Eslab qolish uchun atamalar:
Metrologiya, kattalik, kattalik o ’lchami, kattalikning qiymati, chin qiymat,
haqiqiy qiymat, k o ’rsatkich, kattaliklar tizimi, asosiy kattalik, hosilaviy kattalik,
karrali, ulushli, o ’lchov aniqligi, birlik etaloni, davlat etaloni, o ’lchash vositasi.
15
1.3-§. M etrologik ta'm inotning asosiy maqsadi
«O ’zstandart» agentligi D avlat tizim ining qoidalarini quyidagicha amalga
oshiradi:
a) mahsulotning yaratilish va foydalanish davrining hamma bosqichlarida
sifatni va bozor munosabatlari sharoitlarida uning raqobatbardoshlik qobiliyatini
oshirish;
b)agregatlar, qismlar, detallam ing o ’zaro alm ashinuvchanligini ta'minlash;
v) o ’lchash natijalarining kerakli aniqligi, ob'ektivligi va ishonchligini
ta'minlash asosida ilmiy-tadqiqot va tajribaviy loyihalash ishlari, hamda sinovlar
unumini oshirish;
g) savdo-sotiq va aholiga maishiy xizm at k o ’rsatish bilan bog’liq o ’lchov
ishlarini bajarish;
d) sog’likni saqlash, m ehnat va atrof-m uhitni muhofaza qilish masalalarini hal
qilish.
Metrologik ta'm inot darajasi mahsulotning sifat k o ’rsatkichlariga bevosita ta'sir
etadi. Natijada, bu ta'sir samaradorligini oshirish maqsadida metrologik ta'm inot
masalalariga alohida ahamiyat beriladi.
«O ’zstandart» agentligining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
1) belgilangan huquqiy tartib, yuridik va jism oniy shaxslam ing huquqlari va
manfaatlarini
o ’lchash
natijalarining
ishonchli
bo’lmaganligi
tufayli
salbiy
oqibatlardan him oya qilish;
2) o ’lchash vositalarini ishlab chiqarish, ta'm irlash, sotish va ijaraga berish
masalalari b o ’yicha davlat boshqaruv idoralari va x o ’jalik sub'ektlari orasidagi
munosabatlami y o ’lga qo’yish;
3) O ’zbekiston Respublikasining xalq x o ’jaligi majmuasini barcha sohalarida
o ’lchashlar birligiga va talab etilgan aniqligiga erishishni ta’minlash asoslari va
sharoitlami yaratish;
4) o ’lchashlar birligini ta'minlash milliy tizim ning qoidalari va tadbirlarini,
xalqaro hamkorlikda texnikaviy to ’siqlarni bartaraf etish maqsadida xalqaro
16
tashkilotlami va boshqa davlatlam i shunga o ’xshash tizim larining tavsiyalari bilan
uyg’unlashtirish;
5) metrologiya faoliyati sohasida xalqaro va mintaqaviy m iqyosda hamkorlikni
ta'm inlash, o ’lchashlar, qiyoslash, kalibrlash, sinash, sertifikatlashtirish va metrologik
idoralami va xizmatlami akkreditlash natijalarini o ’zaro tan olish to ’g ’risidagi
davlatlararo bitimlarni bajarish uchun sharoitlami yaratish;
6) x o ’jalik sub'ektlari darajasida «O ’zstandart» agentligi talablarini sifat
tizimlarini, hamda korxonalar va tashkilotlarda amal qilayotgan boshqa tizim lam ing
talablari va qoidalari bilan uyg’unlashtirish.
