Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti f. T. Hakimova, N. X. Xoliyeva fuqaro muhofazasi

166 
Zaharlovchi modda me‘da-ichak yo‗liga kirgan bo‗lsa, bemorga bir necha 
stakanda suv yoki kaliy permanganatning pushti rangdagi kuchsiz eritmasi ichiriladi 
yoki barmoq bilan halqumni qitiqlab, o‗qchitiladi, 2-3 marta qustiriladi. Keyin yarim 
piyola iliq suvga 2-3 osh qoshiq faollashtirilgan ko‗mir (20-25 mg) yohud 40-50 dona 
karbolen tabletkasi solib ichiriladi. Shundan so‗ng esa, yarim stakan suvga 20 mg 
magniy sulfat yoki natriy sulfat aralashtirib, tuzli surgi ichiriladi.
Zaharlangan kishining nafas olishi qiyinlashganda paxtaga ammiak (novshadil 
spirti) eritmasi shimdirib, ehtiyotlik bilan hidlatish, nafas to‗xtab qolgudek bo‗lsa, 
tezlik bilan sun‘iy nafas oldirishga kirishmoq zarur. Bemorga suni nafas oldirish 
uchun uni ochiq havoga olib chiqish, kiymining tugmachalarini yechib, og‗iz-burnini 
shilimshiqlardan tozalash darkor. 
Birinchi tibbiy yordam. Tibbiy xodim yetib kelguncha is tekkan odamni iloji 
boricha sof havoga olib chiqish, novshadil spirti yoki archilgan piyoz hidlatish, 
ko‗kragini uqalash, ko‗rpaga o‗rash, atrofiga isitgich qo‗yish, achchiq, qaynoq choy 
yoki qahva, qatiq ichirish zarur. 
Buning uchun ham har bir fuqaro ishlab chiqarishda bo‗lgan va favqulodda 
holatlarda keng qo‗llaniladigan shaxsiy, individual dori quti (AI-2)ning tuzilishi va 
ishlatilish bilan yaqindan tanish bo‗lishi lozim. 
Individual dori quti (AI-2)da radiofaol zaharlovchi moddalar va bakterial 
vositalardan shikastlanishning shaxsiy muhofazasi uchun mo‗ljallangan zarur tibbiy 
vositalar mavjuddir. U yetti xonali plastmassa qutichadan iborat. Shu xonalarda 
tibbiy vositalar solingan maxsus penallar mavjud. 
1-xona - og‗riqqa-qarshi vosita joylangan tubik-shprits uchun; 
2-xona - fosfor organik zaharlovchi moddalarga qarshi qizil rangli 6 ta antidot 
(ziddizahar) uchun. Muhofaza maqsadida 2 tabletka ichiladi. Zaharlanishning 
dastlabki belgilari paydo bo‗lganida esa, yana bitta tabletka ichiladi. 
3-xona - cho‗zinchoq penalda bakteriyalarga qarshi №2 vositadan ja‘mi 15 ta 
tabletka bo‗ladi. Bular radiatsion nur ta‘sir etganidan so‗ng me‘da-ichak faoliyati 
buzilgan paytda ichiladi; dastlab 7 ta tabletka, keyin 2 kecha-kunduz mobaynida har 
kuni 4 tabletkadan ichiladi. 
Bakteriyalarga qarshi №2 xonadagi vosita yuqumli kasalliklarning oldini olish 
maqsadida ichiladi, chunki nur ta‘siriga yo‗liqqan organizmning himoya xususiyati 
susayib, shunday kasalliklarga beriluvchan bo‗lib qoladi. 
4-xona - oq qopqoq bilan berkitilgan pushti rangli ikkita penalda radiatsiyadan 
himoya qiluvchi 2-raqamli vositadan 12 ta tabletka bo‗ladi. Radiatsion 
shikastlanishdan saqlanish maqsadida ―Radiatsion xatar!‖ degan ogohlantiruvchi 

167 
signalga muvofiq, nur ta‘sir qila boshlashidan 30-60 daqiqa oldin yoki FM xodimlari 
alohida tayinlagan vaqtda bir yo‗la 1 ta tabletka ichiladi. 
