|
Zulfiya lirik qahramonining ma’naviy olami
|
| bet | 4/9 | | Sana | 13.04.2022 | | Hajmi | 192 Kb. | | #19653 |
Bog'liq kurs ishi namuna — копия 1-SINF Musiqa, Kompyuter Tarmoqlari fanidan Amirov Bekzodning1.2. Zulfiya lirik qahramonining ma’naviy olami
Zulfiyaning “Sen qaydasan, yuragim” sheʼri Hamid Olimjon vafotidan bir yil oʻtgach yozilgan boʻlib, unda hijron oʻtida qovrilayotgan alamdiyda ayolning chin tuygʻulari yorqin aks ettirilgan. Oʻquvchini sheʼrning ohangi oʻziga jalb etadi. Mazmuni gʻamdan iborat sheʼrning ohangi ham gʻamgin. Bu ohangda adoqsiz gʻam ogʻushidagi shoiraning shikasta ovozi, yoʻqsil ruhi aks etadi. Hazin ohang oʻqirman tuygʻulari koʻzini ochib, sheʼr ruhi tuyilishini osonlashtiradi.
Zulfiya uchun Hamid Olimjon ham sevimli yor, ham maslakdosh doʻst, ham ustoz edi. Endi u – yoʻq. Yigʻlamaslik, gʻamga choʻkmaslik imkonsiz. Iroda ojizlik qilmoqda. Atrofda odam koʻp-u, lirik qahramon “yakka-yolgʻiz”. Chunki uning suygani olamda birgina edi, xolos. Uning oʻrnini bosib, qahramonni yolgʻizlikdan xalos eta oladigan odam yoʻq. Uning xayoli oʻzi bilmagani holda yoʻqotganini izlash bilan ovora. Yorini yoʻqotganidan dunyoning rangsizlanib qolganini shoira: “Birdan qalbim keksarib”, – deya ifodalaydi. Bor-yoʻgʻi oʻttiz yoshdagi shoiraning dardu hasrati sheʼrda bandma-band oshib boraveradi: “Qayga ketding, yuragim, Bitdi bardosh va toqat. Suhbatingdir tilagim, Tilda hasratim qat-qat”. Ayriliq zoʻridan tili va dilida hasratlar qat-qat boʻlgan mushtipar ayolning ruhiyati ushbu misralarda yaqqol aks etgan.
Zulfiya yoridan ayrilgan kezlarda odam oʻz gʻamini aytish imkonidan ham mahrum ekani fojia koʻlamini yana kuchaytiradi. Negaki, hukmron mafkura sovet tuzumida yashayotgan odamlarning hammasidan yoppasiga baxtiyorlikni talab qilardi. Qaygʻu haqida gapirayotgan odam mavjud tuzumning dushmani sanalardi. Zulfiyaga, yuragi alamlardan pora boʻlgan yorga, hijrondan oʻrtanayotgan beva ayolga, norasida farzandlarining soʻroqlariga javob topib bera olmayotgan bagʻri qon onaga, baxtsizlikdan oʻrtanayotgan shoiraga gʻam toʻgʻrisida, hijron toʻgʻrisida keragidan ortiq yozmoqda degan ayb qoʻyiladi! Bu daʼvoni begonalar emas, uni yaxshi biladiganlar, yonida yurganlar qilishadi. Ushbu holat sheʼrda, garchi, “Yigʻlaysan deb doʻstlarim taʼna qilar. Netay men?” tarzida muloyim bir hazinlik bilan ifodalangan esa-da, bu misralar zamirida adoqsiz va unutilmas alam silqib yotibdi.
Ahdida ustuvor va tuygʻulariga xiyonat qilmagan shoiraning kechinmalari sovimaydi. Alami, hijroni har zumda yangilanib, tobora kuchayib boraveradi. Roʻzgʻori, farzandlari, kitoblari, doʻstlari yoʻqotgan kishisini qayta-qayta esga solavergani bois quyidagi oʻtli satrlar qogʻozga inadi: “Sovush bermaydi menga, Yoqib ketganing olov”. Muhabbatning olovi – mangu yongulik qudratga ega. Aql yorning qaytib kelmasligiga iqror boʻlsa ham, ruh bunga koʻnikmaydi, u berahmlik bilan qaytmas boʻlib ketgan yorga talpinaveradi. Sadoqatli shaxsning azoblari tinimsiz davom etaveradi. Ushbu dramatik holat shoiraning shaxsigagina tegishli boʻlsa-da, u kechirgan tuygʻular chin boʻlgani bois boshqalarga ham begona emas.