M etrologik xizmat bo’yicha «O ’zstandart» agentligining asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat:
1) Xalqaro birliklar tizim ini joriy etish va unga rioya qilish asosida va
«O ’zstandart» agentliging metrologik me'yorlari, qoidalari va tadbirlarini, o ’lchashlar
birligini ta'minlash, standartlashtirish, sertifikatlashtirish va akkreditlashtirish
bo’yicha xalqaro tashkilotlar va milliy tizim lar tavsiyanomalari bilan uyg’unlashtirish
asosida O ’zbekiston Respublikasining davlatlararo munosabatlarini rivojlantirishga
ko’maklashish;
2) O ’zbekiston Respublikasining xalq x o ’jaligi majmuasi-ning ajralmas qismi
sifatida «O ’zstandart» agentligining rivojlantirishini oldindan aytib berish;
3) o ’lchashlar birligini, talab etilgan aniqligini, ishonchliligini ta'minlash,
hamda o ’lchash uslublarini, o ’lchash vositalarini, unumdorligi va ishonchliligini
oshirishni mukammallashtirish asosida ilmiy va texnikaviy potentsialni, milliy
iqtisodni rivojlantirishda qatnashish;
4) bozor munosabati sharoitlarida o ’lchashlami ma'qul bo’lgan tartibda tashkil
etish va mahsulot yaratishning barcha bosqichlarida metrologik ta'minlash asosida
mahsulot sifati va raqobatbardosh-ligini ta'minlash.
5) jam oat manfaatlarining barcha sohalarida, shu jum ladan savdo, sog’liqni
saqlash, mehnat xavfsizligini, mahsulot va texnologiyalam i, atrof-muhitni muhofaza
qilishni hisobga olgan hollarda o ’lchash natijalarining kerakli ishonchlilik bilan
o ’matish va ta'minlashni yuridik va huquqiy asoslarini yaratish.
17
«O ’zstandart» agentligining maqsadlari va vazifalarini amalga oshirish turli
ixtisos va mulk shaklidagi barcha darajadagi x o ’jalik sub'ektlarini hisobga olgan
holda mamlakatni xalq x o ’jaligi majmuasini metrologik ta'm inlash y o ’li bilan
bajariladi.
«O ’zstandart» agentligining asosiy vazifalarini bajarish quyidagicha amalga
oshiriladi:
- kattalik birliklarining davlat etalonlari va yuqori aniqlikdagi o ’lchash
vositalarini yaratish va m ukam mallashtirish, kattalik birliklarining o ’lchamlarini
etalonlardan barcha o ’lchash vositalarga uzatish me'yorlarini va qoidalarini belgilash
maqsadida ilmiy tadqiqotlami tashkil etish va o ’tkazish;
- o ’lchashlar birligini ta'm inlashning asosiy nizom lari, qoidalari, talablari va
me'yorlarini standartlashtirish, « O ’zstandart» agentligining huquqiy, me'yoriy va
uslubli asosini yaratish va saqlab turish;
- jam iyatni ishonchsiz o ’lchashlam ing salbiy oqibatidan him oya qilishni
ta'm inlash uchun metrologik me'yorlar va qoidalami ishlab chiqish va tasdiqlash;
- fan, ma'lumot va axborotdan, hamda metrologik idoralardan, texnikaviy,
m ehnat va moddiy-moliyaviy m anbalardan tashkil topgan metrologik infra tuzilmani
tuzish va boshqarish.
