85
C
hiqar
ish
im
koniyatlar
i
Monitorlar,
dinamiklar
yoki boshqa vizual, audial
va
sensorli
chiqish
mexanizmlari.
Inson tanasiga qurilmadagi o‗zgarishlarni
sezish
imkonini beradi; foydalanuvchiga
qurilma bilan muloqot qilish imkonini beradi.
Mobil qurilmalar ko‗pincha kichik ekran
o‗lchami kabi chiqish mexanizmlaridagi
cheklovlar uchun tanqid qilinadi.
F
ayll
arni
sa
qlash
va
qidi
rish
Qurilmadagi
saqlash
(RAM) yoki USB, SD
karta boshqa tashuvchilar
kabi portativ mexanizmlar.
Saqlash va qidirish tizimlarining izchilligi va
standartlashtirilishi foydalanishga katta ta‘sir
qiladi.
P
rotse
sso
r
tez
li
gi
Axborotni qayta ishlash;
qurilmaning
inson
kiritishiga reaksiya tezligi.
Operativ xotira miqdori, faylni saqlash tezligi,
foydalanuvchi
interfeysi tezligi va tizim
konfiguratsiyasi bilan aniqlanadi.
Xa
tol
ikl
ar
Uskuna, dasturiy ta`minot
va/yoki
interfeys
dizaynidagi
nosozliklar
natijasida
yuzaga
keladigan xatoliklar.
Foydalanuvchilar kerakli vazifalarni bajara
olmasligi va qurilmaga ishonchini yo‗qotishi
mumkin.
O‗
quvc
hi
tom
oni
Oldindan
bil
ish
Xotirada mavjud kognitiv
tuzilmalar,
g‗oyalar,
nazariy sxemalar.
O‗quvchining yangi tushunchalarni qanchalik
oson tushuna olishiga ta‘sir qiladi. Potentsial
muammolarga ―assimilyatsiya tarafkashligi‖
(yangi tartiblarni qabul qilishni istamaslik)
kiradi.
Xotira
Kontekstli
belgilardan
foydalangan
holda
muvaffaqiyatli
kodlash
usullari: turkumlashtirish,
mnemonika,
o‗z-o‗zini
so‗roq qilish, semantik va
epizodik
xotira,
taktil,
eshitish, vizual tasvirlar.
Turli xil stimullarni taqdim etish orqali
multimediani
qo‗shish
o‗quvchilarga
tushunchalarni
osonroq
tushunish
va
saqlashga yordam beradi
Konte
kst
va
uz
ati
sh
Nofaol va faol bilim.
O‗quvchilarning
tushunchalarni
eslab
qolishlari
va
ularni
turli
kontekstlarga
o‗tkazishlari uchun
axborot vositalaridan faol
foydalanish.
O‗
rga
nish
Yangi
vaziyatda
protsedura
va
tushunchalarni
qo‗llash;
yangi muammolar uchun
yechimlar.
O‗quvchini
turli
vaziyatlarda
tegishli
ma‘lumotlarni "filtrlash, tanlash va tanib
olish" ko‗nikmalarini rivojlantirishga undashi
mumkin.
Emot
siya
va
mot
ivatsi
ya
lar
O‗quvchining
vazifaga
nisbatan
his-tuyg‗ulari;
sabablar
yoki
vazifani
bajarishga istak.
O‗quvchining yangi ma‘lumotni qabul qilish
istagi yoki qobiliyatiga uning hissiy holati
yoki topshiriqni bajarish istagi ta‘sir qilishi
mumkin.
Ijtim
oiy
ji
ha
t
S
uhba
t
va
ha
mkorli
k
Ijtimoiy cheklovlar; 4 ta
qoidalar: miqdor, sifat,
munosabat va uslub.
Aloqa sifati va miqdoriga ta‘sir qiladi; 4 ta
qoidalardan birortasi bajarilmaganda noto‗g‗ri
aloqalar paydo bo‗lishi mumkin1.
86
Ijtim
oiy
munos
aba
t
Suhbat
hamkorlik faoliyati
sifatida o‗zaro munosabat.
O‗zaro munosabat ijtimoiy va madaniy
e‘tiqodlar
va
xatti-harakatlarning
mustahkamlanishiga ta‘sir qilishi mumkin2.
Qur
il
mada
n
foyda
la
nish
im
koniyati
ke
sis
hmasi
P
or
tativl
ik
Portativlik va chidamlilik
(fizik
xususiyatlarga,
komponentlar soniga va
qurilmani qurish uchun
ishlatiladigan materiallarga
bog‗liq).
Foydalanuvchining qurilmani turli muhit va
iqlimga o‗tkazish qobiliyatiga ta‘sir qiladi.
Ma`
lum
ot
Mavjudlik istalgan vaqtda
va
joyda
qurilmada
saqlangan ma‘lumotlarga
kirish.
