|
Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti
|
| bet | 5/9 | | Sana | 13.04.2022 | | Hajmi | 192 Kb. | | #19653 |
Bog'liq kurs ishi namuna — копия 1-SINF Musiqa, Kompyuter Tarmoqlari fanidan Amirov BekzodningErib ketmagandim sevgingdan,
Boʻlmaslikchun baxtingdan judo,
Birga qolish uchun sen bilan
Kuyamanu boʻlmayman ado.
Shoira vujudidagi tuygʻular mavji uni baxtiyor damlar qatlanib yotgan xotiralar qirgʻogʻiga keltirib tashlaydi. U armon bilan eslaydi: tirikligingda sendan ayrilmaslik, baxtdan judo boʻlmaslik uchun olovli muhabbating taftida erib ketmagandim. Endi qabring poyida sen bilan birga qolish uchun shamday kuyamanu, ammo ado boʻlmayman! Demak, avval, erish mumkinligida ayrilmaslik uchun atay erimagandim, endi senga qoʻshilish uchun atay kuyib ketmoqchimanu eriy olmayotirman! Bir yuksak tuygʻuning ikki qarama-qarshi maʼnolar tashiydigan baytlarda ifodalanishidagi ifoda goʻzalligi sheʼrning badiiy qimmatini oshiradi.
Zulfiyaning “Sensiz” sheʼri 1970 yilda yozilgan. Mazkur sheʼrni shoira hayotidagi fojianing bevosita aks-sadosi deyish qiyin, chunki oradan chorak asrdan koʻproq vaqt oʻtgan, oddiy tasavvurlarga koʻra, har qanday gʻam-alam unutilishi uchun yetarli fursat kechgan. Sheʼrning ohista boshlangan dastlabki misralari ham shuni tasdiqlaganday boʻladi: “Mana bir umrni yashadim sensiz, Qaytmas shodliklarning qaytishin kutib”. Oʻquvchi ilk misralarning maʼnosini chaqib, ular zamiridagi goʻzallikni koʻra olsa, quyidagilarni kashf etgan boʻlardi: shodliklar oshiq bilan qabrga kirgan, shu bois qaytmas, lirik qahramon buni juda chuqur his etadi. Ammo u umidvor inson, baribir qandaydir moʻjiza yuz berib yorining qaytishini kutaveradi. Shu taxlit aldamchi umid bilan butun bir umr yashab qoʻyilibdi! Shuning oʻzi – bir insonga yetgulik fojia. Ammo sheʼrdagi fojiaviy ohang misrama-misra yanada yuksalib boraveradi. Chunki lirik qahramonning yarador qalbini baxt ham, bahor ham, qish ham qiynaydi. Negaki, birovning baxti oʻzining baxtsizligini esiga soladi, yorning sevgan fasli bahor qaytib kelaveradi, bahorni sevuvchi insonning oʻzi esa yoʻq. Qish – ogʻir kechadigan fasl, shu bois bari – bir bahorni – yoʻqotilgan sevgini esga tushiraveradi. Qaygʻuga ham befarq boʻlolmaydi, zotan, har qanday insonning har qanday qaygʻusi qahramon qaygʻusiga oʻxshash, hamohang!
U seviklisini unuta olmaydi, esdan chiqarishga urinsa ham, buning uddasidan chiqolmaydi. Va ayriliqdan hadsiz qiynalib ketganlarida xayolan yoridan soʻraydi: “Tirik ekan nega tashlab ketmading?” Bu misra – suygan odamning ilojsizlikdan, muhabbat va ayriliq qarshisidagi ojizlikdan bildirgan noroziligining avj ifodasi. Shundan keyingi misralarda yorning tirikligida shoirani tashlab ketishiga sabab boʻlishi mumkin boʻlgan xayoliy goʻzalning sifatlari keltiriladi. Shoiraning tasviricha, suyganidan tiriklikda ayrilganda, keyingi hijron bu qadar ogʻir kechmagan boʻlardi!
Lirik qahramonning tuygʻulari – pokiza. U biladi hijron azobli, tirik turib ayrilish har nedan qiyin, lekin sevgan kishisining hayoti uchun har qanday azobga-da tayyor: “Bilardim, qaydadir olasan nafas”. Shoira tuygʻular tasviri maromini buzmaydi. Lirik qahramon sevgisi rad etilgan har qanday ayol singari: “Bilaman, rashk meni etardi halok, Afzal koʻrganingni qargʻab oʻtardim”, – degan soʻzlari bilan oʻzining bir ayol sifatidagi asl tuygʻularini ochiq aytadi. Jonidan ortiq yaxshi koʻrgan kishisining qandaydir boshqa birov bilan qaydadir nafas olishini his qilish qahramon uchun oson emas. Garchand, u bugunga kelib, qaytarilmas yoʻqotishlar qarshisida shunga ham rozi esada. Shu bois u nega tirikligingda tashlab keta qolmading, ayriliqni kechirish osonroq boʻlarmidi deb iddao qiladi.
