|
Umumtexnik fanlar
|
| bet | 2/8 | | Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 2,24 Mb. | | #155749 |
Bog'liq Davlat oliy ta’lim muassasasida o‘quv jarayoni bilan bog‘liq hujjatlarni avtomatlashtirilgan hisobga olish ma’lumotlar bazasi yaratishРодительская сущность
|
Дочерняя сущность
|
Имя связи
|
Тип связи
|
Семантика связи от
родительской
сущности к дочерней
|
Сотрудник
|
Должность
|
fk_employees_positi on
|
М:1
|
Имеет
|
Преподаватель
|
Должность
|
fk_teachers_ position
|
М:1
|
Имеет
|
Преподаватель
|
Звание
|
fk_teachers_ rank
|
М:1
|
Имеет
|
Взвод
|
Преподаватель
|
fk_crews_
teacher
|
М:1
|
Курирует
|
Занятие-взвод
|
Взвод
|
fk_crew_ classes_crew
|
М:1
|
Относится
|
Занятие-взвод
|
Занятие
|
fk_crew_ classes_class
|
М:1
|
Относится
|
Занятие
|
Тип_занятия
|
fk_classes_
class_type
|
М:1
|
Имеет
|
Занятие
|
Преподаватель
|
fk_classes_ teacher
|
М:1
|
Ведет
|
Занятие
|
Дисциплина
|
fk_classes_ subject
|
М:1
|
Проводится
|
Дисциплина
|
Вид_контроля_ус певаемости
|
fk_subjects_ control_type
|
М:1
|
Обладает
|
Студент
|
Взвод
|
fk_students_ crew
|
М:1
|
Принадлежит
|
Студент
|
ВУС
|
fk_students_VUS
|
М:1
|
Принадлежит
|
Keyinchalik, biz ma'lumotlarni taqdim etishning mantiqiy darajasini loyihalashtiramiz. Ma'lumotlar bazasini loyihalash usuli sifatida powerdesigner [2] Case vositasi ishlatilgan bo'lib, unda mantiqiy model qurilgan bo'lib, unda ma'lumotlar modelining taqdimot darajalari mantiqiy va fizikaga bo'lingan. Ma'lumotlar modelining mantiqiy darajasi universaldir va ma'lumotlar bazasini aniq amalga oshirish bilan hech qanday bog'liq emas.
Mavzu sohasini o'rganish natijasida olingan ob'ektlar to'g'risidagi ma'lumotlar va ularning ta'riflari 1-jadvalda keltirilgan. 1-jadval-ob'ektlar va ularning ta'riflari
Ma'lumotlar modelining mantiqiy darajasining 3 ta kichik darajasi mavjud bo'lib, ular ma'lumotlar to'g'risidagi ma'lumotlarni taqdim etish chuqurligida farqlanadi:
1) er-diagramma (Entity Relationship)-"ob'ekt-aloqa"diagrammasi;
2) KB-model (Key Based) – kalitlarga asoslangan ma'lumotlar modeli; 3) FA-model (Fully Attributed) – to'liq atribut modeli.
Kalitlarga asoslangan ma'lumotlar modeli (KB modeli), ob'ektlar va aloqalardan tashqari, sub'ektlarning asosiy atributlarini o'z ichiga oladi: birlamchi (PK) va tashqi (FK). Ob'ektlarning asosiy va tashqi kalitlarini aniqlash uchun mavzu sohasini tahlil qilish natijasida quyidagi asosiy naqshlar aniqlandi:
1. Har bir xodimning lavozimi bor;
2. Har bir o'qituvchining lavozimi bor;
3. Har bir o'qituvchi unvonga ega;
4. Har bir talaba VUSGA tegishli;
5. Har bir talaba vzvodga tegishli;
6. Har bir fan akademik ko'rsatkichlarni nazorat qilish turiga ega;
7. Har bir dars intizom bo'yicha o'tkaziladi;
8. Har bir darsni o'qituvchi olib boradi;
9. Har bir dars dars turiga ega;
10. Har bir vzvod o'qituvchi tomonidan nazorat qilinadi;
11. Har bir vzvod faoliyati vzvodga tegishli;
12. Har bir vzvod mashg'uloti darsga ishora qiladi;
Har bir tashkilot uchun quyidagi talablar asosida asosiy kalitlar aniqlandi:
Birlamchi kalit atributlari aniqlanmagan qiymatlarni qabul qila olmaydi;
Asosiy kalitning atributlari aniq bo'lishi kerak ob'ekt misolini aniqlang;
Birlamchi kalitdagi atributlar soni minimal bo'lishi kerak. Har bir ob'ektda asosiy kalit sifatida "ID"atributi tanlangan.
