|
metrologik k o ’rsatkichlariga ulam ing shkalasi, asbobning xatoliklari, aniqligi vaBog'liq Metrologiya, standartlash va sertifikatlash asoslarimetrologik k o ’rsatkichlariga ulam ing shkalasi, asbobning xatoliklari, aniqligi va
sezgirligi kiradi.
Har bir o ’lchash asboblaridan foydalanishdan avval ulam ing m etrologik
k o ’rsatkichlami, ya'ni ulam ing shkala b o ’limlari qiymatini, o ’lchash chegarasini,
o ’lchash xatosini va undan foydalanish uslubini aniqlab olish kerak.
O ’lchangan natijalami k o ’rsatuvchi asbobning kism ini shkala deb ataladi.
Shkalalar tuzilishi b o ’y ich a har xil belgilanadi: chiziqcha, nuqta, shtrix, raqam
va h.k.
Shkaladagi ikkita b o ’lim orasidagi uzunlik (a) shkalaning b o ’lim qiymati (S)ni
beradi, ya'ni a=S bo’ladi.
Asbobning shkala b o ’limlari o ’lchangan natijalam i olishga qulay b o ’Iishi
kerak. Asboblarda shkala chiziqlari uzunligi, y o ’g ’onligi b o ’yicha har xil b o ’ladi
(1.1-rasm).
1.1-rasm. Shkala chiziqlarining ko’rinishi.
a-agar o ’qish m aydoni kichik b o ’lsa, qulay; b-noqulay shkala; v -k o ’p tarqalgan, g-qulay shkala; d-chiziklari
y o ’g ’on, aniqligi kichik.
Asbob shkalasidan olingan natija asbobning mili b o ’yicha o ’qiladi. Asbob
milining qalinligi shkala b o ’limlar orasidagi masofadan kichik b o ’Iishi kerak, aks
holda o ’lchash xatosi katta bo’ladi. Shkala ustidagi m ilning holati olinadigan
natijaning aniqligiga ta'sir kiladi.
59
1.2-rasm. A sbob milining k o ’rinishi.
M ilning 1-ko’rinishda natija aniqligi o ’rtacha b o ’ladi, 2-ko’rinishda yaxshi, 3-
k o ’rinishda yomon (1.2-rasm).
Shkaladan natijani o ’qishda m ilning to ’g ’risidan qarab olish kerak. A gar yon
tom onlaridan o ’qilsa, natija n o to ’g ’ri b o ’ladi. Bu hodisani o ’lchashdagi «parallaks»
deb ataladi (1.3-rasm).
O ’lchash natijasida doim o xatoliklar b o ’ladi. O ’lchash xatoliklari quyidagicha
tabaqalanadi:
1) o ’lchash xatoliklari o ’lchash sharoitiga ko’ra ikki xil bo'ladi:
a) Statik xatoliklar - statik o ’lchash sharoitlariga xos bo’lgan natijasining
xatoligi;
b) Dinamik xatoliklar - dinam ik o ’lchash sharoitlariga xos b o ’lgan o ’lchashlar
natijasining xatoligi.
2) O ’lchash xatoliklari kelib chiqishi b o ’yicha ikki xil b o ’ladi:
a) asosiy xatoliklar;
b) qo’shimcha xatoliklar.
Normal sharoitda ishlaydigan asboblarda hosil bo’ladigan xatolik asosiy
xatolik deyiladi.
Normal sharoit GOST 10681-75 bo’yicha laboratoriyadagi harorat t=20±2°S'
nisbiy nam lik w=65±2 % b o ’lishi kerak.
1.3-rasm. O ’lchash parallksi.
60
Q o ’shim cha x atolik-norm al sh aro itd an farqli b o ’lgan sh aro itd a kattalikni
o ’lchashdan hosil b o ’ladigan xatolikdir.
|
| |
