N azorat savollari v a topsh iriq lari:
1. M ahsulot xususiyati deb nim aga aytiladi?
2. M ahsulot sifati tushunchasiga ta'rif bering.
3. Umumlashgan ko’rsatkich deb nim aga aytiladi?
4. Guruhli k o ’rsatkich tushunchasiga ta 'rif bering.
5. Integral sifat ko’rsatkich tushunchasini izohlang.
6. M ahsulot sifatini boshqarish bosqichlari qanday?
7. Ishlab chiqarish bosqichida qanday tadbirlar o ’tkaziladi?
8. M ahsulot tayyorlovchi korxonada qanday tadbirlam i o ’tkazadi?
T ayan ch iboralar:
M ahsulot sifatini boshqarish, yaxshi buyumni yomon buyumdan ajratish bilan
kifoyalanadigan nazoratdan farq qiladi, sifatning zaruriy darajasi xalq x o ’jaligini
ehtiyojlarini kam harajatlar bilan qondirish uchun mamlakatimiz, hamda xorijiy
davlatlaming ilg’or ilmiy-texnik yutuqlariga tayangan holda, tadqiqot va loyihalash
davrida tayinlanadi, sifatni boshqarish davri muhim ahamiyat kasb etadi, chunki
aynan
shu
erda konstruktorlik-texnologik
hujjatlarda
qayd
etilgan
ishlab
chiqarilayotgan mahsulotning texnik-iqtisodiy va ishlatiiishdagi asoslari shakillanadi
va hisoblanadi, mahsulot sifati ishlab chiqarish davrida tam inlanadi, sifatning
pasayishi, narxi baland bo’lgan bir xildagi mahsulotlam i k o 'p m iqdorda ishlab
chiqarishi, hamda uni zarur vaqtda etkazib berilmasligi iste'molni kamaytiradi.
E slab qolish u chu n atam alar:
Bazali qiymat, nominal qiymat, belgilovchi ko’rsatkich, umumlashgan
ko’rsatkich, guruhli ko’rsatkich, mahsulotning tanho sifat ko’rsatkichi, sifatni
boshqarish, me'yoriy-texnik hujjat, o ’lchash asboblari, iste'molchi, m ahsulotning
kafolatli ta'mirlanishi, tadbir, optimal oraliq.
3.4-§. M a h su io t sifa tin i bosh q arish uslu b lari
M ahsulot sifatini boshqarish ishlari boshqarish ob'ektlariga bog’liqsiz ravishda
b o ’lib, mahsulot sifat k o ’rsatkichlari va turli omillarga bog’liq bo’ladi. B oshqaruv
vazifalarini qayta ishlash boshqaruv dasturida berilgan boshqarish jarayonining
haqiqiy holati haqidagi ma'lumotlam i solishtirish asosida amalga oshiriladi.
B oshqaruv ob'ektlarining ta'siri boshqaruv jarayonining haqiqiy holatini
saqlashga yoki bu holatni tuzatishga qaratilgan bo’lishi lozim. M ahsulot sifatini
boshqarish tizim i-boshqaruv idoralarini va boshqaruv ob'ektlarining jam i mahsulot
sifatini boshqarish davrida material-texnik va ma'lumotli vositalar yordam ida o ’zaro
ta'sirda b o ’ladi. U mahsulot sifatini boshqarish maqsadini ta'minlash bo’yicha o ’zaro
bog’liqlikdagi bo’lgan korxonalar, tashkilotlar, iqtisodiy va sotsial tadbirlam i ko’rib
chiqadi. Boshqarish maqsadi talab etilayotgan mahsulot sifat darajasi deyiladi.
M ahsulot sifatini boshqarish tizim i jam oa, texnik qurilmalar, material vositalari
v a m a'lumotlar oqimini o ’z ichiga qamrab oladi. M ahsulot sifatini boshqarish
umumiy b o ’lgan barcha turdagi funktsiyalar uchun quyidagi boshqaruv davridagi
namunaviy elem entlami o ’ziga q o ’shadi: oldindan aytib berish yoki rejalashtirish;
ishni tashkil etish; o ’zaro m uvofiqlashtirish va tartibga keltirish; aktivlashtirish va
rag ’batlantirish; nazorat, hisob va tahlil.
M ahsulot sifatini boshqarish tizim ida boshqarish jarayonlari umumiy holatda
ikki guruhga bo’linadi:
1) ishlab chiqarish tizim ini yuqori darajaga k o ’tarish, ya'ni m ahsulotlam i
yuqori texnologik jarayonga va sifatga egaligini yaratishni ta'minlash;
2) mustahkam holatidagi ishlab chiqarish tizim iga yordam berish va
rejalashtirilgan sifat darajasidagi mahsulotni ishlab chiqarishda o ’zlashtirishni
ta'minlash.
