a) M assa birligi-tonna;
b) Yassi burchak birligi-gradus, minut, sekund;
v) hajm birligi-litr;
g) Vaqt
birligi-minut, kun, hafta, oy, yil, asr.
2. Maxsus sohalarda ishlatiladigan birliklar:
a) qishloq xo’jaligida maydon-gektar;
b) Optikada, optik kuchi birligi-dioptriya;
v) Fizikada energiya birligi-elektronvolt (eV);
g) Elektrotexnikada to ’liq quw atn in g birligi-Volt A m per (VA).
3. SI tizimi bilan vaqtincha ishlatish mumkin:
a) K em alar katnovida uzunlik birligi-dengiz mili (m il) (1 mil=1852 m);
b) qim matbaho toshlar uchun m assa birligi-karat (kar)=0,2 g;
v) T o’qimachilik sanoatida chiziqli zichlik - teks (1 teks=g/km);
4. Ishiatishdan olib tashlangan birliklar, ammo hayotda uchrab turadi:
a) kgk/sm2 -bosim =1 b a r= 105Pa;
b) mm simob ustuni=l,33 Pa;
v) mm suv ustuni=9,8 Pa;
g) ot kuchi, q u w a t birligi=736 Vt;
Xalqaro birliklar tizim ining asosiy, q o ’shim cha
va hosila birliklarining
keltirilgan tariflari quyidagichadir:
metr- vakuumda yorug’likning 1/299792458 sek ichida o ’tish y o ’liga teng
o ’lchov va tarozilar XVII Bosh konferentsiyasida 1983 yil qabul qilingan;
kilogram m -og’irlik birligi bo’lib, xalqaro kilogramm prototipining miqdoriga
teng (diametri va balandligi 39 mm bo’lgan, silindr shaklidagi platina—iridiyli
qotishm asidan tayyorlangan toshning m assasiga teng). O ’lchov
va tarozilar III Bosh
konferentsiyasida 1901 yil qabul qilingan;
sekund - seziy-133 atomi asosiy holatining ikki o ’ta yupqa sathlari orasidan bir-
biriga o ’tishiga muvofiq keladigan nurlanishning 9192631770 davriga teng. O ’lchov
va tarozilar XII Bosh konferentsiyasida 1965 yil
qabul qilingan;
40
1.2-jadval
T/r
K o ’paytiruvchi
O ld q o ’shim cha
Nomi
R uscha
X alqaro
1
10,z
tera
T
T
2
10*
G iga
G
G
3
106
M ega
M
M
4
10J
K ilo
К
К
5
10s
gekta
G
H
6
10'
D eka
D a
D a
7
io-'
Detsi
D
D
8
I f f 2
Santi
S
С
9
1 0 J
M illi
M
M
10
10*
M ikro
M k
M k
11
Iff’
N ano
N
N
12
l f f u
Piko
P
P
amper- vakuumda bir-biridan 1 m masofada joylashgan, cheksiz uzun va o ’ta
kichik ko'ndalang kesimga ega ikki
parallel o ’tkazgishdan tok o ’tganda
o ’tkazgishning har 1 m uzunligiga 2 1 0 '7 N kuchi hosil qiladigan o ’zgarmas tok
kuchidir. O ’lchov va tarozilar IX Bosh konferentsiyasida 1948 yil qabul qilingan;
kelvin- suvning uchlanm a nuqtasi b o ’lib, term odinam ik haroratining 1/273,16
ulushiga teng. O ’lchov va tarozilar XIII Bosh konferentsiyasida 1967
yil qabul
qilingan;
mol - miqdori 0,012 kg b o ’lgan C' 12 uglerodda qancha atom b o ’lsa, o ’z tarkibida
shuncha tuzilish elementlaridan tashkil topgan tizim ning modda miqdoridir. O ’lchov
va tarozilar XIV Bosh konferentsiyasida 1971 yil qabul qilingan;
kandela-yorug’lik manbasidan shu y o ’nalishda 540»10‘I2GS monoxramatik
nurlanish chiqaradigan yorug’lik kuchi. Shunda yorug’likning energetik kuchi 1,683
Vt/steradian bo’Iadi. O ’lchov va tarozilar XVI Bosh konferentsiyasida 1979 yil qabul
qilingan.
X alqaro birliklar tizim ining ikkita qo’shimcha birliklari mavjud: yassi va
fazoviy burchaklar.
4]
yassi burchak - birligi radian (rad.) bo’lib, aylananing radius uzunligiga teng yoy
hosil qiluvchi ikki radius orasidagi burchak qiymati. 1 radian 57°17l44,811 g aten g ;
0
