|
- súwret. Ólshewler anıqsızlıqlarınıń derekleri
|
| bet | 52/83 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 5,5 Mb. | | #144225 |
Bog'liq Anıq emes ólshewler| 4.1.1 - súwret. Ólshewler anıqsızlıqlarınıń derekleri
Ólshenetuǵın fizikalıq shamanıń ólshemi áweli ólshew obyektine tásir kórsetiwshi sırtqı tásirlerdiń parametrlerine baylanıslı boladı. Sol sebepli ólshewge bolǵan tuwrı jandasıw ólshenetuǵın shamanı aldınnan tolıq súwretlewdi (spetsifikatsiyalawdı) talap etedi, ol óz ishine ólshewdi ótkiziw waqıtı hám onı ótkiziw shártleri boyınsha kórsetpelerdi aladı. Ólshenetuǵın shamanıń tolıq bolmaǵan spetsifikatsiyası oǵan mas keliwshi anıqsızlıqtıń payda bolıwına alıp keledi.
Ólshewdiń anıqlıǵı asırılǵanda yakı ólshew qurallarınıń sezgirligi asırılǵanda ólshewlerdiń isenimligin shegaralaytuǵın tabiiy faktorlar payda boladı. Bunday faktorlarǵa tómendegiler kiredi:
— kvant-mexanik dárejede ólshenetuǵın shamanıń diskretligi;
— jıllılıq shawqımları, maydalaw effekti hám t.b.
Sanap ótilgen faktorlardıń barlıǵı ólshewlerdiń potentsial anıqlıǵın belgileytuǵın tabiiy anıqsızlıqlardıń payda bolıwına sebep boladı.
Ólshew eksperimentinıń anıqsızlıqları júzege keliw deregine baylanıslı ráwishte metodikalıq, ásbaplıq hám jeke anıqsızlıqlarǵa bólinedi.
Metodikalıq anıqsızlıqlar ólshew metodınıń jetilisken emesliginen júzege keledi.
Ásbaplıq anıqsızlıqlar – ólshew texnikasın jetilisken emesliginen júzege keledi.
Jeke anıqsızlıqlar – operatordıń sezgi organların ózine tán qásiyetleri yakı durıs emes háreketleri sebepli júzege keliwshi anıqsızlıqlar, máselen, strelkalı asbaptıń shkala kórsetkishlerin sanawda parallaks hádiysesi aqıbetinde júzege keletuǵın anıqsızlıq.
4.2. Ólshenip atırǵan shamanı matematik modellestiriwdegi anıqsızlıq
Ólshenip atırǵan shamanıń anıqsızlıǵı óz ishine modellestiriw, ózine tán anıqsızlıǵı hám tabiiy (potentsial) anıqsızlıqlardı qamtıp aladı.
Ólshew obyektin modellestiriw ólshewdiń rejelestiriw basqıshında ulıwma jaǵdayda zárúr bolıp, usı protsedura metrologiya boyınsha tarawǵa tiyisli ádebiyatlar kem úyrenilgen. Modeldiń real ólshew obyektine talap etilgen anıqlıq dárejesinde mas bolmawı ólshewge bolǵan aprior anıqsızlıqtı keltirip shıǵaradı.
Hár qanday real sistema, birpara ápiwayı obyekt (predmet, proces yakı hádiyse) haqqında gáp barǵanda, álbette olardı xarakterlewshi ayırım qásiyetler kóz aldımızǵa keltiremiz. Kóbinese real sistema yakı obyekt sonshalıq kóp qásiyetke iye bolıwı múmkin, olardıń hár birin ańlaw, anıqlaw hám olar haqqında jeterlishe tolıq maǵluwmat toplaw (alıw) imkániyatı bolmaydı. Sol sebepli, ádette birpara tekserilip atırǵan obyekttiń eń áhimiyetli (bahalı) qásiyetin anıqlaw hám onı keyinshelıq ólshew múmkin boladı. Tekserilip atırǵan obyekttiń qásiyetlerin qánshelıq kóp úyrensek, bizdi orap turǵan qorshaǵan-ortalıq haqqındaǵı túsinigimiz sonshalıq keńrek (kóbirek) boladı. Hár qanday obyekt (predmet, proces hám hádiyse)ni tekseriw ushın onıń qásiyetlerin esapqa alǵan halda modeli jetilistiriledi hám nátiyjede onı ólshew máselesi belgilenedi.
Model - bul tekserilip atırǵan real obyektke qandaydur shaxsıyat boyınsha uqsas sistema esaplanadı.
Modellestiriw teoriyasıda modellestiriwdiń úsh túrli usılı qollanıladı:
- tolıq modellestiriw – bul ulıwma halda materiya háreketin de waqıt, hám keńislıq (prostranstvo) boyınsha uqsaslıǵın táminlewshi usul.
Bunda tolıqsız modellestiriw – bul usul sonnan ibárát, tiykarǵı proces orınlanıwın xarakterlewshi hádiyse yakı proces tek ǵana azmaz uqsas boladı.
- Analizli modellestiriw – bul usul eń kóp qollanılatuǵın usul bolıp, tekserilip atırǵan obyektke sheshiwshı tásir etpeytuǵın faktorlar esabına alınǵan halda yakı ulıwma modellestirilmeydi yakı itimal modellestiriledi.
Ilmiy-izertlew ótkiziwde yakı islep shıǵarıwda birpara obyekt haqqında maǵluwmat toplaw yakı ulıwma ólshewdi ámelge asırıw ushın real ólshew obyekti (ólshenetuǵın shama) qanday qásiyetlerge iye hám qanday fizik shamalar menen xarakterleniwi, ólshew quralı hám ólshew usılı anıqlanıwı kerek, yaǵnıy talap etilgen dárejedegi nátiyjege erisiw ushın eń optimal (maqsetke muwapıq) variantlı usul hám ólshew quralın tańlaw kerek. Bunnan tısqarı ólshew qandaydur bir ortalıqda hám anıq bir qaǵıyda boyınsha orınlanadı.
Ádette, ólshew obyekti ózgermeytuǵın, yaǵnıy ólshenetuǵın shamanıń ózgermeytuǵın haqiqiy mánisi bar dep esaplaw qabıl etilgen. Ólshew procesiniń qalǵan payda etiwshileri bolsa, ólshew quralı, ólshew sharayıtı hám hátteki
- operator turaqlı ózgerip turadi hám bul ózgerisler birparada tosınarlı bolıwı, olardı aldınnan bile almawımız múmkin. Egerde bul tosınarlı ózgerisler ólshew nátiyjelerine tásir etse, ol jaǵdayda shamanıń qayta ólshewlerdegi nátiyjeleri bir-birinen sezilerli dárejede parq etedi. Sonıń ushın ólshew máselesi qoyılıwında áweli ólshew obyekti modeli qabıl etiledi.
Ólshew obyektinıń modeli bolıp, obyekttiń bar “kerek” qásiyetlerinıń bir birine óz-ara tásiriniń analizli jazılǵanı, kiriw hám shıǵıw signalları óz-ara funktsional baylanıslılıǵınıń formulalar kórinisinde matematik jazılǵanı xizmet qılıwı múmkin.
Máselen, ólshew obyekti –podshipnik (4.2.1.1 -súwret).
|
| |
