| Ishlash prinsipi va konstruksiyasi
Elektromexanik hisoblagichni ishlash prinsipi shundaki, uni harakatlanuvchi qismiga ikkita holat ta’sir ko‘rsatadi: aylantiruvchi va aks ta’sir etuvchi (7.1-rasm). Aylantiruvchi xolat hisobga olinuvchi kattalikka, to‘xtatuvchi esa haraktalanuvchi qismni a ylanish tezligiga proporsional. Bir fazali induksion hisoblagichning asosiy elementlari bo‘lib: a magnit o‘tkazgichda joylashgan kuchlanish g‘altagi (1), magnit o‘tkazgichda tokli g‘altak (4), aylanuvchi alyuminli disk (5), hisoblash qurilmasini uzatish mexanizmi (2), doimiy magnit (3) xizmat qiladi.
Tokli g‘altak ketma-ketlikda to‘rga ulanadi, shuning uchun uni ketma-ketlikdagi zanjir deb ataladi. G‘altak etarlicha bo‘lgan katta kesimdagi simdan tayyorlangan bo‘lib, tok yuklanmasiga bordosh bera oladi. Tokli g‘altakda o‘ramlar soni nisbatan katta emas va 14 dan 30 gacha oraliqda bo‘ladi.
7.1-rasm. Elektr hisoblagichni ichki tuzilishining sxemasi
(rasm bo’yicha tushunchalar matnda berilgan).
O‘ramlar U-simon magnit o‘tkazgichni ikkala sterjenlarida teng miqdorlarda joylashgan bo‘lib, u elektrotexnik po‘latdan yasalgan. O‘zak (serdechnik) hisoblagich magnit oqimini disk kesib o‘tuvchi qismida to‘planishiga xizmat qiladi va aylanuvchi xolatni keltirib chiqaradi. O‘zakni mavjudligi ham, o‘ramda magnit oqimidan yaratilgan magnit qarshilikni kamaytiradi. Kuchlanish chulg‘ami to‘rni faza kuchlanishiga ulanadi va iste’molchi bilan parallelxolda doimo ishlab turadi, shuning uchun uni parallel zanjir deb ataladi. Kuchlanish g‘altagi to‘rning kuchlanishiga proporsional bo‘lgan magnit oqimini hosil qilish uchun xizmat qiladi.
Konstruksiyasi jihatdan kuchlanish g‘altagi tok g‘altagiga nisbatan o‘ramlar sonining 8-12 ming mikdorda bo‘lishi va simlarning kesim yuzasini 0,1-0,15 mm2 bo‘lishi bilan farqlanadi. O‘ramlar sonining ko‘p bo‘lishi aktiv qarshilik o‘ramlariga nisbatan kattaroq bo‘lgan induktiv qarshilikni hosil qiladi. Bu esa 90°li surilma qoidasini amal qilishida muxim rol o‘ynaydi va hisoblagichni o‘z elektr is’temolini kamaytirishiga imkon beradi, u esa quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Pu = UIcosφ
Bunda Ru qancha kam bo‘lsa, parallel chulg‘amdagi kuchlanish va tok orasidagi burchak φ shuncha katta bo‘ladi. Ideal xolatda, faol qarshiliklarga beparvo bo‘lish kerak emas, unda tok faza bo‘yicha kuchlanishdan 90°ga qolib ketadi va cosφ → 0.
Diskni kesuvchi (ishchi oqimlar) tok g‘altagining magnit oqimi va kuchlanish diskga transformatsiya tokini yo‘naltiradi, u esa aylanuvchi holatni yaratadi, ularni hosil qiluvchi oqimlar bilan o‘zaro ta’sirlarini quyidagi formula orqali aniqlanadi:
|
