|
Ólshew anıqlıǵına bolǵan tabiiy (printsipial hám ámeliy ) sheklewler
|
| bet | 56/83 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 5,5 Mb. | | #144225 |
Bog'liq Anıq emes ólshewler| 4.4. Ólshew anıqlıǵına bolǵan tabiiy (printsipial hám ámeliy ) sheklewler
Ólshew anıqlıǵına bolǵan sheklewlerdı printsipial hám ámeliy túrlerge bóliw múmkin.
Printsipial sheklewler ólshenip atırǵan shamanıń diskretligi (máselen, elektron zayadınan kishi bolǵan zaryaddı ólshew múmkin emes yakı strelkalı ólshew quralınıń bóliniw mánisinen anıqraq nátiyjelerdi dizimin qılıw múmkin emes) menen yakı zat hám energiyanıń diskretligi menen xarakterlenedi. Kvantmexanik dárejede anıqlıq shegarası Geyzenbergdiń anıqsızlıq printsipi menen, molekulyar dárejede – termodinamika nızamları menen belgilenedi.
Ámeliy sheklewler ólshew signalinıń jetilispegenligi, ólshew quralın islep shıǵarıw texnologiyası, ólshew texnologiyası, materiallardıń turaqsızlıǵı, ólshew sistemalarına sırtqı hám ishki faktorları sebepli kelip shıǵadı.
Usı sheklewlerdi esapqa alıw tómendegi printsiplarǵa tiykarlanǵan:
Geyzenbergdiń anıqsızlıq printsipi (kvant mexanikasinan):
Bir waqıttı ózinde koordinatalardı hám elementar bólekshe impulsların anıq ólshew múmkin emes bolıp, olardıń anıqsızlıǵı tómendegi teńsizlıqti qanaatlandıradı:
bul jerde: - ólshew anıqsızlıqları; - Plank turaqlısı. Keltirilgen teńsizlıqke tiykarlanıp intilse, ol jaǵdayda orınlanadı hám kerisinshe.
(4.4.1) ańlatpa energiya hám waqıt ushın da orınlı esaplanadı:
bul jerde: - atom sistemasın energiya anıqsızlıǵı; - energiya ólshengen belgili waqıt anıqsızlıǵı.
Toʼlqın amplitudasın anıqlaw ushın isletiletuǵın elektromagnitlar tolqınlar fazasi hám fotonlar sanı
bul jerde: - fotonlar sanı anıqsızlıǵı; - faza anıqsızlıǵı.
Naykvistanıń anıqsızlıq printsipi: elementar bóleksheler fluktuatsiyası (tosınarlı, xaotik háreket) ornına payda bolatuǵın shawqım quwatı tómendegi formuladan anıqlanadı:
bul jerde: - Boltsman turaqlısi; Т - Kelvin shkalasındaǵı absalyut temperatura; - ólshenip atırǵan signal chastotası qatarı (bólegi) (úskeneni ótkiziw bólegi).
Sonıń ushın ólshew múmkin bolǵan signal quwatı W tómendegi teńsizlıqti qanaatlandırıwı kerek:
Úskeneni ólshew obyekti menen óz-ara tásir printsipi: qurılma obyektke tásir ótkizip, onıń xarakteristikaların ózgertedi. Egerde qurılma tikkeley obyekt penen kontaktǵa kirisetuǵın bolsa, óz-ara tásirler dinamikası matritsa teńlemesi menen xarakterlenedi
bul jerde: - obyekt hám úskeneni ózgeriwsheń jaǵdayın matritsa qatarları; - obyekt parametrleriniń matritsaları; - qurılma parametrlerıniń matritsaları. Teńlemedan kelip shıǵadı, úskeneni ólshew obyektine tásir qılıwı ólshenip atırǵan shama tiń ózgeriwine hám anıqsızlıqtı payda bolıwına alıp keledi.
Paydalı signallardiń jetilispegenlıq printsipi: ólshew sistemesınan qabıl etip alınıp atırǵan paydalı signallar basqa informativ emes signallar menen aralasqanlıǵı anıqsızlıq payda bolıwınıń sebebi esaplanadı
bul jerde: - ólshew obyekti jaǵdayı vektorı; - qurılma tárepinen qabıl etilip atırǵan vektor; - qurılmaga paydalı signal menen birge kirip keletuǵın informativ emes signal.