5-xona - bo‗yalmagan ikkita panelda bakteriyalarga qarshi 2-raqamli vositadan 
jami 10 ta tabletka bo‗ladi. Bakterial vositalarning yuqish xavfi tug‗ilganida yoki 
kasallik yuqib, odam jarohatlanib, kuyib qolganida shoshilinch muhofaza chorasi 
sifatida shu tabletkadan 6 tasini, oradan 6 soat o‗tgach, yana 6 tasini ichishi shart. 
6-xona - oq rangli panedda radiatsiyadan himoa qiluvchi 2-raqamli vositada 
ja‘mi 10 ta tabletka bo‗ladi. Radiofaol moddalardan zaharlangan joylarda o‗tlab 
yurgan sigirlarning sutidan foydalaniladigan bo‗lsa, 10 kun davomida har kuni bir 
donadan ichiladi. 
7-xona - oq rangli panealda jami 5 ta tabletka bo‗lib, ular qusishga qarshi 
vositadir. Odamning boshi lat yegani, silkinganida yoki birlamchi nur reaksiyasi 
ta‘siri natijasida paydo bo‗lgan qusishning oldini olish maqsadida shu tabletkadan bir 
donadan ichiladi. 
Umuman, mazkur shaxsiy dori qutichasidagi tibbiy vositalar 8 yoshgacha 
bo‗lgan bolalarga va har safar katta yoshdagi kishilar dozasining 1/4 qismi 
miqdorida, 8 yoshdan 15 yoshgacha bo‗lgan bolalarga esa, 1/2 qismi miqdorida 
beriladi. Radiatsiyadan himoya qiluvchi 2-raqamli vositalar bu hisobga kirmaydi, bu 
vositalar bolalarga to‗liq dozada beriladi. 
Quticha qopqog‗ining ichki tomonida qaysi xonada qanday tibbiy vositalar 
mavjudligi ko‗rsatilgan, shuningdek, ularni qanday ishlatish zarurligi haqida eslatma 
ham bo‗ladi. 
Fosforli zaharli moddalar bilan shikastlanganda so‗lak oqishi, ko‗z 
qorachig‗ining torayishi, ko‗zdan yosh oqishi, nafas olishga qiynalishi, 
mushaklarning tirishib tortishishi qayd etilganida, tibbiy xodim yetib kelgunicha 3-4 
tabletka bemalol ichiriladi yoki darhol tez tibbiy yordam xizmatiga murojaat etiladi. 
Bunday holatlarda kimyoviy zararlanish o‗chog‗iga kirishdan oldin shaxsiy 
individual dori quti /AI 2/ dan muhofazaviy dozada 1 tabletka (antidot-ziddizahar) 
olib ichib, kimyoviy muhofaza kiyimi, rezina etik, qo‗lqop va protivogaz 
(gazniqob)larni kiyib olish zarur. 
Fosforli zaharli moddadan shikastlanish ro‗y berganida gazniqob kiyib 
olingandan keyin darrov og‗ir shikastlangan kishiga 2 doza, o‗rtacha shikastlangan 
kishiga esa, 1 doza miqdoridagi ziddizahar tubik-shprits yordamida mushaklari orasi 
yoki terisi ostiga yuboriladi. Yengil darajada shikastlangan kishiga gazniqob 
kiydirishdan oldin tilining tagiga tashlash uchun shaxsiy dori qutining 2-xonasidagi 
qizil rangli 2 ta tabletka ziddizahar olib ichiriladi yoki tubik-shprits yordamida 1 doza 
ziddizahar yuboriladi. So‗ngra badan terisining ochiq joylari kimyoviy moddaga 
qarshi shaxsiy, individual paket maxsus suyuqlik bilan qisman sanitariya ishlovidan 
o‗tkaziladi. Bunday maqsadlarga IPP-8, IPP-9 va IPP-10 lardan ham keng 
foydalanish mumkin. 
Gazniqob kiyib olingan bo‗lsa, paketni ochib, tamponni suyuqlik bilan ho‗llash 
va badan terisining ochiq joylari, bo‗yin va qo‗llarni, kiyim yoqasi va yeng 
uchlarining badanga tegib turgan joylari, shuningdek, gazniqobning yuz qismini ham 
artish zarur. 
