U. M. Matmusayev, M. Q. Qulmetov, T. A. Ochilov, T. A. Toytrova, J. R. Muxtarov metrologiya, stand artlash

Download 8,02 Mb. Pdf ko'rish
bet	15/150
Sana	24.11.2023
Hajmi	8,02 Mb.
	#104425

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 150

Bog'liq
Metrologiya, standartlash va sertifikatlash asoslari

e
a = -
r
( 1.1)
fazoviy burchak-birligi steradian bo’lib, uchi sfera markazida joylashgan va
sferaning radius kvadratiga teng yuzali sirtni ajratuvchi burchak. lsr.-65°3211 ga teng;
Fazoviy burchak quyidagi tenglama yordam ida ifodalaniladi:
bu erda; a - konus uchi va sfera ichida fazoviy burchak bilan hosil b o ’lgan yassi
burchak..
SI tizim idagi hosila birliklar - fizikaviy kattaliklar orasidagi bog’liqlikni
o ’matuvchi qonun asosida hosil bo’ladi. Buning uchun asosiy va qo’shimcha
birliklardan foydalaniladi. M asalan, tezlik birligi quyidagi tenglamadan olinadi;
bu erda: V-tezlik;
t
-uzunlik, m; t- vaqt, s.
Xalqaro birliklar tizim idagi muhim hosila kattalik birliklarining berilgan
ta'riflari quyidagichadir:
chastota-1 s da bitta to ’la tebranishning chastotasi- gerts;
kuch-1 kg miqdorli jism ga lm /s2 tezlanish beruvchi kuch (N);
bosim-1 N kuchning 1 m2 yuzaga perpendikulyar ta'sir qilishi (paskal);
energiya- 1J ishga ekvivalent bo’lgan energiya (joul);
q u w a t-Is da 1 J ish bajaradigan dvigatel'ning q u w a ti (vatt);
П = 2л-(1 - C o s - ) ,
(1.3)
(1.4)
42

elektr zary ad i- 1 s vaqt ichida 1 A tokni hosil qiluvchi o ’tkazgichning
ko’ndalang kesimidagi o ’tgan elektr zaryadi (kulon);
elektr qarshiligi-uchlaridagi potentsiyallar farqi 1 V b o ’lganda undan 1 A
o ’zgarmas tok o ’tgandagi o ’tkazgich qarshiligi (Om);
elektr kuchlanish -o ’tkazgichdan 1 A tok o ’tganda 1 Vt q u w a t ajratgan
o ’tkazgich uchlaridagi potentsialllar farqi (vol't);
elektr sig’imi-1 K1 zaryad berganda potentsialli 1 V va o ’zgargan o ’tkazgichning
sig’imi (farad);
yorug’lik - 1 lm yorug’lik oqimi tushgan lm 2 sirtning yoritilganligi (Lyuks);
magnit induktsiya oqimi - m agnit induktsiyasi 1 T1 b o ’lganda va uning
y o ’nalishiga perpendikulyar joylashgan lm 2 yuzadan o ’tayotgan m agnit oqimi
(veber).
Fan va texnika sohasida hisoblash, o ’lchash va shunga o ’xshash m atematik
amallami bajarishda kattaliklam ing qiymatlari sonlar bilan ifodalanadi. Hisoblash
oson va qulay b o ’lishi uchun qiymatli raqam lar sonini qisqartirish mumkin. Buning
uchun Xalqaro birliklar tizimidagi qiym atlam i 10 soniga k o ’paytirib, ulam i tegishli
musbat yoki manfiy darajaga ko’tarish natijasida birliklam i karrali va ulushli
qiymatlari hosil qilinadi.
O ’zbekiston Respublikasida belgilangan tartibda fizik o ’lchov birliklari,
Xalqaro birlik tizim i (SI) o ’lchamlarining qo’llanilishi ruxsat etiladi. Fizik o ’lchov
birliklarining nomi, belgilanishi, ularning yozilish qoidasi va qo’llanilishi
« O ’ zstandart» agentligining tavsiyasiga binoan O ’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi tom onidan tasdiqlanadi. Shu bilan birgalikda Vazirlar Mahkamasi
Xalqaro birliklar tizim iga kirmagan birliklam ing qo’llanilishiga ruxsat beradi.
Etalonlarning
yaratilish
tartibi,
tasdiqlash,
saqlash
va
qo’Ilanishi
«O ’ zstandart» agentligi tomonidan belgilanadi.
1. O ’zbekiston Davlat metrologik xizmati va davlat nazorati.
2. O ’lchash birliklarini ta'minlash tizimi.
M azkur standart O ’zbekiston Respublikasida o ’lchashlar birligini ta'minlash
tizimining asosiy qoidalarini, tuzilish xususiyatlari va tuzilmasini belgilaydi va ushbu
43

tizim ning me'yoriy hujjatlarining asosi b o ’lib hisoblanadi.
SI
X alqaro
birliklar
tizimi
1965
yil
1
yanvardan
to ’qimachilik
materialshunosligida tola va iplam ing y o ’g ’onligini (chiziqli zichligi) o ’lchash uchun
qabul qilindi, ya'ni GOST 10878-74 standarti bo’yicha «teks» deb nomlandi.

Download 8,02 Mb.

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 150

Download 8,02 Mb.

Pdf ko'rish