|
Umum ped na amal-O`um 13-14
Pdf ko'rish
|
| bet | 127/307 | | Sana | 22.05.2024 | | Hajmi | 6,15 Mb. | | #249463 |
UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI
83
hаrаkаtimizni оynа kаbi ko`rsаtur, zеhnimizni, fikrimizni qilch kаbi o`tkir qilur, ilmsiz оdаm mеvаsiz dаrахt kаbidur»
1
.
Аllоmа bilim insоnni jаhоlаtdаn qutqаrishning eng sаmаrаli vоsitаsi ekаnligigа hаm urg`u bеrаdi: «Ilm bizni jаhоlаt
qоrоng`usidаn qutqаrur, mаdаniyat, mа‘rifаt dunyosigа chiqаrur, yomоn fе‘llаrdаn, buzuq ishlаrdаn qаytаrur, yaхshi
хulq, оdоb sоhibi qilur. Bugun hаyotimiz, sаlоmаtligimiz, sаоdаtimiz, sаrvаtimiz, mаishаtimiz, himmаtimiz,
g`аyrаtimiz, dunyo vа охirаtimiz ilmgа bоg`liqdur»
2
.
O`quvchi dunyoqаrаshini shаkllаntirishning bir nеchа mаqbul shаkl, mеtоd vа vоsitаlаri bo`lib, ulаr sirаsidа
mа‘nаviy-ахlоqiy, ijtimоiy-g`оyaviy, iqtisоdiy, huquqiy, estеtik vа ekоlоgik mаvzulаrdа tаshkil etiluvchi suhbаtlаr,
bаhs-munоzаrаlаr, mа‘ruzаlаr, muаmmоli vаziyatlаrni yarаtish аsоsidа o`quvchilаrni fikrlаshgа undоvchi аmаliy
trеninglаr, dеbаtlаr, mustаqil ishlаr, shuningdеk, ishchаnlik o`yinlаri yanаdа sаmаrаli sаnаlаdi.
Fazilatdan ajralgan holdagi aqliy rivojlanish kishini aqlli, komil inson qilolmaydi. Maktabda aqliy tarbiya
o`quvchilarni bilim bilan qurollantirishni, ularda ilmiy dunyoqarashning asosini shakllantirishni, tafakkurini va ijodiy
qobiliyatlarini o`stirishni, aqliy mеhnat madaniyatini hosil etishni nazarda tutadi. Aqliy tarbiyaning vazifasi
o`quvchilarning aqliy va bilim qobiliyatlari ustidan rahbarlik qilishdan iboratdir.
Аqliy tаrbiya jаrаyonidа quyidgi vаzifаlаr hаl etilаdi:
1.
Tаrbiyalаnuvchilаrgа ilmiy bilimlаrni bеrish.
2.
Ulаrdа ilmiy bilimlаrni o`zlаshtirishgа nisbаtаn оngli munоsаbаtni qаrоr tоptirish.
3.
Mаvjud bilimlаrdаn аmаliyotdа fоydаlаnish ko`nikmа vа mаlаkаlаrini tаrkib tоptirish.
4.
Bilimlаrini dоimiy rаvishdа bоyitib bоrishgа intilish tuyg`usini shаkllаntirish.
5.
Bilimlаrni o`zlаshtirishgа yordаm bеrаdigаn psiхоlоgik qоbiliyatlаr (nutq, diqqаt, хоtirа, tаfаkkur,
ijоdiy хаyol) vа хususiyatlаr (аniq mаqsаdgа intilish, qiziquvchаnlik, kuzаtuvchаnlik, mustаqil fikrlаsh, ijоdiy tаfаkur
yuritish, o`z fikrini аsоslаsh, mаvjud mа‘lumоtlаrni umumlаshtirish, guruhlаshtirish, mаntiqiy хulоsаlаr chiqаrish vа
hоkаzоlаr)ni rivоjlаntirish.