1.2 Umuman, kompyuter tizimi, xususan, asosiy va tashqi (diskli) xotira, ko‘p marta takroran ishlatiluvchi obyektlarga klassik misol hisoblanadi. Obyektlardan takroran foydalanish xavfsizligini ta’minlovchi tëxnologiyalar niyati buzuqni qiziqtiruvchi axborotning oldingi faoliyat izi bo‘yicha yoki texnologik “chiqindi”dan tasodifiy yoki atayin chiqarib olinishi tahdidini bartaraf etishga yo‘naltirilgan. Ushbu texnologiyaning bir qismi operatsion tizimi sathida amalga oshirilsa, boshqa qismi MBBTning avtomatlashtirilgan axborot tizimida amalga oshiriluvchi o‘ziga xos funksiyalar hisoblanadi. Bu tëxnologiyalar shartli ravishda quyidagi uchta guruhga ajratiladi: - jarayonlami yakkalash (izolyatsiyalash); -
jarayon tugaganidan so‘ng xotirani tozalash; - axborot sirqib chiqadigan bilvosita kanallami to‘sish. Jarayonlami yakkalash ko'pchilik foydalanuvchi (ko‘p protsessorli) tizimlar ishonchliligini ta’minlovchi standart prinsip va usul hisoblanadi. Unga binoan har bir jarayonga o‘zining boshqalar (avvalo asosiy xotira makonlari) bilan kesishmaydigan hisoblash resurslari ajratiladi. MBBTda ushbu masalalar tranzaksiya monitori yordamida yechiladi. Jarayon tugagach xotirani tozalash, vakolatli foydalanuvchilaming konfidensial maiumotlar bilan ishlash jarayoni tugaganidan so‘ng konfidensial axborotni ruxsatsiz foydalanishdan bevosita bartaraf etishga yo‘naltirilgan. Ushbu funksiya jarayonlami yakkalash kabi, ko‘pincha operatsion tizim yordamida bajariladi. Ta’- kidlash lozimki, nafaqat jarayon bajarilishi vaqtida konfidensial ma’lumotlar joylashgan asosiy xotiraning qismi, balki virtual-xotira tizimida ishlatiluvchi diskli xotira qismi ham tozalanishi
lozim. Yuqorida aytilganidek, foydalanishni cheklash tizimi amalga oshirilganida axborot sirqib chiqadigan bilvosita kanallar boiishi mumkin. Undan tashqari ma’lumotlami ishlash jarayonlarining xarakteristikalari bilan bogiiq qator texnologik jihatlar axborot sirqib chiqadigan bilvosita kanallar manbai bo‘lishi mumkin. Bu nuqtayi nazaridan “vaqtli” va “xotira bo‘yicha” bilvosita kanallar farqlanadi. Birinchi holda vakolatsiz foydalanuvchi konfidensial axborotning ba’zi elementlariga vakolatli foydalanuvchi tomonidan alohida jarayonlami bajarilishi vaqtini tahlillash asosida ega boiadi (masalan, shubhasiz oddiy yoki qandaydir namunaviy amal uchun haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan katta vaqt bo‘yicha). Ikkinchi holda ba’zi obyektlaming (fayllaming, jadvallaming) egallagan hajmi “shubha” tug‘diradi, ya’ni foydalanuvchiga ko‘ra ular tarkibining hajmi aslidagi hajmiga shubhasiz mos kelmaydi. Boshqacha aytganda, maiumotlami ishlovchi barcha amallar foydalanuvchi “tasawuriga” mos ma’lumotlar hajmi ustidagina bajarilishi lozim. Axborot xavfsizligi nuqtayi nazaridan, jiddiy holatlardan yana bin, eng qat’iy variant - ruxsat etilgan muolajalar texnologiyasi ishlatiladi. Bunda tizimdan foydanuvchilarga maiumotlar bazasi bilan ishlashga faqat ruxsat etilgan muolajalami ishga tushirish orqali ruxsat beriladi. Ushbu yondashish ham yuqorida ko‘rilgan saqlanuvchi (stored) muolajalar texnologiyasiga asoslangan. Har bir foydalanuvchi uchun, uning vakolatlari va fixnksiyalariga binoan, tizim ma’muri tomonidan ma’lumotlami ishlash muolajalari nabori shakllantiriladi. Xavfsizlikni ta’minlash uchun faylda saqlanuvchi muolajalar shifrlanadi. Foydalanuvchi tizimga kirishida identifikatsiya va autentifikatsiyadan o‘tganidan so‘ng unga MBBT yadrosi tomonidan muolajalaming ruxsat etilgan nabori taqdim etiladi. Foydalanuvchi ma’- lumotlaming o‘zidan bevosita foydalana olmaydi va faqat ulami mos muolajalar bo‘yicha ishlanishi natijalari bilan ishlaydi. Kompyuter tizimi maiumotlari strukturasi buzg4unchiga ma’- lum bo‘lishi mumkin boigan ma’lumotlar fayllarida joylashtiriladi. Shu sababli, maiumotlar fayllaridan, kompyuter tizimi MBBT dasturiy ta’minotidan tashqarida operatsion tizim yoki diskli muharrir vositalari orqali ruxsatsiz foydalanish imkoniyati kompyuter tizimi maiumotlari xavfsizligiga yana bir tahdid hisoblanadi. Ushbu tahdidni betaraflashtirish uchun kriptografik himoya usullari va vositalaridan foydalaniladi. Aksariyat hollarda himoyaning kriptografik vositalari bevosita MBBT dasturiy ta’minotiga o‘matiladi.
Ishning maqsadi VUTSNING avtomatlashtirilgan axborot tizimining ma'lumotlar bazasini loyihalash, ishlab chiqish va himoya qilishdir.
2-jadval-ob'ektlarning atributlari
|
| |