M ahsulot sifatini boshqarish jarayoni umumiy boshqarish nazariyasiga
bog’liqlik holda quyidagi jarayonlardan iborat bo’ladi:
210
- boshqarish dasturini yaratish, mahsulot sifatini oshirishni rejalashtirish;
- mahsulot sifatiga ta'sir etuvchi turli ob'ektlar holati haqidagi ma'lumotni olish
va tahlil etish;
- sifatni boshqarish va ob'ektga ta'sirini tayyorlash bo’yicha chora-tadbirlar
qabul qilish;
- boshqaruv ta'siriga uzatish;
- ob'yekt sifatida o ’zgatirish haqidagi ma'lumotlami olish va tahlil etish.
M ahsulot sifatini boshqarishda turli m anbalardan iborat bo’lmish boshqaruv
idoralaridan ma'lumotlar muntazam olib boriladi. Bu m a'lumotlarda mahsulotning
ishlatilishi va iste'mol talablari keltiriladi. Bu m a'lumotlar ilm iy-tadqiqot va
loyihalash-konstruktorlik ishlari, ishlab chiqarish hajmi va mahsulot sifat darajasini
rejalashtirish va oldindan aytib berish uchun asosiy hisoblanadi.
Mahsulotni tayyorlash uchun aynan mahsulot sifatini xarakterlaydigan, ulami
ishlab chiqarish uslublari, ishlatilishi va tiklanishi uchun ma'lumotlar kerak b o ’ladi.
Mahsulotlar tayyorlovchi korxona sifatni boshqarish b o ’yicha tezkor ishlar uchun
tayyorlanish sifati, y ig ’m a qismlari va detallari, texnologik jarayonlar aniqligi,
nuqsonlaming kelib chiqish sabablari va boshqa ko’rsatkichlar haqida ma'lumotlarga
to ’liq ega b o ’lishi lozim.
Boshqaruv idoralari boshqarish ta'sirlariga bog’liqlikda xulosa chiqaradi. Bu
ta'sirlar mahsulotning yakuniy sifatiga ta'sir etuvchi barcha turdagi jarayon va
ob'ektlarga ta'lluqlidir.
Hozirgi paytda yirik sanoat korxonalari avtom atlashtirilgan sifatni boshqarish
tizimiga ega bo’lib, EHM yordam ida mahsulot sifati haqidagi, m e'yoriy-texnik
hujjatlami hisobga olish, tayyorlanayotgan buyumlardagi nuqsonlami tahlil etish kabi
ma'lumotlami tahlil etib boradi.
Maqsadli
boshqarish-bu
boshqarishga professional yondoshish
b o ’lib,
quyidagicha belgilash mumkin:
- nima qilingan bo’lishi lozim;
- nim a uchun qilinishi lozim;
- qachon qilinishi kerak;
211
- qayerda qilinishi kerak;
- klm qilishi kerak;
- qanday qilinishi kerak (dastum i yaratish).
M ahsulot sifatini oshirish muam m osiga kompleks yondoshishda maxsulot
sifatiga ta'sir etuvchi omillar va sharoitlarni o ’rganish kerak bo’ladi. Hayotiy
davm ing turli bosqichlarida mahsulot sifatiga ta'sir etuvchi om illar texnik, tashkiliy,
iqtisodiy va sotsialga b o ’linadi.
Texnik om illarga asbob uskunalam ing holati, nazorat vositalari va asboblari,
texnik
hujjatlari,
material
va xomaki
mahsulotlam ing
boshlang’ich
sifat
ko’rsatkichlari kiradi.
Tashkiliy om illarga ishning bir maromdagi, texnik xizm at bo’limi va
uskunalami sozlash, m ateriallar bilan ta'minlash, asboblar, texnik hujjatlar va nazorat
vositalari, ishlab chiqarish m adaniyati, ishning ilmiy jihatdan tashkil etish, ishda
iste'mol va dam olishni tashkil etish.
Iqtisodiy om illarga ish haqining miqdori, sifat darajasi, nuqsondan qochish,
tannarxi, mahsulot narxi kiradi.
Sotsiologik omillarga esa tanlash, kadrlami to ’g ’ri tanlash va joylashtirish,
ishchi va xizm atchilam ing malakasini oshirish ishlarini tashkil etish, ilmiy-texnik
ijod, yaratuvchanlik, m aishiy-xizm at sharoitlari, ishchi guruhiga o ’zaro munosabatda
bo ’lish va hokazolar kiradi.
M ahsulot sifatini boshqarish jarayonida texnik, tashkiliy, iqtisodiy, sotsial va
ideologik tadbirlam i yaratish va bajarish kerak.
M ahsulot sifatini boshqarishda oldingi boshqarish uslublari ishlatiladi:
iqtisodiy, administrativ, sotsial-psixologik v a ideologik.
Boshqarish
uslubida
boshqaruv
idoralari
yordam ida
mahsulot
sifat
ko ’rsatkichlariga ta'sir etuvchi omillar keltiriladi.
| 