Малютина Н.Н., Невзорова М.С. Опыт преподавания курса «факультетская
терапия» иностранным студентам в период пандемии .................................. 13341
Muhammadiyeva S.M., Nabiyeva D.A., Agzamova G.S., Abduazizova N.X.
Tizimli vaskulitlarni o’qitishda scamper texnologiyasini samaradorligi ................. 133
Хамраев А.А. Ахмедова Н.А. Инновацион технологияларни олий таълим
жараёнини ташкил этишда қўллаш .................................................................. 13345
8
KREDIT-
MODUL TIZIMIDA TILSHUNOSLIK FANLARINI O’QITISHDA
INTEGRATSION YONDASHUVLAR NAZARIYASI
Axmedova M.E.
Toshkent tibbiyot akademiyasi, p.f.n. dotsenti,
(Toshkent, O'zbekiston)
Rivojlangan davlatlarda tillarni o’qitishga doir ilmiy adabiyotlarda o’quv
topshiriqlarning mazmuniga, samaradorlik darajasiga alo
hida e’tibor beriladi va ta’lim
jarayonida mus
taqil ta’lim topshiriqlaridan savol, tezkor savol-javob, topshiriq vqa
matn tahlillari va mashqlardan unumli foydalaniladi. Xalqaro tajribadan ma’lumki
modul-
kredit tizimi o’zining bir qator afzalliklariga egaligi bilan ajralib turmoqda.
Bunda talabaga ta’lim berish, uni mustaqil ishlashga yo’naltirish ekanligi zamonaviy
talablarga nihoyatda mos keladi. Xalqaro tajribada o’quv topshiriqlari o’zaro
muloqotning samarali bo’lishiga qaratiladi. Amalda foydalanilgan mustaqil, o’quv top-
shiriqlari avvaldan belgilangan ma’lum mezonlar asosida shakllantiriladi.
O’zbekistonda ham oily ta’lim tizimida modul-kredit tizimiga o’tish
jarayonlarida islohot kechmoqda. Bunga tayor bo’lish uchun talabalarda mustaqil
ishlash ko’nikmalarini rivojlantirish zarur. Tilshunoslik fanlari ona tili o’qitish
metodikasi lingvodidaktik kompetentsiyaviy yondashuvga asoslanmoqda, dars
jarayonida linngvistik kompetentsiyalarni shakllantirish nutqiy kompetentsiyalarni
rivojlanishiga olib kelish ko’zda tutilmoqda. Xalqaro tajribalar asosida til o’rganishga
qo’yilgan aniq talablar orqali (tiglab tushunish), (gapirish), (o’qish) va (yozish) ma-
lakalari rivojlantiriladi. Ona tili o’qitishda mazkur yondashuvdan biroz ijodiyroq
foydalanish maqsadga muvofiq, bizningcha. Chunki talabalar tilning tashuvchilari
sifatida
muayyan nutqiy ko’nikma va malakalarga ega bo’lgan holda OTM ga
keladilar. Talabalarda ona ti
lidan (ular tilning tashuvchilari bo’lgani uchun) ba’zi
ko’nikmalargina rivojlantiriladi, asosan ulardagi lingvodidaktik ko’nikmalarni
takomillashtirish galdagi vazifamiz hisobla
nadi. Ayniqsa, o’zbek tili va adabiyotoi
o’qituvchilari ona tilida matn yoki suhbatni tinglab tushunadi, o’qiy oladi, gapira oladi
va yoza oladi. Bunday vaziyatda ona tili o’qitish metodikasining didaktik vazifasi
talabalarda eshitganlar
ni to’g’ri tushuna olish, adabiy tilde ravon mantiqan izchil
gapira olish, matnni o’qib tushuna olish hamda to’g’ri va mazmunli yoza olish
ko’nikmalarini takomillashtirish lozim. O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini
2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash to'g'risida O'zbekiston
Respublikasi Prezidentining 5847-sonli Farmoni ijrosini ta'minlashda kamida 10 ta oliy