O‗z vaqtida o‗rganish imkonini beradi;
ma‘lumotlar foydalanuvchi bilan birga yuradi;
foydalanuvchi saqlangan ma‘lumotni
istalgan
vaqtda olishi mumkin.
P
sixol
ogik
qulaylik
O‗rganuvchanlik,
tushunarlilik, oshkoralik,
intuitivlik, esda qolish va
metafora.
Psixologik qulaylik kognitiv yukga va
foydalanuvchilarning
vazifalarni
bajarish
tezligiga
ta‘sir
qiladi.
Metaforalar,
mnemonika, displeylarni soddalashtirish va
kerakli harakatlarni qisqartirish kognitiv yukni
kamaytirishi mumkin.
Qoniqis
h
Interfeysning
estetikasi,
qurilmaning
ko‗rinishi,
funksionalligi,
kognitiv
uslubi.
Qoniqish va zavqlanish juda shaxsiy va u
madaniy jihatdan aniqlanganligi sababli, buni
oldindan aytish juda qiyin.
Ijtim
oiy
texnologiyala
r
ke
sis
hmasi
Qur
il
ma
tar
mo
g‗
i
Shaxsiy tarmoq tarmoqlari
(PAN),
keng
maydon
tarmoqlari (WAN),
simsiz
mahalliy
tarmoqlar
(WLAN), sinxronizatsiya
dasturi,
simsiz
aniqlik
(WiFi), uyali aloqa.
Turli ulanish standartlari foydalanuvchilarga
boshqa
foydalanuvchilar,
tizimlar
va
ma‘lumotlarga ulanish imkonini beradi.
Tizim
ulanishi
Internetga
kirish
va
hujjatlarni
uzatish
protokollari.
Foydalanuvchilar tizim ichida hujjatlar va
ma‘lumotlarni almashish imkoniyatiga ega
bo‗lishi kerak. Bu o‗zaro munosabatdagi
shaxslar va tizimlarning tashkil etilishiga
ta‘sir qiladi.
Ha
mkorli
k
vosi
tala
ri
Kalendarlar,
mualliflik
vositalari va loyihalarni
boshqarish
vositalari kabi
umumiy vositalar.
Hamkorlik vositalari hujjatlar bilan birgalikda
ishlash
imkonini
beradi;
vazifalarni
muvofiqlashtirish;
ma'ruzalar
va
ko‗rgazmalarda qatnashish yoki ularni taqdim
etish.
Inte
ra
kti
v
t
a‘lim
ke
sis
hmasi
O‗
za
ro
ta‘
sir
O‗quvchi-o‗quvchi,
o‗quvchi-yo‗riqchi,
o‗quvchi-kontent;
kompyuterga
asoslangan
ta‘lim; aqlli repetitorlik
tizimlari,
proksimal
rivojlanish zonasi.
Har xil turdagi o‗zaro ta‘sirlarning barchasi
vaziyatga, o‗quvchiga va vazifaga qarab turli
darajadagi
o‗rganishni
rag‗batlantirishi
mumkin.
87
Va
ziyatda
bil
ish
Kontekst va auditoriyaning
haqiqiyligi .
O‗quv topshirig‗ining haqiqiy maqsadi va
auditoriyasi o‗quvchilarning motivatsiyasini
oshirishga xizmat qilishi mumkin.
O‗
quv
jamoa
lar
i
Kognitiv
shogirdlik,
dialog, muammolarni hal
qilish, amaliyot jamoalari.
O‗quvchilar o‗zaro
maqsadlarga erishish
uchun boshqalar bilan ishlaydilar va o‗quv
jarayonini ma`lum ma`noda nazorat qiladilar.
Mobi
l
ta
‘lim
jar
ayoni
Vosit
ac
h
ilik
Artefakt, vositachilik.
O‗quvchilarning
bir-birlari,
ularning
muhitlari, vositalari va axborotlar bilan
munosabatlarida o‗zaro ta‘sirning tabiati
o‗zgaradi.
Ma
`lumot
Kirish va tanlash, axborot
ta‘siri va munosabatlarni
aniqlash,
dolzarblik
va
aniqlik.
Ma‘lumotlar hajmi ortib borishi bilan
o‗quvchilar ma‘lumotlarning to‗g‗riligi va
ishonchliligini
aniqlash
bo‗yicha
sa'y-
harakatlarini oshirishlari kerak.
B
il
im
na
vigatsi
ya
si
Bilimlarni ishlab chiqarish
va bilimlar navigatsiyasi.
Bilimlarni ishlab chiqarishda o‗qituvchilar
nimani va qanday o‗rganish
kerakligini
aniqlaydilar. Bilimlarni navigatsiya qilishda
o‗quvchilar o‗zlari uchun ma‘lumotni to‗g‗ri
tanlash, manipulyatsiya qilish va qo‗llash
ko‗nikmalariga ega bo‗ladilar.