Gazniqob kiyilmagan bo‗lsa, ko‗zni mahkam yumib, yuz va bo‗yin terisini 

168 
maxsus suyuqlik bilan ho‗llangan tampon yordamida artish joiz. Ko‗zni ochmay 
turib, uning atrofidagi teri quruq tampon bilan artgach, gazniqob kiydiriladi. So‗ngra 
yana tamponi ho‗llab, qo‗l panjalari, kiyim yoqasi bilan yenglarning badanga tegib 
turadigan sohalari artiladi. Bu suyuqlik bilan yuz te-risiga ishlov berilayotganida 
ko‗zni nihoyatda ehtiyot qilish lozim. 
FVlar yuz berganda aholining muhofazasi uchun shaxsiy himoya vositalari 
mavjud. Shaxsiy himoya vositalari inson tanasi ichiga, terisiga va kiyim-boshlariga 
turli zaharlovchi, radiofaol moddalar, bakterial vositalar tushmasligini ta‘minlash 
uchun mo‗ljallangan. Bular avvalambor GP-5 va eng yangi rusumdagi GP-7 fuqarolar 
gazniqoblaridir. Nafas yo‗llarini, ko‗z va yuzni zaharli moddalardan ishonchli 
muhofaza qiladi. 
Bir yarim yoshgacha bo‗lgan bolalar uchun shaxsiy himoya vositasi sifatida 
KZD-3 maxsus bolalar himoya kamerasidan foydalanish mumkin. Uning korpu-siga 
o‗rnatilgan ko‗rish oynasi bolaning nima bilan mashg‗ul ekanligini kuzatish imkonini 
beradi. Kamera qo‗lda va yelkada ko‗tarib yurishga mo‗ljallangan uni chang‗i yoki 
bolalar aravachasining shassisiga ham o‗rnatish mumkin, shuningdek, respiratorlar 
ham mavjud bo‗lib, ular nafas yo‗llarini radiofaol, ishlab chiqarishdagi va tabiiy 
changlardan himoyalanish uchun ishlatiladi. Ulardan bakterial vositalar bilan 
zaharlangan yerlar, aerozol ko‗rinishdagi havoga yoyilgan bakterial vositalarga qarshi 
himoyalanishda ham foydalanshi mumkin. 7 yoshdan 17 yoshgacha bo‗lgan bolalar 
uchun kattalarnikidan o‗lchami bilan farq qiladigan bolalar respiratorlari ham 
mavjud. 
Bundan tashqari yuqorida ta‘kidlaganimizdek, shaxsiy bog‗lam paketi, 
kimyoviy moddalardan shaxsiy muhofaza paketi, shaxsiy dori qutichasi ham 
muhofaza vositalari turkumiga kiradi. 
Gaznniqob va respiratorlardan tashqari nafas olish a‘zolarini himoyalash 
maqsadida uy sharoitida oddiy vositalaridan ham foydalanish mumkin. Ularga paxta-
doka yoki satin bog‗lamlari, changga qarshi mato niqoblar kiradi. 
Terini himoyalashning oddiy vositalariga esa, ishlab chiqarish jarayoniga 
moslangan (brezeyat yoki uning aralashmasidan tikilgan maxsus kapushonli plashlar, 
rezina aralashmasi, xlorvinil bilan qoplangan matolardan tikilgan) kiyimlar kiradi. 
Bunday murakkab sharoitlarda faqat zarurat tug‗ilsagina, bunga tegishli shart-
sharoitlar bo‗lsagina, shikastlanganlarga sun‘iy nafas oldirish usullari qo‗llanadi va 
ular iloji boricha tezroq davolash muassasasiga jo‗natilishi shart. Zaharli 
moddalardan shikastlanishga yo‗l qo‗ymaslik yoki uning oqibatlarini susaytirish 
maqsadida shikastlanganlar sanitariya ishlovidan o‗tkazilishlari zarur. Bunda ularning 
kiyim-kechaklari, himoya vositalari, shuningdek, barcha anjomlari tegishli usullar 
bilan zararsizlantiriladi, ya‘ni degazaniya qilinadi. Bunday sanitariya ishlovi sharoit 
va zaruratga qarab, qisman yoki to‗liq bo‗lishi mumkin. 

Download 6,38 Mb.