38
TA’LIM JARAYONIDA INTERFAOL TOPSHIRIQLARNING SAMARASI
HAMDA AHAMIYATI
Davlatova A.A.
Navoiy Davlat Pedagogika Instituti 2-bosqich magistranti,
(Navoiy, O'zbekiston)
Hozirgi kunda xorijiy tillarni o’rganish va o’qitishga yurtimizda katta ahamiyat
berilmoqda. 2012 yil 10 dekabrda qabul qilin
gan “Chet tillarini” o’rgatish tizimini
yanada takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida”gi Prezident Qarori chet tillarini
o’rganish imkoniyatlarini kengaytirdi. Respublikamizda chet tilining o’qitilishi, xorijiy
ti
li o’qituvchilarining bilim va ko’nikmalarini baholashning umumyevropa
mamlakatlari tavsiyanomalari (CEFR, IELTS, PIRLS, PISA)ga mos ravishda yangi
usul va talablari ishlab chiqildi. Unga ko’ra umumta’lim maktablari va kasb-hunar
kollejlari o’quvchilari
uchun darsliklar, o’quv materiallari yaratilmoqda. Chet tili
o’rganishga bo’lgan talab ham kundan kunga oshib bormoqda. Chet tili fani to’rt
aspektga (o’qish, yosh, tinglab tushunish va gapirish) bo’linib, ularning har biri
bo’yicha alohida tushuncha, malaka va ko’nikmalar berilmoqda. Ta’lim
texnologiyalari, bu ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan unumli
foy
dalanish demakdir. Shuningdek, ta’lim jarayoniga zamonaviy innovatsion
texnologiya
larini olib kirish orqali ta’lim sifati va samaradorligini oshirishni nazarda
tutadi. Xususan, chet tilini o’rganishda bunday
axborot-kommunikatsion
texnologiyalardan foydalanishning bir qancha afzalliklari mavjud. Hozirda Til
o’rganish va o’qitishda zamonaviy yondashuvning roli beqiyos. [4.155] Texnologik
vositalardan foydalanish chet tili o’rganishning har bir aspekt (o’qish, yozish, tinglab
tushunish va gapirish)da interfaol,noan’anaviy topshiriqlar bilan yanada qo’l keladi.
Masalan, tinglab tushunish uchun, albatta kompyuter, player, CD disklarsiz bu
jarayonni amalga oshirish mumkin emas. Tinglab tushunish til o’rganishning eng
muhim qismlaridan biri. Bunda o’quvchi bir paytning o’zida so’zlovchining talaffuzi,
grammatik qoida
larga rioya qilganligi, so’z boyligi va uning ma’nolariga e’tibor
beri
shi talab qilinadi. Ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanishda
o’quvchilar ham axborot — kommunikatsion texnologiyalarni yaxshi bilish va ulardan
foydalana olishi muhim omil hisoblanadi. [6.19. Interfaol metod
– ta’lim jarayonida
o’quvchilar hamda o’qituvchi o’rtasidagi faollikni shirish orqali o’quvchilarning
bilimlarni o’zlashtirishini
faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat
qiladi. Interfaol metodlarni qo’llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi.
Interfa
ol ta’limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs-munozaralar o’tkazish, o’quv
39
materialini erkin bayon etish va ifoda
lash imkoniyati, ma’ruzalar soni kamligi, lekin
seminarlar soni ko’pligi, o’quvchilar tashabbus ko’rsatishlariga imkoniyatlar
yaratilishi, k
ichik guruh, katta guruh, sinf jamoasi bo’lib ishlash uchun topshiriqlar
berish, yozma ishlar bajarish va boshqa metodlardan iborat bo’lib, ular ta’lim-
tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o’ziga xos ahamiyatga ega. [2. 40]
Hozirda ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo’nalishlardan
biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan o’qituvchilari
dars mashg’ulotlari jarayonida interfaol usullardan borgan sari kengroq
foydalanmoqdalar. Interfaol usull
arni qo’llash natijasida o’quvchilarning mustaqil
fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o’z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda
himoya
qila bilish, sog’lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko’nikmalari
shakllanib, rivojlanib boradi. [10.98] Bu masalada amerikalik psixolog va pedagog
B.Blum bilish va emotsional sohalardagi pedagogik maqsadlarning taksonomiyasini
yaratgan. Uni Blum taksonomiyasi deb nomlanadi. (Taksonomiya-borliqning
murakkab tuzilgan sohalarini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasi). U tafakkurni
bilish qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishdagi oltita darajaga ajratdi.[8] Unga
ko’ra tafakkurning rivojlanishi bilish, tushunish, qo’llash, tahlil,
umumlashtirish,
baholash darajalarida bo’ladi. Shu har bir daraja quyidagi belgilar hamda har bir
darajaga muvofiq fe’llar namunalari bilan ham ifodalanadi, jumladan: Bilish-dastlabki
tafakkur darajasi bo’lib, bunda o’quvchi atamalarni ayta oladi, aniq qoidalar,
tushunchalar, faktlar va shu kabilarni biladi. Bu tafakkur da
rajasiga muvofiq fe’llar
namunalari: qaytara bilish,
mustahkamlay olish, axborotni etkaza olish, aytib bera
olish, yozish, ifodalay olish, farqlash, taniy olish,
gapirib berish, takrorlash. Bunda
ta’kidlash lozimki, interfaol ta’lim usullari O’zbekistonda qadim zamonlardan beri
ta’lim-tarbiya jarayonida muallim bilan talabalar hamda talabalar bilan talabalar
o’rtasidagi muloqotlarda muhokama, munozara, muzokara,
mushohada, tahlil,
mashvarat, mushoira, mutolaa kabi shakllarda qo’llab kelingan.
Bu usullar talabalarning nutq, tafakkur, mu
lohaza, zehn, iste’dod, zakovatlarini
o’stirish orqali ularning mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar bo’lib etishishlariga
xizmat qilgan. [11.197]
Xulosa qilib aytganda, Ingliz tili darslarida innovatsion usullarni
qo’llash na-
tijasida o’quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi, nutqi ravonlashadi,
tez va to’g’ri javob berish malakasi shakllanadi.Bunday usullar o’quvchida bilimga
ishtiyoq uyg’otadi. O’quvchi darslarga puxta hozirlik ko’rishga intiladi. Bu esa
o’quvchilarni ta’lim jarayonining faol sub’yektlariga aylantiradi.
