan kishining nafaqat kiyim-
boshi, balki teri, suyak to‗qimalari, hatto ichki a‘zolari ham kuyib, jarohat yanada
kengayishi va ahvolni jiddiylashtirishi mumkin erigan metallar ta‘siridagi kuyishlar
ham chuqur jarohatlanishlardan bo‗lib, bunda faqat teri emas, balki teri ostidagi
biriktiruvchi to‗qimalar, paylar, mushaklar, hatto suyaklar ham qattiq shikastlanadi.
Barcha turdagi quyuq yaralarning nechog‗lik og‗ir yoki yengil kechishi
to‗qimalarning qanchalik chuqur zararlanganligi hamda kuygan yuzaning katta-
kichikligiga bog‗liq. Shunga ko‗ra, kuyish darajasi to‗rt xil bo‗ladi: 1-yengil, 2-
o‗rtacha og‗ir, 3-og‗ir va 4-juda og‗ir.
1-darajali kuyishda teri yuzasi qizaradi, shishadi, qattiq og‗riydi.
2-darajali kuyishda sariq suyuqlik yig‗ilgan pufakchalar paydo bo‗ladi. Agar
pufakchalar yorilgan bo‗lsa, barmoq bilan bosilganda to‗q pushti rangli suyuqlik
chiqib, teri yuzasi qattiq og‗riydi.
3-darajali kuyish esa, terining butun qatlami nobud bo‗lishi bilan ifodalanadi.
Bu darajadagi kuyishda ham teri yuzasida pufakchalar bo‗ladi, ammo ulardagi
suyuqlik qon rangida, gemorragik tusdadir, xolos. Ba‘zan jarohat yuzasida quruq,
qalin sariq-qo‗ng‗ir tusdagi qasmoq hosil bo‗ladi, og‗riq sezilmaydi.
158
4-darajali kuyishda tering barcha qatlami va teri osti to‗qimalari, ba‘zan suyak
ham kuyadi. Bunday holatda ham jarohat yuzasini qalin qasmoq egallaydi.
Kuyishning 1,2 va 3-darajalarda jarohat o‗z-o‗zidan teri o‗sishi hisobiga bitadi,
ammo ba‘zan 3 va ayniqsa 4-darajali kuyishlarni faqat jarrohlik yo‗li bilan davolash
mumkin.
Katta yoshdagi kishilarda kuygan joyning sathini aniqlashda ayniqsa
jarohatlanganlar ko‗p bo‗lgan vaqtlarda ilmiy jihatdan to‗liq asoslangan ―To‗qqizlik
qoidasi‖ va ―Kaft qoidasi‖ usullaridan foydalanish mumkin.
―To‗qqizlik qoidasi‖ga binoan, har bir anatomik maydon sathi 9 % hisobidan
olinadi. Masalan, bosh va bo‗yin qismi 9 %, har bir qo‗l 9 %, har bir oyoq 18 %dan,
tananing old va orqa qismi 18 %daq chot va jinsiy a‘zolar sohasi 1 %. Bu foizlar
ja‘mlab chiqilganida 100 %ni tashkil etadi.
―Kaft qoidasi‖ga ko‗ra, katta yoshdagi odamning kaft sathi tana yuzasining 1,1
%ga tengdir. Bolalarda kuygan teri sathini aniqlashda maxsus jadvaldan
foydalaniladi, chunki bolalarda tananing har bir sohasi ularning yoshiga qarab
o‗zgarib turadi.
Shunday qilib, badanning 10-15 %dan ortiq qismi II Sh darajali kuyganda
organizmning o‗ziga xos umumiy og‗ir holati, ya‘ni kuyish kasalligi paydo bo‗ladi.
Bu esa, bemor nafas olish a‘zolarining shikastlanishi, ahvolining og‗irlashishi,
ko‗pincha kuyish shoki boshlanishiga olib keladi. Bu holat kuygan odamning
ahvolidagi ruhiy o‗zgarishlar, bezovtalik, ba‘zan befarqlik, qon bosimining dam
ko‗tarilib, dam pasayishi, qon tomirlar tonusining susayishi, eng mayda qon tomirlar,
ya‘ni kapillarlar o‗tkazuvchanlik qobiliyati oshishi, suyuqlikning atrofdagi
to‗qimalar, teri yuzasiga chiqishi, qon kamayishi, uning quyilishi, jigar, buyrak,
me‘da-ichak faoliyatining buzilishi, siydik kelmasligi bilan belgilanadi. Bunday holat
2-3 kecha-kunduzgacha davom etishi mumkin.
Kuygan odamga birinchi navbatda nimtatir qilib biroz osh tuzi qo‗shilgan iliq
suv ichirish zarur. Kuygan odamga birinchi tibbiy yordam ko‗rsatishda, avvalo, uning
ustidagi yonib turgan kiyim-boshini o‗chirish zarur. Buning uchun uning ustiga biror
kiyim yoki ko‗rpacha, adyol yopiladi. Iloji boricha, tananing kuygan qismi kiyim-
boshdan xoli qilinadi. Kiyimning kuygan joyga yopishgan qismi o‗rnida qoldirilib,
jarohatning atrofidagi mato asta qirqib olinadi.
159
Voqea sodir bo‗lgan joyda kuygan jarohatga bog‗lam qo‗yish mumkin emas.
Agar kimyoviy kuyish ro‗y bergan bo‗lsa, zudlik bilan shikastlangan joy katta
miqdordagi sovuq oqar suv bilan 10-15 daqiqa mobaynida yuviladi. Kuygan yara
ustini quruq salfetka yoki steril mato bilan berkitish joiz. Kuygan jarohat ustiga biror
dori-darmon ayniqsa, surtmalar, yog‗simon moddalar qo‗yish mumkin emas.
Tananing katta qismi kuyib, yuzasi ko‗p zararlangan bo‗lsa, kuygan odamni
toza choyshabga o‗rab, shokning oldini olish chora-tadbirlari (issiq choy, qahva,
og‗riq qoldiradigan dorilar berish) ko‗riladi va tezda tibbiy muassasaga jo‗natiladi.
Kuygan odamni tibbiy muassasaga jo‗natish vaqtida u albatta yotgan holatda
bo‗lishi, uning sovuqda qolmasligi chorasini unutmaslik lozim.
|