Zulfiya sheʼrlarining aksariyatida kuchli obraz, porloq fikr koʻpincha soʻnggi bandda beriladi. Lirik qahramon oʻz qismatining taxirligidan nolib kelar ekan, tuygʻular junbushi borgan sari yuksalib boraveradi. Soʻnggi bandda, nihoyat, shoira tan oladi: “Maʼyus taqdiringga yashab men sherik, Mushkul boʻlayotir shodlik yaratmoq”. U yorining qismatisiz, uning maʼyus taqdiriga sherik boʻlmasdan yashay olmaydi. Noravo hayot esa undan “shodlik yaratishni” talab etadi. Shu bois lirik qahramon suyganidan norozi boʻladi, shu sabab alam bilan unga murojaat etadi: “Nega tirik ekan tashlab ketmading, Tashlab ketmading-sa boshlab ketmading?!” Lirik qahramon holatining, tuygʻulari koʻlamining yorqin ifodasi sheʼrning soʻnggi ikki misrasiga goʻzal joylangan. Sheʼrning eng soʻnggi qatorida “ekansan” soʻzining “sa” tarzida oʻta qisqartirib berilishi ham, – sa shakli tufayli jumla qurilishidagi oʻzgarishlar ham qahramon ruhiy holatini quyuqroq ifodalashga, tasvirning taʼsirchanligini oshirishga xizmat qilgan.
Zulfiya faqat oʻz shaxsiy hayoti qobigʻida qolishi mumkin boʻlmagan miqyosdagi ijodkor edi. Shoira ayriliqdan oʻzga hayotiy yoʻnalishlarda ham koʻplab sevgi sheʼrlari, dostonlar, poetik manzaralar yaratgan ijodkordir. Jumladan, shoiraning “Oydinda” sheʼrida koʻklamning yomgʻirdan keyingi tunlaridan birida yulduzlar charaqlagan osmon, olamni oqlikka oʻragan oy, xayol kabi toʻzgʻin bulutlar goʻzalligini koʻrib hayajonga tushgan shaxsning kechinmalari, hayratlari qaytarilmas yoʻsinda aks ettirilgan. Bu asar shoira sheʼriyati yoʻnalishining sertarmoqligini koʻrsatib, hassos qalbli ijodkorning ayriliq sheʼrlaridan keskin farq qiladigan badiiy yuksak yaratiqlari ham borligini bildirishi bilan ahamiyatli. Sheʼrda oyning “jilib-jilmas”ligi, “anhorda qulun toy”ligi-yu, “gilosda shigʻil-shigʻil” aks etganligi, “bulutning xayolday yengil”ligi tasviri oʻqirman kayfiyatinida lirik qahramonnikiga sherik qiladi.
Anhor tinimsiz toʻlqinlanib oqadi, shu bois unda aks etayotgan oy qulunday yugurik. Yomgʻir yuvib ketgan gilos mevalarining har birida bittadan oy jilva qiladi, shu bois gilosda “oy shigʻil-shigʻil”. Hovuz oqmaydi, shu bois oy unga yaxlit oynaday boʻlib yoyilgan, oyni yaxshiroq koʻrmoq ilinjida egilgan shoira yana bir Oyga – oʻziga roʻbaroʻ keladi. U goʻzal malika yangligʻ ming-ming yulduzni sidirgʻasiga chayqab, yerga sudrab ketmoqda. Chunki tiniq osmonning hovuzdagi aksi koʻkdagidan-da tiniq koʻrinadi. Ortidan minglab yulduzlarni ergashtirib ketayotgan oyday malak oʻquvchi koʻz oldiga keladi. “Sel unutgan koʻlmaklar Misli oyning singani” misralaridagi chiroyli oʻxshatishdan tashqari “sel unutgan koʻlmak” obrazli ifodasi haqida oʻyga tolish, uning tagiga yetishga urinish sheʼrxonni yuksaltiradi. Samimiy tuygʻular ifodasi boʻlmish sheʼrdan hayratga tusha oladigan, chinakam sheʼriy satrlar bagʻridagi sehrni his qilishga qodir oʻquvchi maʼnaviy olamida ezgu sifatlar shakllanishi shubhasizdir.
Shoiraning “Tun” sheʼrida koʻngil holati tabiat manzarasiga mahorat bilan uygʻunlashtirilgan. Bu asarning dastlabki ikki misrasiyoq kishi diqqatini tortadi: “Togʻ ortiga oʻtib ketdi kun, Sekin choʻkdi toza, salqin tun”. Bir qaraganda kunning togʻ ortiga oʻtib ketishi va tunning kirib kelishi tabiatning joʻn bir holati. Lekin bu holatning shoirona tasviri, bu tunda shoiraning bedorligi, qop-qorongʻiligining oʻzi bilan koʻngillarda hadik uygʻotuvchi tunning toza deb ifodalanishi, uning kirishi “choʻkdi” tarzida taʼriflanishi kishini yon-veridagi narsa-hodisalarga boshqacharoq, shoirona koʻz bilan qarashga undaydi. Sheʼrga kirish vazifasini oʻtagan bu ikki misra tinglovchini ruhan tun quchogʻiga yetaklaganday boʻladi. Ular zamiridagi sokin va betakror ohang oʻquvchini shu holatga olib kiradi.
