qiyoslash va kalibrlash tizimi
M etrologik
tekshirish-o’lchash
jarayonida
qatnashuvchi
elementlar
tafsilotlarining m e’yoriy hujjatlam ing talablariga muvofiqligini aniqlash vatasdiqlash
b o ’yicha vakolatli idoralar va shaxslam ing faoliyati.
Metrologik tekshirish quyidagilardan iborat:
-o ’lchash vositalarining turlarini sinash va tasdiqlash;
-o ’lchash vositalarini m etrologik attestatlash;
-sinash vositalarini attestatlash;
-o ’lchash vositalarini qiyoslash;
-o ’lchash vositalarini kalibrlash;
-o ’lchashlam i bajarish va bajarish sifatini baholash metodikalarini metrologik
attestatlash;
-m e’yoriy va texnik hujjatlam i metrologik ekspertizadan o ’tkazish;
-m etrologik xizm atlar, markazlar, laboratoriyalami o ’lchash vositalarini
qiyoslash, sinash, o ’lchash vositalarini, o ’lchashlami bajarish metodikalarini
metrologik attestatlash, o ’lchash vositalarini kalibrlash va bu ishlarning bajarilishini
28
metrologik ta ’minlash sifatini baholash m aqsadida boshqa muayyan metrologik
faoliyatga akkreditlashda qatnashish;
-o ’lchash vositalarini tayyorlash, sotish va ijaraga berish faoliyatini ro ’yxatga
solish;
-m uayyan metrologik tekshirish va nazorat turlarini amalga oshiruvchi
xodimlami attestatlash.
Davlat m etrologik tekshiruvi turlari:
-o ’lchash vositalari xillarini sinash va tasdiqlash;
-o ’lchash vositalari va o ’lchashlarini bajarish metodikalarini metrologik
attestatlash;
-o ’lchash vositalarini, shu jum ladan etalonlam i qiyoslash, kalibrlash,
-metrologik xizmatlar, markazlar laboratoriyalam i sinash, qiyoslash, o ’lchash
vositalarini va o ’lchashlami bajarish metodikalarini metrologik attestatlash, o ’lchash
vositalarini bajarish metodikalarini metrologik attestatlash, o ’lchash vositalarini
kalibrlash va boshqa muayyan metrologik faoliyat turlariga akkreditlash;
-tadbirkorlik sub’ektlarining o ’lchash vositalarini tayyorlash, sotish, ijaraga
berish bo’yicha faoliyatni litsenziyalashtirishda o ’m atilgan metrologik m e’yorlar va
qoidalarga rioya qilinishini baholash va tasdiqlash;
-o ’lchashlarni bajarish va m etrologik faoliyatning boshqa turlari sifatini
baholash.
Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati idoralari tom onidan metrologik
m e’yorlar va qoidalarga rioya qilinishini tekshirish maqsadida amalga oshiriladi.
Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati metrologiya sohasidagi qonun
talablariga muvofiq bajariladi.
D avlat
metrologik
tekshiruv
va
nazorati
q o ’llaniladigan
sohada
foydalaniladigan yoki foydalanishga m o ’ljallangan o ’lchash vositalari metrologik
attestatsiyalanadi. Bunda quyidagilar attestatsiyalanadi: donalab ishlab chiqariladigan
о Ichov vositalari; xorijdan donalab keltiriladigan o ’lchash vositalari; o ’zining
bevosita vazifasi bo’yicha qo’llanilmaydigan yoki xilni tasdiqlashda o ’rnatilgan
qo llanilish sbaroitlaridan farqlanuvchi sharoitlarda q o ’llaniladigan, vatanda yoki
29
xorijda ishlab chiqarilgan xili tasdiqlangan o ’lchov vositalari; xilni tasdiqlashda
o ’rnatilganlardan farqlanuvchi individual metrologik tafsilotlarni o ’m atishga imkon
beruvchi
texnik
im koniyatlarga
ega,
seriyalab
ishlab
chiqarilgan
o ’lchov
vositalarining dona nusxalari; ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarini olib
borishda tayyorlangan va m etrologik attestatsiyalashni o ’tkazishni tashkillashtirishga
va tartibiga umumiy talablam i o ’rnatishda.
O ’lchash vositalarini m etrologik attestatsiyalashning asosiy vazifalarigi
quyidagilar kiradi:
-o ’lchash vositalarining davlat metrologik tekshiruvi va nazorati sohasida o ’z
vazifasiga k o ’ra qo’llanilishga huquqli ekanligini o ’matish;
-attestatsiyalangan o ’lchash vositalari metrologik tafsilotlarining o ’lchash
vositalarini yaratishga texnik topshiriqda o ’matilgan yoki o ’lchash vositalaridan
foydalanuvchining attestatsiyalash topshirig’iga binoan o ’matilgan talablarga
muvofiqligini baholash;
-o ’lchash vositalarining haqiqiy metrologik tafsilotlarini aniqlash;
-o ’lchash vositalari texnik tafsilotlarining xavfsizlik talablariga, gigienik va
xos sinovlar jarayonida o ’matilgan boshqa maxsus talablarga muvofiqlikning
to ’liqligini baholash.
M etrologiya b o ’yicha milliy idora:
-O ’z RH 51-019:2005 b o ’yicha o ’lchash vositalarining;
-O ’z RH 51-089:1999 b o ’yicha o ’lchashlam i bajarish metodikalarining davlat
reesterlarini boshqaradi.
