Taqsimot va ayirboshlash fazalarida ijtimoiy mahsulot taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi. Bu erdagi jarayon va uning samaradorligi qator ko’rsatkichlar yordamida tavsiflanadi. Jumladan, taqsimot fazasi bo’yicha quyidagi ko’rsatkichlar hisoblanadi:
Taqsimot jarayonida mazkur mutanosibliklarni ta’minlash makroiqtisodiy samaradorlikni oshirish imkoniyatini beradi.
Ayirboshlash faoliyatida mahsulotlar va xizmatlar yaratilmaydi, balki ma’lum miqdoriy nisbatda bir biriga almashtiriladi. Bu jarayon ikki xil kechadi:
mahsulot ayirboshlash; tovar ayirboshlash.
Bir mahsulotning bevosita boshqasiga to’g’ridan-to’g’ri, lekin ma’lum miqdoriy nisbatda ayirboshlanishi
barter deb yuritiladi. Barter ayirboshlashning qulay bo’lmagan
qoloq usuli, oldi- berdi aloqalari ibtidoiy bo’lgan yoki izdan chiqqanda, pul shiddatli qadrsizlanganda qo’llaniladi.
Me’yordagi iqtisodiyot sharoitida tovar ayirboshlash amal qiladi. Bir mahsulotning boshqasiga pul vositasida va ma’lum
narx asosida, ya’ni oldi-sotdi yo’li bilan ayirboshlash tovar ayirboshlash deyiladi.
Ayirboshlash faoliyati samaradorligi quyidagi ko’rsatkichlarda o’z aksini topadi: eksport, jami, sh.j. mahsulotlar bo’yicha; import, jami, sh.j. mahsulotlar bo’yicha; tashqi iqtisodiy aloqalar qoldig’i (+,-); ekzogen(tashqi) aloqalar
koeffitsientlari; tovar almashuvning aktiv koeffitsienti=
R1 1;
tovar almashuvning
R2
passiv koeffitsienti=
R1 1; tovar almashuvning neytral koeffitsienti= .
R2
bu erda: R
1 - chetga tovar chiqarish; R
2 - chetdan tovar olib kelish.
Quyidagi ko’rsatkichlar yordamida ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) aloqalar ta’sir ostida shakllangan ishlab chiqarish va iste’molni xarakterlash mumkin:
