I
I
1
Ishlab
chiqariladi-gan
Ishlab
chiqarilgan
M ahsulot ish-lab
M ahsulotni etka-zib
m ahsulotning
texnik-
m ah sulotning m iq-dori
chiqarish
berish m ud-datlari
iqtisodiy k o ’rsatkichlari
v a assorti-m enti xalq
harajatlari
zaruriyat rejalariga va
jah o n d a erishilgan eng
x o ’ja-lig i talabiga va
imkoniyati
iste'm olchilar
yaxshi
d arajada
yoki
aholi
ehtiyojiga
boricha kam
h ohishiga m os b o ’Iishi
u ndan
yuqori
b o ’Iishi
m u v o fiq b o ’Iishi kerak
b o ’Iishi kerak
kerak
kerak
(tannarh, narh)
3.4-rasm. M ahsulotga b o ’lgan asosiy talablar va ulam ing zaruriy mezonlari
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotning jam iyat ehtiyojiga muvofiqligining
zaruriyati bir xilda ishlab chiqarish
vositalariga ham, iste'mol m ollariga ham
ta'lluqlidir.
Sanoat korxonalarining asosiy maqsadi sifat, miqdor, narx va vaqt
k o ’rsatkichlari bilan belgilanuvchi xalq xo’jaligi va aholi ehtiyojini to ’liq qondirishini
ta'm inlash deb xulosa qilsa bo’ladi (3.5-rasm).
204
Xalq x o ’jaligiga, iste'molchiga imkoniyati boricha arzon narxda (tannarxda),
etarli miqdorda va kerakli vaqtda eng yuqori sifatni (shu jum ladan xizm at ko’rsatish
va lshlatishda ham) yaratib bcrish kerak. Bu xalq xo jsligini boshqarishning eng
asosiy va bosh vazifasidir.
M ahsulot sifatini boshqarish barcha hayotiy bosqichlarda, ya'ni tadqiqot va
loyihalash, tayyorlash, iste'mol yoki ishlatilishida amalga oshiriladi.
3.5-rasm. M ahsulotga bo’lgan asosiy talablar va ulam ing zaruriy
mezonlari.
Tadqiqot va loyihalash bosqichlari mahsulot sifatini oshirishda katta
ahamiyatga egadir. Tadqiqot va loyihalash bosqichlarida boshqarish maqsadlari
yuqori sifat bosqichiga bog’liq holda mahsulot sifat darajasini muntazam ravishda
shakllantirib borish, zamonaviy ilmiy-texnik jarayonlam ing yutuqlari va mahsulot
ishlab chiqarish jarayonida iste'mol talabini tahlil etish, mahsulotni tayyorlash,
iste'mol yoki ishlatilish davri uchun m e'yoriy-texnik hujjatlam ing jam ini tayyorlash
yoki belgilangan iqtisodiy ko’rsatkichlarga amal qilish muxim rol o ’ynaydi.
Bu bosqichda quyidagi tadbirlar am alga oshiriladi:
-
texnik topshiriqlar va mavjud standartlar, texnik talablar va boshqa me'yoriy-
texnik hujjatlarga bog’liq ravishda sifat k o ’rsatkichlariga ega bo’lgan modellar,
205
hamda namunalarni yaratishga y o ’naltirilgan ilmiy-tadqiqot, sinov-konstruktorlik va
boshqa ishlam i bajarish;
- me'yoriy-texnik hujjatlami ishlab chiqish va uni keng k o ’lamda tadbiq etish;
- standartlam i nazorat qilish uchun nazorat me'yorini amalga oshirish;
- mahsulot sifat darajasini har tom onlam a tahlil qilish va optimillashtirish;
- mahsulot sifatini rejalashtirilgan darajaga ko’tarish m aqsadida y o ’naltirilgan
konstruktorlik va texnologik tadbirlam i ishlab chiqish, ulam ing tayyorlanish uslublari
va vositalarini yaratish, sinov v a nazorat qilish;
-respublikamiz miqyosida va xorijiy davlatlarda ishlab chiqarilayotgan barcha
turdagi m ahsulotlarning sifati haqidagi ma'lumotlami muntazam tahlil qilib borish;
- mahsulot sifat ko’rsatkichlarini sinflash va aniqlash, shu bilan birgalikda sifat
darajasini baholash;
- mahsulot sifatini attestatsiyadan o ’tkazish uchun hujjatlami tayyorlash;
- ilmiy-tadqiqot ishlari, agarda u mahsulotni tayyorlovchi-korxonada
o ’tkazilayotgan b o ’lsa, konstruktorlik va texnologik bo’limlarda am alga oshirish.
M ahsulot ishlab chiqarilayotganda unga sifat darajasi beriladi, keyinchalik
ishlab chiqarishda ta'minlanadi, ishlatilayotganida, hamda iste'mol qilish davrida
saqlanib qoladi. Ishlab chiqarish bosqichida mahsulotning sifatini boshqarish tizimi
yangi yaratilayotgan m ahsulotning sifatini doimiy va yuqori texnik darajada
ta'minlaydi. Ishlab chiqarish bosqichida sifatni boshqarish b o ’yicha murakkab va
mas'ul bo’lgan maxsus dasturlar tuziladi.
M ahsulotlarning yangi namunalarini ishlab chiqarish sohaning maxsus ilmiy-
tadqiqot yoki loyihalash institutlarida, konstruktorlik va texnologik b o ’limlarida
ishlab
chiqariladi.
Takomillashtirilgan
ishlami
va
m ahsulotlarning
yangi
namunalarini printsipial yaratilish bosqichlarini, hamda barcha sanoatda mavjud
ishlami xarakteri b o ’yicha ajratish kerak.