Ólshew qurılmalarınıń texnologik jetispegenlıq printsipi: plan xarakteristikalarına absolyut mas keletuǵın úskeneni jaratıw múmkin emesligi. Onnan tısqarı úskeneni tayarlaw texnologik procesi hám onıń elementlerinıń jetilispegenligi esaplanadı. Soǵan tiykarlanıp ólshew quralların islep shıǵıwshı kárxanalar tárepinen paydalanıw boyınsha qollanba yakı ekspluatatsiya hújjetlerinen hár bir úskeneni metrologiyalıq xarakteristikaları, jol qoyılatuǵın anıqsızlıq shegaraları ornatiladi.
Texnologik jetislispegenlıq parametr hám xarakteristikalardı anıqsızlıǵı toplamı esaplanadı, tiykarınan: elementlerdi hám detallardı tayarlaw; úskeneni sazlaw hám tártipke salıw; jıllılıq qayta islew rejimların uslaw. Egerde - qurılma quramındaǵi elementler toplamı bolsa, ol jaǵdayda texnologik jetispegenlıq tómendegishe sáwlelenedi .
Materiallardıń jetispegenlıq printsipi: tabiyatda absalyut turaqlı parametr hám xarakteristikalarǵa iye bolǵan material bar emes. Sonıń ushın usı materiallardan tayarlanǵan qurılmalardıń xarakteristikaları turaqlı emes bolıp, demek belgili anıqsızlıqqa iye. Hár bir shama yakı parametr belgili qorshaǵan-ortalıq sharayıtı ushınǵana usı bahaǵa iye boladı. Máselen, suyıqlıqlardıń tıǵızlıǵı: benzin – 750 kg/m3; kerosin - 800 kg/m3 ; sút – 1030 kg/m3 ; simob – 13500 kg/m3 ; etil spirti – 790 kg/m3; efir - 720 kg/m3. Usı mánisler maǵluwmatnamalarda tekǵana 20 оС qorshaǵan-ortalıq temperaturası ushınǵana orınlı bolıp, joqarı yakı pás temperaturalarda basqa mánislerge iye boladı. Usı keltirilgen mısal da tabiyatda absalyut turaqlı parametr bar emesligin hám turaqlı ózgeriwde ekenligin tastıyqlaydı.
Egerde - óz xarakteristikaların ózgertetuǵın materiallardan tayarlanǵan elementler toplamı bolsa, ol jaǵdayda sırtqı tásirler nátiyjesinde materialdıń jetilispegenligi menen xarakterlenedi. Ulıwma alǵanda qurılmanıń element qásiyetleri texnologik jetispegenlıq hám materialdıń jetilispegenligi menen anıqlanadı: .
Qurılmaǵa sırtqı faktorlardı tásir printsipi: qurılmadaǵi signal sırtqı tásir qılıwshı faktorlar tásiri anıqsızlıqtı keltirip shıǵaradı, máselen: elektromagnit hám gravitatsion maydanlar tásiri.
Ólshew qurılması ishinde faktorlardı payda bolıw printsipi: ólshew qurılması quramında ishki faktorlardı payda qılıw elementleri bar, máselen: sozılıw, jemiriliw, elektromagnit maydan, jıllılıq ajıralıwı, akustik emissiya.
Ólshew texnologiyasinıń jetispegenlıq printsipi: hár qanday ólshew qurılması ideal bolǵan jaǵdayda ham ólshew texnologiyasinıń jetilispegenligi ornına absalyut anıq bolıwı múmkin emes.
Jańa informatciyanıń joqlıq printsipi: jańa ólshew informatciyanı almastan turıp jańa texnik sistemalardı jaratıw múmkin emes.
Joqarıda kórsetip ótilgen printsipler tabiyatda hám texnika rawajı dárejesinde absalyut anıqlıqqa sheklewler barlıǵın ańlatadı.
|
| |
