To’qimachilik m ateriallarining solishtirma o g ’irligi
modda
tuzilishiga,
makrom olekulalam ing joylashish zichiigiga bog’liq muhim tuzilishli xususiyatlarga
ega. Buyumning hajm iy o g ’irligi tolaning solishtirma og’irligiga, buyumning
ч
g ’ovakligiga bog’liq. Buyumning hajmiy og’irligi yoki tola qatlamining o ’lchami
issiqlik o ’tkazuvchanligiga va boshqa turdagi xossalariga bog’liq.
Undan tashqari
solishtirma va hajmiy o g ’irlik k o ’rsatkichlari buyumning to ’ldiruvchanligi va
g ’ovakligini aniqlaydi.
Tola va iplam ing chiziqiy zichligi. Tola va iplam ing chiziqiy zichligini
1"
baholash turli xususiyatlarda v a turli birlik o ’lchovlarida ifodalaniladi ( 1. 1-jadval).
1. 1-жадвал
Tola va iplaming chiziqiy zichligini aniqlashda ishlatiladigan o ’lchov birliklari
va xususiyatlari
T o la va iplam ing xossalari
X ususiyatlari
Belgilanishi
O ’lchov birligi
Y o ’g ’onlik
K o ’ndalang kesim i, diam etr
d
m km ,m m
K o ’ndalang k esim yuzi
S
m km 2,m m 2
Y o ’g ’onlik teksda, chiziqiy
T
m g/m ,g/km ,teks
Z ichlik
T itr
Tj
d en ’e/450m
Ingichkalik
N om er
N
km /kg, m /g, m m /m g
GOST 108.78-64 standartida teks tizm ida tola, yigirish
ishlab chiqarishidagi
xomaki m ahsulotlam ing y o ’g ’onligini baholash birlik uzunligiga to ’g ’ri keluvchi
m assaning qiyosiy o ’lchovi bilan xarakterlanadi va quyidagi formula yordam ida
ifodalaniladi.
T
=
m l L
(1.7)
bu erda: T-mahsulot y o ’g ’onligi, teks;
m-Lkm uzunlikdagi
mahsulot massasi, g.
Standartlashtirish b o ’yicha Xalqaro tashkilot (ISO) y o ’g ’onlikni birlik o g ’irlik
tizimini qabul qildi, hamda mg/km, g/km birliklarida ifodalandi. Bu o ’lchash
birliklari «mteks», «teks», «kteks» deb nomlanadi.
O g’irlik xususiyatlarining nomer N bilan bog’liqligi quyidagi formula bo’yicha
aniqlanadi:
46
T[m teks]N -106
T[teks]N =103
T[kteks]N =l
TgN = 10000
T;N=9000
bu erda: Tg-r/10km dagi y o ’g ’onlik, greks;
Tj-r/9km yoki dene/450 m da titr.
Tola va iplaming y o ’g ’onligini baholashda «teks» og’irlik tizim iga o ’tishni
ISO uch bosqichda am alga oshirishni tak lif etdi. Birinchi va ikkinchi bosqichda
y o ’g ’onlik va ingichkalik ikkita ko’rsatkich bilan, boshlanishida N(T), keyin T(N),
uchinchida b itta - T bilan belgilanadi.
Shartli diametr. Tola v a iplarning ingichkaligi bir xil ko’ndalang kesim yuziga,
modda bilan to ’ldirilganligiga ega b o ’Iishi mumkin,
ammo quvurlar hisobiga yoki
ipning kesimida tolalam ing joylashtirish zichligi turlicha b o ’Iishi hisobiga k o ’rinarli
ko’ndalang o ’lchamlari turlicha b o ’ladi.
Shartli diam etr quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi.
mg/mm3; T -yo’g ’onlik, teks.
Eshilish
Э
va
eshilish
koeffitsienti
a
birinchi
sonli
qiymatlarini
o ’zgartirmasdan or eshilish koeffitsientini quyidagi formula bo’yicha hisoblash
mumkin.
bu erda: K-l metrdagi eshilishlar soni bo’lib,
K=a>[N
ga teng bo’ladi.
N-ipning nomeri, mg/mm2.
Teksdagi ipning y o ’g ’onlik Txususiyati quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi.
а = к 4 т /
з
\,6 =
к
4
т
( 1. 10)