D avlat tekshiruvi va nazorati sohasida foydalaniladigan, qiyoslanishi lozim
b o ’lgan
o ’lchash
vositalarining
ro ’yxati
O ’zstandart
Agentligi
tomonidan
tasdiqlanadi.
O ’lchash vositalarini D avlat qiyoslashini davlat m etrologik xizmati idoralari
o ’tkazadi, lekin o ’lchash vositalarini qiyoslash huquqi yuridek shaxslaming
akkreditlangan m etrologik xizm atlariga ham topshirilishi mumkin.
Boshqa davlatlarda bajarilgan o ’lchash vositalarini qiyoslash natijalari halqaro
shartnomalar va bitim lar asosida tan olinadi.
30
Ekspluatatsiyada turgan, ishlab chiqarilgan, ta ’minlangan va import b o ’yicha
sotib olinadigan o ’lchov vositalarini qiyoslashni tashkil qilish va o ’tkazish b o ’yicha
asosiy nizomlar O ’z Dst 8.003:2005 “O ’z O ’DT. O ’lchash vositalam i qiyoslash.
Asosiy nizom lar”da bayon etilgan.
Ekspluatatsiyada turgan va saqlanayotgan o ’lchov vositalari uchun navbatdan
tashqari qiyoslash quyidagi hollarda o ’tkaziladi:
-qiyoslashlararo davming yarim vaqti o ’tgandan keyin o ’lchash vositasidan
butlovchi sifatida foydalanilganda;
-qiyoslash tam g’asi, plombasi, shikastlanganda yoki o ’lchash vositasining
birlamchi yoki davriy qiyoslashdan o ’tganligini tasdiqlovchi hujjatlar y o ’qolganda;
-agar qiyoslash tam g’asining yoki o ’lchash vositasining q o ’llanishga
yaroqliligini tasdiqlovchi hujjatning amal qilinish muddati tugagan bo’lsa, saqlashdan
olinib ekspluatatsiyaga kiritishda;
-qiyoslashlararo vaqt ichida xaridga chiqarilmagan o ’lchash vositasini
tayyorlovchi korxona iste’molchiga yetkazib berishda.
D avlat qiyoslashidan majburiy ravishda o ’tkaziladigan vositalarga davlat
metrologik xizm atlarining va tadbirkorlik sub'ektlarining namunaviy o ’lchash
vositalari; o ’zining bevosita vazifasiga muvofiq namunaviy o ’lchash vositalari
sifatida yoki tayyorlashga buyurtnoma shartlari b o ’yicha ishlab chiqarilgan o ’lchash
vositalari; nurlanishni ionlovchi va tarkibida nurlanishni ionlovchi manba bor b o ’lgan
o ’lchash vositalari; asbob-uskunalami ta'mirlovchi x o ’jalik yurituvchi sub'ektlari
chiqargan, ta'mirdan keyin boshqa x o ’jalik yurituvchi sub'ektlarga berish uchun
m o’ljallangan o ’lchash vositalari; milliy va xalqaro sport rekordlarini qayd qilish
bilan bog’liq o ’lchash vositalari; davlat arbirtaj idoralari tomonidan ekspertiza
o ’tkazishda, shuningdek bojxona tekshiruvida o ’lchashlar uchun qo’llanilgan
о lchash vositalari; o ’lchash uchun ishchi o ’lchash vositalari sifatida qo’llaniladigan,
о lchash natijalari: tabiatni muhofaza qilish, sog’liqni saqlash, mehnat xavfsizligini
ta'minlash, barcha turdagi transportlam ing harakat xavfsizligini ta'm inlash, ishlab
chiqarish va texnologik jarayonlam ing xavfsizligini ta'minlash, aloqa tizimlarini
31
ta'm inlash, x o ’jaliklararo o ’zaro hisoblashlar, savdoning barcha turlari, aholiga puli
xizm atlam ing barcha turlari uchun qo’llaniladigan o ’lchash vositalari.
O ’zbekiston
Respublikasi
o ’lchash
vositalarini
kalibrlash
tizim ini
tashkillashtirish, tuzilishi, vazifalari bo’yicha asosiy nizom lar, bu tizim ga kirgan
sub'ektlarning huquqlari va maburiyatlari O ’z RST 8.018-97 standartida belgilangan.
Bu standartning qoidalari O ’z K Tga kirgan akkreditlash va boshqa idoralar va
tashkilotlarga nisbatan joriy etiladi.
O ’lchash vositalarini kalibrlash-o’lchash vositalarining haqiqiy metrologik
tafsilotlarini aniqlash va tasdiqlash maqsadida, belgilangan sharoitlarda bajariladigan
am allar m ajmui.
K alibrlash tizim i-D avlat metrologik tekshiruvi va nazorati qo’llanilmaydigan
sohada o ’lchashlar birligini ta'm inlashga y o ’naltirilgan faoliyat va kalibrlash ishlarini
bajaruvchi va kalibrlash ishlarini tashkillashtirish va o ’tkazishga o ’matilgan talablar
asosida harakat qiluvchi sub'ektlarning majmui.
Kalibrlash to ’g ’risidagi sertifikat-o’lchash vositalarining kalibrlanganligini va
uning natijalarini tasdiqlovchi xujjat. Bu xujjat kalibrlashni bajargan tashkilot
tom onidan beriladi.
K alibrlash
belgisi-kalibrlash natijalarining
ijobiy
ekanligini
tasdiqlash
m aqsadida o ’lchash vositasiga va ularning ekspluatatsion hujjatlariga bosiladigan
tam g ’a.
| 