5)
boshqarish usuli bo ‘yicha: noavtomatik, noavtomatik kuchay
tirgich bilan,
avtomatik
6)
ishqalanuvchi yuzalarning shakli bo 'yicha: diskli (quruq, moy-
da), maxsus (konusli, lentali va h.k.)
Ilashish muftasi quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan:
- ilashish mexanizmi (vazifasi - dvigatel va transmissiyani bir-
biriga qo‘shish yoki ajratish)
- ilashish mexanizmining yuritmasi (vazifasi - haydovchi tomo-
nidan ilashish mexanizmini boshqarish)
- kuchaytirgich (vazifasi - haydovchining
ishini yengillatish, aso
san katta yuk avtomobillari va avtobuslarda ishlatiladi)
5.1-rasm. Friksion ilashish muftasining sxemasi:
1 - kojux;
2 -yetaklovchi disk;
3 - maxovik;
4 -yetaklanuvchi disk;
5 - bogMovchi qurilma;
6 - siquvchi prujina; 7 -
ajratish richagi;
8 - ajratish podshipnigi;
9 - vilka;
JO - pedal;
11 - qaytarish prujinasi;
12 - tortqi.
45
5.2-rasm. Ilashish muftalari:
a - gidromufta;
b - elektromagnit ilashish
muftasi.
1 — turbina g‘ildiragi; 2-qopqoq; J-nasos g‘ildiragi; 4-parraklar
3-tashqi tora; 6-ichki tora; 7-to‘ldirish klapani; 5-radiator; 9-saqlagich
klapani; 70-nasos; 77-bak;
12- bo‘shatish klapani; /З -yetaklovchi qism:
i4-qo‘zg‘almas korpus; i5-chulg‘am;
16-yetaklanuvchi qism;
A,B,V-tirqishlar.
Ko‘p avtomobillarga doimiy qo‘shilgan ilashish muftasi o'rnatilad
ya’ni ilashish muftasi avtomobil joydan qo‘zg‘alganda, pog‘onala
almashtirilganda va tormozlanganda ajratiladi
boshqa vaqtda doin
ilashishda bo‘ladi. Doim ajratilgan ilashish muftalari juda kam ishlatilifc
faqat avtomatik boshqarishda qo‘llaniladi. Bunday ilashish muftalai
tirsakli valning kichik aylanishlar chastotasida ajralgan bo‘lib,
aylanish
lar chastotasi ortishi bilan avtomatik ulanadi.
Bir diskli fliksion ilashish muftasi yengil avtomobillar, kichik v
o ‘rta yuk ko‘taruvchanlikka ega bo‘lgan yuk avtomobillarida o‘matiladi
Ikki diskli friksion ilashish muftalari yuqori yuk ko‘taruvchanlikka eg
bo‘lgan yuk avtomobillarda o ‘rnatiladi,
ammo ayrim ho I lard,
konstuktsiyani soddalashtirish maqsadida bir diskli ilashish muftasi har
46
ishlatiladi. Ko‘p diskli ilashish muftalari juda kam,
faqat katta yuk
ko'taruvchanlikka ega bo‘lgan avtomobillardagina qoilaniladi.
Gidravlik ilashish muftalari katta sinf yengil avtomobillarida va
yuk avtomobillarida qoilanilgan. Hozirda gidromuftalar alohida agregat
sifatida qoilanilmaydi. Avtomobillarda ishlatiladigan gidromexanik
uzatmalarda gidrotransformator gidromufta rejimiga o ‘tadi.
Avtomat boshqarishga yaxshi moslashgani uchun 40-50
yillarda
elektromagnit kukunli va elektromagnit hisobiga siquvchi kuchni hosil
qiluvchi ilashish muftalari qoilanila boshlandi. Nogironlar uchun mo‘1-
jallangan avtomobillarda elektrmagnit kukunli ilashish muftasi o ‘ma-
tilgan.
Yengil avtomobillarda ilashish muftasining yuritmasi gidravlik
boiib, ko‘pincha boshqarishni osonlashtirish
maqsadida servoprujina
ham o‘rnatiladi. Keyingi vaqtda ishonchli, sodda va arzon boMgan uchun
ba’zi yengil avtomobillarda trosli yuritma o‘matilmoqda. Mexanik va
gidravlik yuritmali ilashish muftalari kichik va o‘rta yuk avtomobillarida
qoilaniladi. Katta yuk avtomobillarda kombinatsiyalashgan
yuritmalar
ishlatiladi (mexanik pnevmokuchaytirgichli yoki gidravlik pnevmoku-
chaytirgichli).