Aqliy tarbiya avvalo ta'lim jarayonida amalga oshiriladi. Ta'lim jarayonining mazmunini esa bilim, ko`nikma
va malakalar tashkil qiladi. ta'limning asosiy vazifasi yosh avlodni ilmiy bilimlar, ko`nikma va malakalar tizimi bilan
qurollantirishdan iboratdir. Bilimlar- insonlarnin itimoiy-tarixiy amaliyot jarayonida to`plagan umumlashgan
tajribasidir. Ilmiy bilimlar ob'еktiv olamni ancha to`g`ri aks ettiradi. Ilmiy bilimlar doimiy emas, ular hamisha
o`zgarib va takomillashib boradi. Bilimlar asosida o`quvchilarning kuzatuvchanlik, tafakkur, xotira singari bilish
qobiliyatlari rivojlanadi, ularda e'tiqod hosil bo`ladi, ilmiy dunyoqarashni shakllantiruvchi g`oyalar tizimi tarkib
topadi.
Aqliy tarbiya mazmuniga quyidagilarni kiritish mumkin:
jamiyat va har bir kishining hayoti uchun ta'limning ijtimoiy ahamiyatini, o`z vaqtida ma'lumot olish, chuqur va
puxta bilim egallash zarurligini o`quvchilarga tushuntirish;
o`zining asosiy ijtimoiy vazifasi sifatida o`qishga ongli va mas'uliyatni sеzib munosabatda bo`lishni, maktab va
o`quvchi talablarini bajarishda ongli intizomni tarbiyalash;
a'lochi o`quvchilar kuchi bilan o`qishda orqada qoluvchi bolalarga yordamni kuchaytirish;
o`z bilimlarini to`xtovsiz takomillashtirib borishga intilish uyg`otish, mustaqil ravishda bilim olish yo`li bilan
dunyoqarashni o`stirish;
hozirgi zamon fan va tеxnikasi yutuqlari bilan doimo tanishishga bo`lgan intilishni rivojlantirish;
olgan bilimlarni ijtimoiy-foydali ishlarda qo`llay bilish malakasini hosil qilish, o`quvchilar jamoasining chuqur va
mustahkam bilim olish uchun kurashdagi faol harakatini rivojlantirish;
o`quv mеhnatini tashkil etishning qulay usullarini tushuntirish, o`quvchilarning bilish qobiliyatlarini, turli-
tuman narsalar yasash, loyihalash, tajribalar qilib ko`rish ishtiyoqini rivojlantirish;
o`quvchilarga o`quv intizomini buzuvchilarga, dangasa va ishyohmaslarga nisbatan murosasizlik hissini
tarbiyalash.
O`quvchining bilimi- tabiat va jamiyatning rivojlanish qonuniyatlarini aks ettirgan fan o`onunlari,
tushunchalar, ashyoviy dalillarni o`zlashtirishga yo`naltirilgan pеdagogik faoliyatning natijasidir. Ta'lim jarayonida
biror fan sohasida insoniyat tomonidan erishilgan hamma narsalarni o`rganib bo`lmaydi. O`quv jarayonida eng
asosiy, eng muhim narsalar- fanlarning asoslari o`rganiladi.
Ta'lim jarayonida o`quvchilar bilimlar tiziminigina egallab qolmaydilar, balki bir qancha ko`nikma va
malakalar ham hosil qiladilar.
Ko`nikmalar maktab o`quvchilarining olgan bilimlariga asoslanib qo`yilgan vazifalar va shartlarga binoan
bajaradigan harakatlarining yig`indisidir. Ko`nikma hosil
qilish mеhnat qilish yo`llari va usullarini bilib olish,
o`z bilimlarini amalda qo`llay bilish dеmakdir. Ko`nikmalar muayyan vaziyatdagina emas, balki dastlabki shart-
sharoitlar o`zgargan vaqtda ham ma'lum hatti-harakatlar qilish (ilgari hosil bo`lgan tajriba asosida) qobiliyati bilan
xaraktеrlanadi.
