|
Buning uchun nimalarga e’tibor berish lozim?Bog'liq Fuqaro muhofazasi
Buning uchun nimalarga e’tibor berish lozim?
Yuqorida qayd qilinganidek, sellar mavsumiy vaqtlarda sodir bo‗ladigan
jarayonlardan ekan, shu vaqtlarda sel xavfi yuqori bo‗lgan hududlarda faoliyat
yuritishning ayrim talablariga rioya qilish zarur. Ko‗p holatlarda aholining ma‘lum
qismi dam olish vaqtlarini tog‗li o‗lkalarda, daryo bo‗ylarida o‗tkazishga harakat
qiladi. Bu bejiz emas, albatta. Lekin daryo bo‗ylarida vaqtinchalik chodir qurishdan
oldin joyning tabiiy sharoiti, relyefi, atrof-muhitning tuzilishi to‗g‗risida fikr yuritilib,
so‗ng to‗xtash joyini belgilash kerak. Yog‗ingarchilik miqdori asta-sekin ortib borishi
turgan joyni zudlik bilan o‗zgartirish lozimligiga bildirilgan birinchi ishoradir.
Chunki suv miqdorining daryo va soylarda ortib ketishi dam oluvchilarga ortiqcha
tashvish tug‗diradi. Mabodo shunday vaziyatda sel oqimlari belgisi sezilgudek bo‗lsa,
tezlik bilan daryo o‗zanidan iloji boricha uzoqroq balandroq yonbag‗irga chiqib
kegish zarur. Yog‗ingarchilik o‗tib ketgandan so‗ng vodiyga tushishga hech vaqt
shoshilmaslik kerak, chunki birinchi sel oqimidan so‗ng keyingilari takrorlanishi
mumkin.
Odatda sel oqimlarining davriyligi 3-5 soat davom etadi. Alohida ta‘kidlash
lozimki, sellarning (keyingi bo‗limda berilayotgan toshqinlar kabi) yana bir
xususiyati ular qo‗shni davlatlar hududida boshlanib, boshqa davlat hududida katta
talafotlar keltirishi mumkin. Farg‗ona vodiysining daryolarida, Zarafshon daryosining
yuqori qismlarida xuddi shunday manzaraga bir necha bor guvoh bo‗lganmiz.
Albatta, bunday holatlarda ham, oldindan sel oqimlari keladigan yo‗nalishlar
bo‗yicha sel omborlari, ularni yo‗naltiruvchi, tarqatib yuboruvchi maxsus
gidroinshootlar qurilishiga katta e‘tibor berilishi lozim. Kezi kelganda shuni aytish
mumkinki, sel xavfi bor joylarda yirik nisbatdagi, ayniqsa kichik xo‗jaliklarda 1:5000
va 1:10000 nisbatdagi xaritalar bo‗lishi kerak. Shu xaritalar orqali sel oqimlariga
qarshi kurashish, oldini olish, bashoratlash va ular oqibatlarini bartaraf etish chora-
tadbirlarini ishlab chiqish va aholining barcha tabaqalari o‗rtasida targ‗ibot ishlarini
yo‗lga qo‗yish zarur.
Shu o‗rinda bir tarixiy voqeani keltiramiz. 1969-yil bahor fasli. Toshkent
viloyatining Pskom daryosi quyi oqimida joylashgan Sijjak, Bog‗iston, Nanay
qishloqlarining aholisi yog‗ingarchilik ko‗p yog‗ishi oqibatida sel va ko‗chkilardan
ko‗p zarar ko‗rgan. Ayniqsa, qishloq xo‗jaligi ekinlari yetishtiriladigan maydonlarda
yeroziya rivojlanib sel oqimlari ostida qolib ketgan. Pskom daryosining hayqirib,
yirik-yirik xarsang toshlarni «po‗kak» kabi oqizib ketishini ham hayrat, ham qo‗rquv
bilan kuzatganmiz.
Muammoning eng muhim tomoni o‗sha paytda maktab o‗quvchilariga tabiiy
ofatlar to‗g‗risida kerakli ma‘lumot berilmas edi. Go‗yo doim shunday bo‗lgan va
bundan so‗ng ham shunday davom etadigandek. Vaholanki, bu jarayonlarga qarashli
ma‘lum chora-tadbir ko‗rish yo‗llari mavjudligiga hozirgi kunda guvoh bo‗lib
turibmiz.
Bunday voqealarni Toshkent viloyatining Oqsoq-Ota, Parkent, Ohangaron,
Qorabau, Bo‗zsuv; Namangan viloyatining G‗ovasoy, Uyrursoy, Sumsar, Podsho
Ota, Qashqadaryoning Oqsuv, Jinnidaryo, Tanxizdaryo, G‗uzor va boshqa havzalari
misolida ko‗p keltirish mumkin.
Vatanimizning qaysi hududlarida sel oqimlari paydo bo‗lmasin, ularning
54
tarkibiy qismi, yo‗nalishi va ulardan keladigan zarar deyarli bir xilda namoyon
bo‗ladi. Shuning uchun hukumatimiz tomonidan olib borilayotgan ijobiy tadbirlarda
barcha fuqarolar faol yashtirok etishlari, ularni tezroq hayotga tatbiq etishlari va
xavfsizlik chora-tadbirlarini amalga oshirishda har birimiz mas‘ul bo‗lishimizni
davrning o‗zi taqozo etib turibdi.
|
| |