ta'lim muassasasini xalqaro e'tirof etilgan tashkilotlar (Quacquarelli Symonds World
University Rankings, Times Higher Education yoki Academic Ranking of World
Universities) reytingining birinchi 1000 ta o'rindagi oliy ta'lim muassasalari ro'yxatiga,
kiritish, oliy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini bosqichma-bosqich kredit-modul`
9
tizimiga o'tkazishb xalqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta'limning ilg'or
standartlarini joriy etish, jumladan, o'quv dasturlarida nazariy bilim olishga
yo'naltirilgan ta'limdan amaliy ko'nikmalarni shakllantirishga yo'naltirilgan ta'lim
tizimiga bosqichma-bosqich o'tish oliy ta'lim muassasalarining akademik mustaqillig-
ini ta'minlash va boshqalar belgilab berildi. Xalqaro reytinglarda yuqori o'rinlarda
turgan OTMlar faoliyatini o'rganishda, zamon va jahon talablariga mos o'quv rejalarni
ishlab chiqish oliy filologik ta'lim tizimida zamonaviy axborot kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish, ta'limning kredit-modul` tizimining mohiyatini, ishlash
mexanizmini oliy filologik ta'lim tizimidagi professor-o'qituvchilari va talabalarga
yetkazishda Universitetda kredit-modul` tizimiga o'tish jarayoni monitoringini olib
borish lozim. “Kredit-modul” tizimi talabalarga xizmat ko'rsatishda qanday
qulayliklarni yaratadi yoxud “registrator ofis” imkoniyatlari” mavzularida bir nechta
maqolalar e'lon qilinsa-da, bu mummoga duch kelavervmiz, chunki biz bilgan
an'annaviy ta'lim shaklidagi jarayonga odatlanganligimiz boisi. Adabiyotlar
muammosi, yangi fan dasturlari (sillabuslar) uchun xorijiy adabiyotlar ro'yxati
shakllantirilishi va bosqichma-bosqich xorijiy adabiyotlar sotib olinayotganligi muxim
ahamiyatga ega. Bu mas’uliyatli vazifani, albatta takomillashtirilgan o’quv top-
shiriqlari orqali amalga oshirish mumkin. Shu ma’noda filologik ta’limda ona tilidan
mus
taqil, o’quv topshiriqlarini ishlab chiqishda kredit-modul tizimida lingvodidaktik
asoslarini takomillashtirish masalasi nihoyatda dolzarb hisoblanadi. Demak, kredit-
modul tizimida xorijiy adabiyotlar asosida o'zbek va rus tillarida o'quv qo'llanma va
darsliklar yaratilish ustida ishlar olib borilishi 2020-2021-o'quv yilida birinchi kursga
qabul qilingan talabalar uchun ingliz guruhlari tashkil qilinishi, Ingliz tilini bilish
darajasini tasdiqlovchi sertifikatga (IELTS, TOEFL, CEFR va x.k) ega va ingliz tilini
bilish darajasi yetarli bo'lgan talabalar ixtiyoriy ravishda ingliz guruhlariga qabul qilin-
ishi Yangi O'zbekistonning yoshlarga yaratib berayotgan imkoniyatlaridir. 2022 yil
holatiga ko’ra birinchi kurs bakalavr talabalari umumiy soni 1803 ta bo'lib shulardan
394 tasi ingliz guruhida o'qishga loyiq deb topilgan va rozilik berilgan. Bu umumiy
talabalar sonining 22% ni tashkil etadi. Talabalarning o'zlashtirishlari uchun yangi
adabiyotlar bilan ta'minlanishi hamda talabalarning mustaqil shug'ullanishlari uchun
sharoitlar yaratilganligi muhim axamiyatga ega, xorij kutubxonalaridan onlayn
foydalanish imkoniyatlarini yaratilishi. Ma'ruza auditoriyalari sig'imini kengaytirish.