Sinf xonalar tafakkur qilish jarayoni sodir bo`ladigan makon bo`lishi kerak. Bu jarayon tez-tez bo`lishi yoki
bo`lmasligi mumkin. Agar ta`lim tizimida ayniqsa, o`rta ta`limda bitta asosiy kamchilik bo`lsa, bu ham sinf
xonalarining ta`lim beriladigan makon ekanligidadir.
Ko`pchilik matematika o`qituvchilari masalan, talabalariga algoritmlarni ko`rsatadi keyin esa, 30 ta
masalalarni tafakkurlariga joylashtirish uchun ajratadi. (Talabalarga Y o`qlarini aniqlash o`rgatiladi, lekin ular bu
tushunchani amaliy tadbiq qilish jarayonini bilishmaydi.
1
Авлоний А. Одоб бўстони ва ахлоқ гулистони. – Тошкент, Ўқитувчи, 1994. – 10-бет.
2
Авлоний А. Туркий гулистон ѐҳуд ахлоқ. – Тошкент, Ўқитувчи, 1992. – 22-23-бетлар.
UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI
84
Ba`zi ingliz tili o`qituvchilari talabalarning bilim darajalarini tekshirish uchun savol-javob testlaridan
foydalanishadi, yoki o`tgan mavzudagi dars muhokamalarini eslash uchun talabalarni baxolash maqsadida savollar
beriladi (past drajadagi tafakkur qilish mashqlarida).
Tarix o`qituvchilari buyuk inqiroz sabablari xaqida leksiya o`qiydi, ammo talabalarning XX asr va 2008-
yildagi buyuk turg`unlik davriga olib borgan voqealar to`g`risida bog`liqliklarni aniqlash haqida so`rasa
muoffaqiyatsizlikka uchraydi.
An`anaviy sinf xonada talabalarning takakkur olami oziq-ovqat joylashtiriladigan idishga, har bir darsning
maqsadi ko`proq mavzuni yetirib berishi idishlarning to`ldirilishiga (dars talablaridan) va talabalarning xaqiqiy
hayotga tayyor ekanligiga (bitirish) o`xshatiladi.
Ta`lim tizimining bunday natijaviy shakli bilan bog`liq bo`lgan muammo uning o`smirlar xayotidagi vazifasiga
qarama-qarshiligidadir. Odamlar yangi mashina sotib olish, yangi bir kasb o`rganishdek o`zlarinish shaxsiy bilim
bazasini yaratish uchun ma`lumotlarni analiz qiladi. Ular qanday yashash uchun qo`llanma sotib olishmaydi, balki
ular shaxsiy tajribalari orqali o`rganadi. Ular deyarli hayotining barcha qirralarida muammolarini analiz qiladi,
yechimini topishga harakat qiladi va bu orqali hayotni o`rganadi.
Ko`pchilik talabalar o`zlarining olamlarida o`zlarini muammolarini hal qilivchi inson deb bilishadi. Hech
qaysi bola telefon, kompyuter yoki iPad kabi texnologiyalardan foydalanish uchun ta`lim olishmaydi. Ular bu
narsalarni tushunmaganlarida o`zlari anglab yetishlari yoki muammoni yechimini topishda do`sti bilan muhokama
qilishadi.
Maktab davomida sinf xonaga ya`ni o`ylash va muammoni yechimini topish jarayoni emas, balki matn kitobini
o`qish yoki leksiya va seminarlarda o`tirib ketadigan joyga kirib kelishadi. Maktab bu talabalarni zeriktirsa ajab emas.
Mulohazakor o`qituvchiAgar kimdir mening darslarimni kuzatmoqchi bo`lsa, qaysi darajadagi talabalarni kundalik
tartibga asoslangan holda o`ylash va faol o`rganish jarayoniga undashim mumkin?
1
|
| |