«O ’zstandart» agentligi quyidagilardan tashkil topadi va am alga oshiriladi:
-
O ’zbekiston
R espublikasida
qo’llanilishga
ruxsat
etilgan
kattalik
birliklarining tizimi;
- mamlakat iqtisodini rivojlantirish talablariga muvofiq bo’lgan aniqlikda
birliklam i qayta tiklanishni ta'm inlaydigan kattalik birliklarining davlat etalonlari
majmui va eng yuqori aniqlikdagi boshlang’ich o ’lchash vositalaridan;
-
kattaliklar birliklarining
o ’lchamlarini
qiyoslash
sxemalari
asosida
etalonlardan barcha o ’lchash vositalariga uzatish tizimi bilan;
- vazirliklar, muassasalar, korxonalar miqyosida ishlab chiqiladigan, hamda
tasdiqlanadigan va O ’zbekiston standartlash-tirish agentligi nizom lari, me'yorlari,
qoidalari va talablarini amalga oshirishni ta'minlaydigan me'yoriy va uslubli hujjatlar
majmuasi bilan;
18
o ’lchash
vositalari
turini
sinash,
m etrologik
attestatsiyalash,
sertifikatlashtirish, ulam ing davlat leestrini yuritish y o ’li bilan;
- o ’lchash vositalarining qiyoslanishi, kalibrlashi, solishtirishini tashkil etish va
amalga oshirish, o ’lchashlami bajarish uslublarini metrologik attestatsiyalash bilan;
- modda, materiallar tarkibi va xossalarini tavsiflaydigan kattaliklar birliklarini
qayta tiklanishini ta'm inlaydigan moddalar, m ateriallar tarkibi va xossalarining
standart namunalarini yaratish, tasdiqlash va foydalanish bilan;
- modda va materiallarning fizik o ’zgarmas xossalari to ’g ’risidagi standart
ma'lumotlardan foydalanish bilan;
- metrologik idoralar, ishlar va xodim lam i akkreditlashtirish, ruxsatnoma
berish va sertifikatlashtirish y o ’li bilan;
-
metrologik
axborotni
tasniflash
va
kodlash
tizim i
va
axborotli
texnologiyalam i joriy etish bilan;
- davlat va boshqa metrologik idoralarining metrologik tekshiruvi va nazorat
orqali.
«O ’zstandart» agentligining ilmiy asosi metrologiya bo’lib, bu o ’lchashlar,
ulam ing birligini ta'minlash uslublari va vositalari va talab etilgan aniqligiga erishish
usullari to ’g ’risidagi fan.
«O ’zstandart» agentligining texnikaviy asosi O ’zbekiston Respublikasining
o ’lchashlar birligini ta'minlash davlat tizimi masalalarini echishni ta'minlaydigan
texnikaviy vositalar majmuasidir va o ’z ichiga quyidagilam i oladi:
- kattaliklar birliklarining davlat etalonlarini;
- etalonlardan ishchi o ’lchash vositalariga qiyoslash sxem asiga muvofiq
kattaliklar birliklarini uzatish vositalarini;
- moddalar, materiallar tarkibi va xossalarining standart namunalarini;
- xo’jalik sub'ektlarining faoliyatini m etrologik ta'm inotida foydalaniladigan
o ’lchash va yordamchi uskunasini.
«O ’zstandart» agentligining me'yoriy asosi O ’zbekiston Respublikasining
o ’lchashlar birligini ta'minlash davlat tizimining hujjatlar majmuasidir, hamda
19
«O ’zstandart» agentligi qoidalarini amalga oshirishni ta'm inlaydigan m e'yoriy va
uslubiy hujjatlaridir.
«O ’zstandart» agentligining axborot asosini, ilmiy-tadqiqotlar va yutuqlar,
qoidalar, nizomlar, talablar, tavsiyanom alar va boshqa m etrologiya bo’yicha
axborotni o ’z ichiga olgan ilmiy, me'yoriy, uslubli va ma'lumotli materiallardir.
O ’zbekiston Respublikasining o ’lchashlar birligini ta'minlash davlat tizim ining
tashkiliy asosi O ’zbekiston Respublikasining m etrologik xizmatidir. U davlat
metrologik xizmati va yuridik shaxslam ing metrologik tuzilmasidan iborat b o ’ladi.
O ’zbekiston Respublikasida o ’lchashlar birligini ta'minlash bo’yicha ishlami
muvofiqlashtirish m etrologiya b o ’yicha Milliy idora - «O ’zstandart» agentligi amalga
oshiradi.
D avlat metrologik xizm atiga o ’lchashlar birligini ta'minlash b o ’yicha
belgilangan tartibda tasdiqlangan boshqa xizm atlar kiritilishi mumkin.
