14.2 Generatorlar klassifikatsiyasi. Mustaqil qo‘zg‘atishli generator ulanish sxemasi 17.2,a-rasmda ko‘rsatilgan.
Qo‘zg‘atish chulg‘ami zanjiriga ulangan reostat qo‘zg‘atish tokini va, demak, asosiy
magnit maydon qiymatini boshqarish imkonini beradi. Qo‘zg‘atish chulg‘ami
o‘zgarmas tok manbaidan energiya istemol qiladi: akkumulyator, to‘g‘rilagich yoki
boshqa o‘zgarmas tok generatori, bunday holda u qo‘zg‘otkich deb ataladi
Yuksiz ishlash tavsifi ni olishda yuklanish uzilgan va generator yu.i.
rejimida ishlaydi. Nominal aylanish tezligi o‘rnatiladi va uni o‘zgarmas holatda bo‘lishi
taminlanadi.
154
-
14.2.1-rasm. Mustaqil qo‘zg‘otishli generator prinsipial sxemasi (a) va yu.i tavsifi (b)
Asta
qo‘zg‘atish
toki
noldan
qiymatida
gacha
o‘zgartiriladi. Egri chiziq 1 (17.2,b-rasm) qurish uchun va
larning birnecha (8-10
nuqta) yozib olinadi. Egri chiziq 1 ning boshlang‘ich ordinatasi nolga teng emas, bu
magnit tizimda kichik qoldiq magnit oqimi mavjudligi bilan tushuntiriladi. Qo‘zg‘atish
tokini nolgacha kamaytirib va uning yo‘nalishini o‘zgartirib, asta absolyut qiymatini
oshirib
= Ob nuqtagacha boriladi, shu tariqa olingan egri chiziq 2 yu.i.
tavsifining tushuvchi shoxobchasi deyiladi. Birinchi va uchinchi kvadrantlarda
tushuvchi shoxobchasi 1 egri chiziqdan yuqori bo‘ladi. So‘ngra qo‘zg‘atish toki
nolgacha o‘zgartirilib, yo‘nalishi xam o‘zgartirilib, miqdorgacha oshiriladi va uni
yuqorilashuvchi shoxobcha deyiladi (3 egri chiziq). Z egri chiziq boshqalaridan quyida
bo‘ladi. YU.i. tavsifining tushuvchi va yuqorilashuvchi shoxobchalari magnitlanish
(gisterezis) sirtmog‘i (petlya namagnichivaniya, gisterezisa) deyiladi. YU.i. tavsifida 2
va 3 egri chiziqlarning shrtacha qiymatini o‘tkazib (4 egri chiziq) hisobiy yuksiz ishlash
tavsifini olamiz.
YU.i. tavsifining to‘g‘ri chiziqli qismi magnit o‘zakning to‘yinmagan qismiga mos
keladi. Qo‘zg‘atish tokini oshirishda davom etsak, mashinaning magnit o‘zagi to‘yina
boshlaydi va tavsif egri chiziq xarakteriga ega bo‘ladi. bog‘lanish boshqa masshtabda
155
mashinaning magnit tavsifini takrorlaydi va mashinaning magnitlanish xususiyatlari
haqida fikr yuritish imkonini beradi.
