E = h · ν h- Plank doimiysi;
ν – tebranish soni
demak: Stoks qonuni - Eqo‘z > Elyum; ν lyum < ν qo‘z;
λ lyum > λ qo‘z bo‘ladi.
Fluoressensiyani kvant unumi:
a)qo‘zg‘atuvchi yorug‘lik to‘lqin uzunligiga
b) eritilgan fluressent moddaning tabiati, v)eritmani konsentratsiyasi
g) xarorat
d) eritmadagi aralashmalarga bog‘liq.
Mashxur fizik-optik olim S.I.Vavilov quyidagi qonuniyatni kashf etgan: qo‘zg‘atuvchi yorug‘lik to‘lqin uzunligi fluoressensiya to‘lqin uzunligidan kichik bo‘lsa fluoressensiyani kvant unumi o‘zgarmas bo‘ladi.
λqo‘z < λlyum bo‘lganda φ=const
Flouressent tahlilni o‘tkazish sharoitlari :
1. qo‘zg‘atuvchi nur sifatida UB, K – nurlar sohasi qo‘llaniladi.
2. Tahlil etiluvchi eritma juda suyultirilgan (s<10-4mol/dm3) bo‘lishi kerak. Konsentratsiyani ortishi lyuminessensiyani so‘nishiga olib keladi.
3. Begona aralashmalar yo‘qotilishi kerak.
4. xarorat.
5. Taxlil qilinuvchi modda shu’lalanmasa, lyumenissent reaksiya o‘tkaziladi. Misol:
Al3+ + 3L- = AlL3
8-oksixinolin rN=6,5-9,5; λlyum=520 nm; λqo‘z=390 nm
4. Konsentratsiyani aniqlash usullari.
Fluoressent tahlilda aniqlanuvchi moddaning konsentratsiyasi fluoressensiya intensivligi asosida aniqlanadi.
1usul: Kalibrlash grafigi asosida Jf ~ S
2usul: Bir standart usuli- aniqlanuvchi moddani tahlil etiluvchi eritmasining konsentratsiyasi Sx ga yaqin standart eritma tayyorlanadi Sst va ikkalacining fluoressent intensivligi o‘lchanadi.
Jst / Jx = Sst / Sx
Cx= Jx / Cst · Jst
5.Fluorimetrni tuzilishi
1-nur manbasi (kvars lampasi)
2-Diafragma,
3-birlamchi svetofiltr
4-kondensor (kvars linzasi)
5-aniqlovchi eritma quyilgan probirka,
6, 6'-kondensorlar (kvars prizmalari)
7, 7'-ikkilamchi nursizgichlar
8, 8' –fotoelement
Fluoressent tahlilni qo‘llanishi. Fluorimetriya miqdoriy tahlilni sezgir-farmakopeya usuli bo‘lib, tahlil etiluvchi eritmadagi aniqlanuvchi moddaning juda oz miqdorini aniqlashda qo‘llanadi.
Ochish minimumi – g‘oyatda kichik ~10-8% gacha. Bu usulda konsentratsiyasi 10-12 – 10-15 g/dm3 bo‘lgan eritmalar aniqlanishi mumkin. Usulning uskunasi nisbatan sodda. Fluoritmetrik tahlil xatoligi 2-5 % tashkil etadi.
Tayanch iboralar
1. Spektrofotometriya- yorug‘lik oqimini keng 185 nm dan - 1100 nm oralig‘ida tahlil etiluvchi modda eritmasi tomonidan UB, ko‘rinadigan (K) va yaqin infraqizil (YAIQ) sohadagi monoxromatik nurlarning yutilishini maxsus asbob – SF da o‘lchanishiga asoslangan.
2. Spektrofotometrning yorug‘lik nuri manbai sifatida:
1.K- nur sohasi (cho‘lg‘am lampa)
2.UB-sohasi (vodorod yoki deyteriy lampa)
3.YAIK- sohasi
3. Monoxromatlash - yorug‘lik nurini spektrga ajratish uchun SF da monoxromotor vazifasini prizma yoki diffraksion panjara bajaradi.
4. SF da sifat taxlil- modda tomonidan maksimal yutilgan nurning to‘lqin uzunligi asosida topiladi ( λ max ).
5. SF da miqdoriy taxlil- maksimal yutilgan nurning to‘lqin uzunligi o‘lchangan optik zichlik asosida topiladi ( A max ).
6. Batoxrom siljish- yutilish bandi λ maksimumini uzun to‘lqin uzunliklar tomon siljishi.
7. Gipsoxrom siljish - yutilish bandi λ maksimumini qisqa to‘lqin uzunliklar tomon siljishi.
8. Giperxrom samara - yutilish bandi intensivligini ortishi.
9. Gipoxrom samara - yutilish bandi intensivligini kamayishi.
10. Ekstraksion – fotometrik tahlil- tahlil qilinuvchi eritmadagi aniqlanuvchi modda ekstragent yordamida ekstraksiyalanadi va ekstraktni analitik to‘lqin uzunlikda fotometrik usulda o‘lchashga asoslangan.
11. Lyuminessensiya - moddaning turli energiyalar manbai ta’sirida shu’lalanishi.
12. Fotolyuminessensiya – spektrning UB va ko‘rinadigan soxa, nurlari ta’sirida moddani shu’lalanishi.
13. Xemolyuminessensiya – kimyoviy reaksiyaning energiyasi xisobiga, moddani shu’lalanishi.
14. Rentgenolyuminessensiya – rentgen nurlari ta’sirida moddani shu’lalanishi.
15.Katodolyuminessensiya – gaz xolatida katod lampasidan chiqayotgan elektronlar oqimi ta’sirida moddani shu’lalanishi.
16.Termolyuminessensiya – qizdirib cho‘g‘latilgan moddani shu’lalanishi.
17. Fluoressensiya – qo‘zg‘atuvchi manba ta’siri to‘xtatilgach darxol so‘nuvchi sho‘‘la (10-6-10-9 sek ).
18. Fosforessensiya – qo‘zg‘atuvchi manba ta’siri to‘xtatilgach, ma’lum vaqt davom etuvchi shu’lalanish (10-2-10-3 sek).
19. Fluoressent tahlil (fluorimetriya) – aniqlanuvchi moddaga UB, K - nurlar ta’sir ettirilganda fluoressensiya intensivligini o‘lchashga asoslangan.
| 