«O ’zstandart» agentligi qoshidagi davlat etalonlarining Markazi O ’zbekiston
Respublikasining etalon bazasini rivojlanishini va mukammallashtirishini asosiy
y o ’nalishlarini aniqlash ishlarini, kattaliklar birliklarining davlat etalonlarini yaratish,
saqlab turish, asrash va qo’llash ishlarini o ’tkazadi.
M etrologik xizm atning bosh markazi o ’lchashlar birligini ta'minlashni ilmiy-
uslubiy, texnik-iqtisodiy, tashkiliy, me'yoriy asoslarini ishlab chiqishni, metrologiya
sohasida kadrlami tayyorlash va malakasini oshirishni amalga oshiradi.
M etrologiya bo’yicha Davlat boshqarish faoliyati - O ’zbekiston Respublikasi
Vazirlar M ahkamasi qoshidagi «O ’zstandart» agentligi hisoblanadi. «O ’zstandart»
agentligiga quyidagilar bo’ysinadi:
1. M etrologiya bo’yicha hudud va tarmoqlararo koordinatsiyalash faoliyati.
2. Yaratish qoidalarini belgilash, tasdiqlash, saqlash va fizik o ’lchov
birliklarining etalonlarini qo’llanilishi.
3. Vositalar, uslublar va o ’lchash natijalariga umumiy metrologik shartlam i
aniqlash.
4. Davlat metrologik nazoratini amalga oshirish.
5. O ’zbekiston Respublikasi barcha hududida majburiy kuchga ega bo’lgan,
boshqa davlat boshqarish idoralari bilan birgalikda metrologiya masalalari bo'yicha
me'yoriy aktlami qabul qilish.
6 . M etrologiya bo’yicha ilmiy va m uhandis-texnik kadrlam i tayyorlash.
7. M etrologiya b o ’yicha O ’zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarga
rioya etishni nazoratdan o ’tkazish.
8. M etrologiya masalalari bo’yicha xalqaro tashkilotlar faoliyatida ishtirok
etishi.
Metrologik xizm atning davlat idoralari, Q oraqalpog’iston Respublikasi,
viloyatlar va shaharlam ing standartlashtirish, m etrologiya, sertifikatlashtirish
markazlari «O ’zstandart» agentligi tasdiqlangan SMShM to ’g ’risidagi Nizomga
muvofiq o ’lchashlar birligini ta'minlash bo’yicha muvofiqlashtirish ishlarini, O ’zDst
8.002 b o ’yicha davlat metrologik tekshiruv va nazoratiga tegishli doirasida
biriktirilgan hududida m etrologik tekshiruv va nazoratni amalga oshiradilar.
Xalq x o ’jaligi m ajm uasida o ’lchashlar birligini ta'm inlash uchun davlat
boshqaruv idoralari va yuridik shaxslar o ’z faoliyatining xususiyatlarini hisobga
olgan holda birlashm alarda, tashkilotlarda va korxonalarda bosh, tayanch va
metrologik xizmatlarini tashkil etadilar.
Korxonalarda o ’lchashlar birligini ta’minlash b o ’yicha o ’tkaziladigan ishlar,
faoliyatining asosiy turlariga ta'lluqlidir.
Barcha
darajadagi
metrologik
xizmatlari
o ’z
ishlarini
O ’zbekiston
Respublikasining o ’lchashlar birligini ta'minlash davlat tizim ining Davlat metrologik
xizmati idoralari bilan kelishilgan me'yoriy hujjatlariga va ular to ’g ’risidagi
nizomlarga muvofiq tashkil etadilar.
Metrologik xizm at bo’limi o ’z ishlarini ular haqidagi nizom lar asosida olib
boradi: ushbu nizomlar idora boshliqlari qarori bilan tashkil etilgan xizm atlam ing
namunaviy nizomlari
asosida tuziladi va boshliq tomonidan
tasdiqlanadi.
«O ’zstandart» agentligi to ’g ’risidagi Nizom O ’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi qarori bilan tasdiqlanadi.
21
| 