Talabalarning ma'ruzalarda qatnashish cheklovlarini bekor qilish, ayniqsa talabalar o'zi
hoxlagan professorning ma'ruzasini tinglash imkoniyatiga ega bo'lishi dars beruvchi
professor-o'qituvchining oylik maoshiga qo'shimcha ustama berilishi. O'quv jarayonini
raqamlashtirish. O'qitish shaklidan qat'iy nazar barcha OTMlar qatorida o'quv jarayoni
elektronlashtirish talab etilmoqda. Dars jadvali - platformasi darslarning bir vaqtda
tutash (stik) kelishini oldini oladi, dars jadvali har bir guruh, o'qituvchi, xona va fanlar
kesimida individual ko'rinishda namoyon bo'lishi. Bu esa rahbariyat, o'qituvchilar,
talabalar va ota-onalar uchun qulayliklar yaratadi. Ta'lim platformasi-talabalar va
10
professorlar o'rtasida aloqa vositasi. O'quv materiallari. Talabalarning baholarini e'lon
qilish va h.k. Ish beruvchi tashkilotlardagi bo'sh ish o'rinlari va h.k. Onlayn. Onlayn
darslarni tashkil etish. Imtixon olishni onlayn amalga oshirish va h.k. Onlayn o'tish
uchun havola orqali darslarga kirib borishi, shaffoflikni ta'minlaydi. Olib borilayotgan
tadqiqotlar mazmuni, natijasi oliy filologik ta'limda kredit-modul tizimiga o'tishning
amaldagi holati va istiqbollari belgilab berilgan. [1,44]. Kredit tizimida eng avvalo,
talabaning mustaqil ishiga jiddiy e'tibor qaratish lozim. Mustaqil ta'lim ikki turda
bo'ladi: Talabaning bevosita o'zi tomonidan (mobil qurilmasi orqali) amalga
oshiriladigan mustaqil ish turlari 1. Darsga tayyorlanish 2. Axborot izlash. 3. Forum 4.
Test yechish. 5.Nazorat ishiga tayyorlanish. 2. An'anaviy shakldagi o'qituvchi
rahbarligidagi talabaning mustaqil ishi: referat, kurs ishi, kurs loyihasi, amaliyot
hisoboti, ilmiy tezis va maqolalar chop etish, bitiruv ishi, magistrlik dissertatsiyasi,
ilmiy izlanuvchiga rahbarlik, tayanch doktorantga rahbarlik va h.k. Mustaqil ish
soatlarini o‘tkazishga oldindan ko‘rsatma berish lozim. Talaba tomonidan
bajariladigan mustaqil ishlarni fan dasturida belgilash samarali natijalarni beradi,
qanday shaklda, qancha so‘zdan iborat bo‘lishi, individual tarzda yoki jamoaviy va
boshqalar. Xu
losa sifatida oily filologik ta’lim tizimida talabalarning nutqiy
kompetentsiyasi rivojlantirishda Kredit modul tizimida professor-o'qituvchilar modulli
o'quv rejaga asosan (Sillabus) ishchi o'quv dasturini ishlab chiqadi, fanni bir necha
mantiqan tugallangan o'quv modullariga ajratadi, har bir o'quv modulining maqsadi va
vazifalarini belgilaydi, o'quv moduli bo'yicha talabalar o'zlashtirishi, bilishi va amalda
qo'llay olishi lozim bo'lgan kompetentsiyalarni belgilaydi. [1,67] O'quv moduli (fanlar)
bo'yicha auditoriya mashg'ulotlari uchun (ma'ruza matnlari, amaliy, seminar va labora-
toriya mashg'ulotlari bo'yicha materiallarni tayyorlaydi, testlar, vaziyatli (keyslarni)
masalalarni tuzadi, individual topshiriqlarni shakllantiradi, axborot manbalari
(foydalanish uchun tavsiya etilayotgan o'quv va ilmiy adabiyotlar ro'yxati) ni
shakllantiradi. Nazorat topshiriqlari va mustaqil ta'lim uchun topshiriqlarni (referat,
kurs ishlari yozish, manbalarni tarjima qilish, tegishli mavzular bo'yicha slayd
tayyorlash, Glossariy tuzish, savol-javoblar banki) shakllantiradi va ularni o'zlashtirish
bo'yicha tegishli ko'rsatmalar beradi. Ma'ruza, amaliy, seminar va labaratoriya
mashg'ulotlarini olib boradi, tegishli modullarni o'zlashtirish, kurs ishlari va BMIlarini
yozish bo'yicha talabalarga maslaxatlar beradi. O'quv elementlarining quyidagi:
Tekstli, Kartografik (atlas, karta), Jadvalli (grafiklar, diagrammalar, gistogrammalar),
Illyustrativ (rasmlar), Audio va video ma'ruzalar, Natural (kollektsiyalar, gerbariylar),
O'yinli (vaziyatli), Komp`yuterli turlarini ishlab chiqadi va amaliyotga keng joriy
etiladi.
| 