|
Uncertaint y
|
| bet | 1/83 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 5,5 Mb. | | #144225 |
Bog'liq Anıq emes ólshewler
KIRISIW
Anıqsızlıq túsıngi ingliz tilindegi “uncertainty” sózinen alınǵan bolıp, sózliktegi mánisi anıqsızlıq, isenimsizlik, mawhumlıq hám belgisizlik degen mánislerdi bildiredi.
Ólshewler atqaratuǵın pán hám texnikanıń bar tarawlarında usı ólshewlerdiń anıqlıǵın hám isenimligin bahalawǵa talap payda boladı. Ǵáresiz mámleketler doslıq awqamı (MDH), tiykarınan Ózbekistan Respublikasınıń metrologiyalıq ámeliyat tájriybesinde hám ólshewler birligin támiynlew mámleket sistemesınıń standartlarında ólshewler anıqlıǵı ámelde tek ǵana “qátelik konsepciyası” tiykarında bahalanıp kelinbekte. Rawajlanǵan mámleketler ámeliyatında bolsa, tiykarınan Germaniya, АQSh, Yaponiya, Qubla Koreya hám bir qatar mámleketlerdiń metrologiyalıq ámeliyatında anıqsızlıq konseptsiyasınan keń paydalanılmaqta. Tarawǵa tiyisli arnawlı ilmiy-metodikalıq ádepiyatlar hám standartlarda qáteliktiń tosınarlı hám úzliksiz qátelikler, statik hám dinamik qátelikler, tiykarǵı hám qosımsha qátelikler, ásbaplıq hám metodikalıq qátelikler sıyaqlı onlap túrlerin ushıratıw múmkin.
Biraq aqırǵı 40 jıldan artıqraq waqıt dawamında xalıq aralıq ámeliyatda global ólshewler sistemesınıń tiykarǵı kompanentlerinen biri bolǵan “ólshewler anıqsızlıǵı” túsıngi “ólshew qáteligi” ornına keń qollanılıp kelinbekte. Usı kontseptsiya ólshew nátiyjeleriniń anıqlıǵın bahalaw hám usınıs qılıwdıń xalıq aralıq tán alınǵan hám usınıs etilgen forması hám kriteriyası esaplanadı. Házirgi waqıtta anıqsızlıq konseptsiyası global ólshewler sistemesınıń tiykarǵı kompanentlerinen biriǵana bolıp qalmastan, bir qatar xalıq aralıq shólkemler, tiykarınan BIPM, OIML, ILAC hám ISO shólkemleri tárepinen usınıs etilmekte.
Pán hám texnikada ólshewler anıqsızlıǵın bahalaw boyınsha birinshi xalıq aralıq hújjet “Tájriybe anıqsızlıqların ańlatıw” atında 1981 jılda Ólshew hám táreziler xalıq aralıq komiteti (CIPM ) tárepinen tastiyqlanǵan.
Álemde global ólshewler sistemesın jaratıw hám ámel qılıw boyınsha bir qatar xalıq aralıq shólkemler, tiykarınan ISO, IEC, ILAC, OIML, BIPM, IFCC, IUPAC, IUPAP, OIML tárepinen islep shıǵılǵan xalıq aralıq standartlar islep shıǵarıw kárxanaları, sınaw hám metrologiya labaratoriyalarında qollanılıp, bunıń ámeliy nátiyjesi retinde mámleketler ortasında bolıp atırǵan eksport hám import processlerinde texnik tosıqlardı aldın alıw, sondayaq metrologiyalıq hám sınaw labaratoriyalarınıń nátiyjeleriniń (sınaw protokolı, muwapıqlıq sertifikatı, kalibırlew sertifikatı hám protokolı) óz-ara tán alınıw hám salıstırıw múmkinshiligin bermekte. Metrologiyalıq ólshewlerdiń xalıq aralıq hám mámleketler arasındaǵı dárejede óz-ara tán alınıwi áhmiyetli, biraq bunıń tiykarında óz-ara salıstırıw hám nátiyjelerdi óz-ara túsınw ondan-da áhmiyetlirek protsedura esaplanadı.
Ózbekistan Respublikasında ólshewler birligin táminlew mámleket sistemesın xalıq aralıq ámeliyat menen uyqaslastırıw, milliy metrologiyanıń ilmiy, shólkemlestirilgen, normativ hám texnik tiykarların qollanıwda ólshewler anıqsızlıǵın qollaw aktual waziypa esaplanıp, Bul boyınsha islep shıǵarıw hám texnikanıń bar tarmaqlarında atqaratuǵın ólshewlerde, tiykarınan, metrologiyalıq hám sınaw laboratoriyalarda qollaw jumısları alıp barılmaqta. Bul bolsa anıqsızlıq konseptsiyasın ámel qılıw xalıq aralıq standartlar tiykarında islep shıǵılǵan metodikalıq jumıslardı jaratıwdı talap etedi.
Zamanagóy metrologiyada “ólshewler anıqsızlıǵı” túsıngi 1981 jıldan keyin ISO (“International Organazation for Standartization” - “Standartlastırıw boyınsha xalıq aralıq shólkem”, keyingi orınlarda “ISO” abbreviaturası qollanıladı) quramında TAG4/WG3 jumısshı toparı tárepinen birinshi normativ-metodikalıq hújjetler islep shıǵılıp, keń jámiyetshilikke usınıs qılına baslaǵanınan keyin qollanıla basladı.
Oqıw qollanbada ólshewler anıqsızlıǵı konseptsiyası pán hám texnikanıń túrli-túrli tarawlarına tiyisli xalıq aralıq normativlerdi esabın alǵan búgingi kúndegi aktual ilmiy hám metodikalıq maǵlıwmatlar menen qáliplestirilgen bolıp, túrli fizik shámalardı ólshewde anıqsızlıqtı esaplaw hám bahalaw ámeliy mısallar menen kórsetilip, tıńlawshını alǵan teoriyalıq bilimlerin bekkemlew ushın xizmet etedi.
Usı oqıw qollanba joqarı tálimniń 5310900 – “Metrologiya, standartlastırıw hám ónim sapası menejmenti” baǵdarı boyınsha studentleri ushın arnalǵan bolıp, sondayaq akkreditlegen metrologiyalıq hám sınaw laboratoriyası mamanları, islep shıǵarıw kárxanalarınıń ólshew texnikası boyınsha mamanları paydalanıwı múmkin. Oqıw qollanba aqırında anıqsızlıq konseptsiyasın tereń hám tolıq úyreniw ushın usınıs qılınatuǵın normativ hám ilmiy-metodikalıq ádebiyatlar, internet derekleri dizimi keltirilgen.
Usı oqıw qollanba birinshi márte tayarlanılıp atırǵanın esapqa alıp, avtorlar komandası bar kitapxanlarǵa óz minnetdarshılıǵın bildirip, oqıw qollanba boyınsha pikir-oylarıńızdı tómendegi elektron mánzilge jiberiwińizdi belgili etedi: 3994505t@mail.ru
Avtorlar
|
| |