Sheʼrning keyingi bandi ohangi esa tamomila oʻzgachalik kasb etadi: “Men deraza ochganim chorbogʻ, Sokin uxlar tun koʻrpasida. Mayin qoʻshiq yoyilar har yon, Esib oʻtgan yel sharpasida”. Kirish misralardagi tunga munosib sokinlik oʻrniga ilk bandda quvnoq hayotbaxsh ohang, tabiatning cheksiz goʻzalligini koʻra oladigan, undan zavqlana biladigan, toshib chiqayotgan tuygʻularini ifodalashni uddalaydigan lirik qahramon tiynati aks etadi.
Misralarda “tun koʻrpasiga burkangan chorboq”qa deraza ochgan shoira tuygʻulari, yel sharpasidan taralayotgan mayin qoʻshiqni ilgʻagandagi koʻngil holati oʻqirman tasavvurida gavdalanadi. Ikkinchi bandda sheʼrxon diqqati tunni allalab oqayotgan suvga tortiladi. Oʻqirman suvning tunni allalashi tasviriga ilk bor duch kelgani uchun bu chiroyli tashbih uni oʻziga rom qiladi. Banddagi qolgan uch misra shoiraning bedorligi holatini ifodalaydi. Uning hamrohlari: “parcha qogʻoz”, “kichik bir qalam”, boshi uzra porlab turgan chiroq va suv allalayotgan sokin tun. Mahorat bilan qilingan tasvir oʻquvchi koʻz oldiga bedor lirik qahramon “berilib quloq sol”ayotgan tunning kuyi, quyilib kelayotgan xayollarning rang-barangligi va koʻngildan kechayotgan tuygʻular ifodasiga soʻz topolmay shoshib qolgan qahramon holatini keltiradi. Sokin tunda koʻnglida sodir boʻlayotgan kechmishlarga rang axtarib, topa olmay qiynalayotgan insonning holatini hissiyot qoʻzgʻaydigan tasvirga aylantirish chin isteʼdod egasininggina qoʻlidan keladi.
“Tun”ning toʻrtinchi bandida parvona timsoli tasvirga tortiladi: “Sof yel esar… Parvona uchar, Chiroq atrofida oʻrgilib, Oʻzin urib part boʻladi-yu, Stolimga tushadi kelib”. Shoira chirogʻi atrofida “oʻrgilib”, oʻzini olovga urib “part boʻlgan” parvona mumtoz adabiyotda koʻpincha ishq oʻtida oʻzini qurbon qilgan oshiq timsolida namoyon boʻladi. Mazkur sheʼr oʻquvchilarni parvona kimning timsoli ekani toʻgʻrisida oʻylashga majbur qiladi. Keyingi bandda tun taʼsirida shoira koʻnglidan kechgan ismsiz tuygʻularning sheʼr shaklida bir parcha qogʻozga toʻkilishi joʻngina “men yozaman” shaklida ifodalangan.
Shoiraning yuragi dunyodagi ezguligu yovuzlik, goʻzalligu xunuklikka ochiq ekani bois hayotdagi hamma narsa unga taʼsir qilib, muvozanatdan chiqaradi. Hayot hodisalari tufayli koʻnglida sodir boʻlayotgan bezovtalik, dard unga tinchlik bermaydi. U yozmasa, tuzalmaydi, yengillasholmaydi. Unga tunlari uyqu bermay bedor qilgan ham shu – dard. Samimiy koʻngilda paydo boʻlgan va soʻz bilan moddiylashgan dard qaysidir darajada, boshqalarga ham xosligi, ularning koʻngil torlarini cherta bilgani uchun ham shoiraning sheʼrlari oʻzgalarga taʼsir qiladi, huzur bagʻishlaydi. Oʻzgalargada “yuqadi”gan dard tufayli lirik qahramon tunni bedor oʻtkazib, tongni kutib oladi. Tun goʻzalligidan shuncha taʼsirlangan shoira yorugʻ tongning tasviriga kirishib oʻtirmaydi. Chunki uning tasviriga qalam ojiz…
Sheʼrning: “Koʻzlarimda erib ketdi tun, Yoyilmoqda, yorqin juvon kun” tarzidagi soʻnggi ikki misrasi salmoqli badiiy va majoziy maʼno tashiydi. Koʻzining oldida erib ketgan tun goʻzalligi koʻnglida gʻalayon qoʻzgʻagan lirik qahramon yoyilayotgan “yorqin juvon kun”ni katta umidlar bilan qarshilaydi.
Yorqin isteʼdod, betakror shaxsiyat, kamyob taqdir egasi boʻlgan shoira Zulfiyaning taʼsirchan sheʼriyati uzoq yillar millat ahliga samimiyat saboqlarini berishda davom etaveradi.
|
| |