M ahsulotning yangi turdagi namunalari maxsus ilmiy-tadqiqot konstruktorlik
yoki loyihalash institutlarining konstruktorlik va texnologik bo’linm alaridayaratiladi.
M ahsulotni yaratilish bosqichidagi tayyorlanish jarayonlarida, ham da ularni
o ’tkazishda mavjud standartlarning shartlarini tarqatish va o ’rganish ham da yagona
konstruktorlik hujjatlarining tizimi va yagona texnologik hujjatlar tizimini qo’llash
kerak bo’ladi.
«Loyihalashni ishlab chiqarishda joriy etish» davrini qisqartirish muhim
ahamiyatga egadir.
Berilgan bosqichda maqsad va vazifalam ing y utug’i ilmiy-tadqiqot, loyihalash,
konstruktorlik va texnologik tashkilotlarda sifatni boshqarish tizimini yaratish
im koniyatiga egaligidir.
Tayyorlanish bosqichida sifatni boshqarish maqsadi rejadagi topshiriq bilan
bog’liq holda mahsulot ishlab chiqarish va birinchi hayotiy jarayon davridagi sifat
darajasi bilan, hamda belgilangan iqtisodiy k o ’rsatkichlarga rioya qilgan holda,
mahsulot
sifatini
muntazam
ravishda oshirib
borish va ishlab
chiqarish
texnologiyasini takomillashtirish y o ’li bilan sinov yoki ishlatilish asosida mahsulot
sifatini yaxshilashdir.
Tayyorlanish
bosqichida
sifat ko’rsatkichlarini
boshqarish
mahsulotni
tayyorlash davrida optimal texnologik jarayonlam i tanlash va ishlab chiqarishning
iqtisodiy ko’rsatkichlarini oshirishdir. Tayyorlanish bosqichida mahsulot sifatini
oshirish korxonaning asosiy vazifasi hisoblanadi.
Ishlab chiqarish bosqichida quyidagi tadbirlar am alga oshiriladi:
- mahsulotni bog’liqsiz tayyorlash;
- nazorat-o’lchash texnikalari, dastgohlam ing kerakli sifat darajasini ta'minlash
va nazorat qilish;
- mahsulot sifatini oshirish bo’yicha tashkiliy-texnik tadbirlam i yaratish va
amalga oshirish, me'yoriy-texnik hujjatlam ing shartlariga mos kelmagan nuqsonli
mahsulotning sabablarini o ’rganish va bartaraf etish y o ’llarini izlab topish;
- me'yoriy-texnik hujjatlami yaratish va rioya qilish;
- korxonaga keladigan xom ashyo va xomaki mahsulotlarning sifatini nazorat
qilish;
- ishlab chiqarilayotgan mahsulotlami sinash va nazorat etish;
- me'yoriy-texnik hujjatlaming shartlariga rioya qilishini nazorat qilish;
207
- ishlatilish bosqichida, nuqsonlarini hisobga olgan holda mahsulot sifati
haqida m a'lumotlam i y ig ’ish va to ’ldirish;
- me'yoriy-texnik hujjatlam ing shartlariga rioya qilib borish va uni nazorat
etish;
- xom ashyo, materiallar, xomaki va tayyor m ahsulotlarni me'yoriy-texnik
hujjatlaming shartlariga bog’liq holda, omborxonalarda saqlashni va zavod ichki
transportlarida tashishni ta'minlash va nazorat qilish.
Ishlab chiqarish korxonasi va ishlab chiqarish birlashm asida mahsulot sifatini
boshqarish tizimi orqali ishlab chiqarish bosqichida q o ’yilgan maqsad va masalalarga
erishiladi.
Tashish vaqtida mahsulotning ifloslanishi, nam lik ta'siri, silkinish va
zarbalardan saqlanish usullari, mahsulotni to ’g ’ri ortish, joylashtirish va tushirish
tartiblari keltirilgan bo’lishi kerak.
Tayyor mahsulotlarni saqlash vaqtida iqlim va boshqa nomaqbul ta'sirlardan
him oya qilingan b o ’lishi kerak. Bu erda tayyor mahsulot sifatini maksimal darajada
saqlash va uni iste'molchilarga o ’z vaqtida etkazish kerak, ya'ni bu ishlarni transport
va sotuvdagi mahsulot sifatini boshqarish tizimi ta'minlaydi. K orxona o ’zida ishlab
chiqargan mahsulotlarni ishlatish vaqtida va shu jarayondagi barcha tadbirlarda,
faolligi va samarasi uchun har tom onlam a qayg’urishi kerak. Bu masala foydalanish
va ta'mirlash korxonalari, saqlash omborlari va bazalari, ilm iy-tadqiqot institutlari,
konstruktorlik byurolari, loyihalash va boshqa tashkilotlar bilan birgalikda hal
qilinishi lozim.
Bu maqsadlarga erishish uchun mahsulot tayyorlovchi korxonada quyidagi
tadbirlam i amalga oshirishi lozim:
- iste'molchilarda mavjud bo’lgan buyumning sifati haqidagi m a'lumotlam i
y ig ’ishi, qayta ishlashi va tahlil qilishi;
- iste'molchilami foydalanish va ta'mirlash hujjatlari, hamda optimal oraliq
ta'mirlash resursi bilan ta'minlash;
- mahsulotning kafolatli ta'mirlanish ishlarini muntazam bajarish;
208
iste'molchilarni zaxira qismlari, asbob-uskunalar va buyum lam i ishlab
chiqarishga yaroqli bo’lgan kerakli asboblar bilan ta'minlash.
Bu tizim mahsulot sifatini oshirishga ta'sir qiluvchi tehnik, iqtisodiy, sotsial,
tashkiliy va ideologik tadbirlami bir-biri bilan bog’laydi va birlashtiradi.
| 