Shoiraning “Ne baloga etding mubtalo” sheʼrida Hamid Olimjon nomi toʻgʻridan-toʻgʻri tilga olinmaydi. Ammo shoiraning hayot yoʻli bilan birmuncha tanish boʻlgan har bir oʻqirman sheʼrning u haqda ekanligini tuyishi tayin. Sheʼrdagi alamli murojaat, javobsiz savollar kimga atalganini aniqlashga urinish shunga olib keladi. Sheʼr 1945 yilda yozilgan. Fojia roʻy berganiga yil oʻtgan, lekin uning alamlari eskirgan emas. “Oʻtdi oylar gʻam bilan oqib, Dil topmadi zarra tasallo” misralarida shoiraning insoniy dardi koʻlami tasvir etiladi. Oylarning gʻam bilan oqishi tasviri tuygʻuning miqyosi va shiddatini oʻqirman tasavvurida gavdalantirishga xizmat qiladi. Ayriliq tufayli paydo boʻlgan gʻam daryoday oqmoqda. Hijron oylari ana shu gʻam oʻzanida oqib bormoqda. Vaqt tinimsiz oʻtib borayotir. U har qanday dardni unuttirishi kerak. Lekin vaqtning oʻtishidan shoira dili zarra qadar tasalli topa olmayapti. Haqiqiy va ulkan yoʻqotish oldida vaqt ham ojiz.
Ikkinchi banddagi “Koʻz ochgani qoʻymaydi alam, Boshim qoʻysam kuydirar bolish” misralarida teran poetik maʼno oʻta taʼsirli shaklda ifoda etilgan. Alamning zoʻridan koʻzini ocholmaydigan holga tushgan, yuragidagi gʻam oʻtining kuchi beva ayolning aslida muzday boʻladigan bolishini kuydirar darajaga yetgani ifodasi shoira tuygʻularini oʻqirmanga ham toʻla yuqtiradi. Koʻngilda yonayotgan ayriliq alangasi sabab yostiq boshni kuydirishi ifodasining shu qadar shoirona berilishi oʻqirmanni befarq qoldirmaydi. Sheʼrda iztirobli tuygʻular gʻoyat izchil tasvirlangan: vujud va yurak qiynogʻi ifodasidan keyin bu qiynoqlarni bosish uchun kitob va qalamga qoʻl urilgani, ammo na kitob, na qalam qahramonni yupata olgani aks etadi. “Misralarim koʻtarar nolish” satrida esa kuchli mantiq juda chiroyli ifodasini topadi: ayriliq iskanjasidagi odam gʻamni unutmoq uchun qoʻliga qalam olsa-da, qalam oʻz-oʻzidan yana nolani, yana dardni, yana hijronni ifodalayveradi! Chunki chinakam sheʼr koʻngil holatining manzarasidir. Koʻngilda esa ayriliq dardi hukmron. Shoira oʻz hissiyoti xurujining quyuq manzarasini bergach, soʻraydi: “Nahot shuncha maʼsum, shuncha pok Sevishmoqda alam bor shuncha”. Sirtdan qaraganda, bu soʻzlar oshiqqa qaratilganday koʻrinsa-da, aslida taqdir, qismat soʻroqqa tutilmoqda. “Shuncha” soʻzining takror ishlatilishi gʻamining naqadar kattaligini oʻzi ham tuzukroq tasavvur qilolmayotgan kishi holatini aks ettirgan. Hushyor sheʼrxon yuqoridagi misralarda Hamid Olimjonning mashhur “Ofeliyaning oʻlimi” sheʼridagi “Hali sevishmoqda shumidir maʼno? Faqat azob bordir qismatda, nahot?” satrlarining nuqsi borligi va bu tabiiy ekanini anglaydi.
Sheʼrning soʻnggi bandi oʻqirmanni oʻylashga undashi, tuygʻular rang-barangligini sezishga yoʻnaltirishi bilan ajralib turadi:
|
| |
