|
Universiteti
|
| bet | 23/102 | | Sana | 24.11.2022 | | Hajmi | 4.93 Mb. | | #31542 |
Bog'liq OMK-Kontrukciya QQ Intellektuallıq múlk - insan dóretiwshilik jumısınıń maxsuli bolıp tabıladı. Intellektuallıq múlk obiektlerine tómendegilerdi mısal qılıwlıǵımız múmkin: makola, nama, suwretleytuǵın kórkem óner úlgileri, oyın, film, kórsetuvlar. Bul túrdegi mulkka S - (kupirayda belgisi) avtorlik huqıqı qorǵawlanǵan, qorǵawlanganlik belgisi qóyıladı. Intellektuallıq múlk obiektleri baspadan shıǵarılıwı, kórsetiw etiliwi menen qorǵawlanadı.
Sanaat múlki sanaatda qollanılatuǵın intellektuallıq múlk obiektlerine aytıladı. Bul túrdegi múlk arnawlı qorǵawlaytuǵın hújjet arqalı qorǵawlanadı. Jańa ashılıwlar, paydalı modeller, sanaat úlgisi, xizmet kórsetiw belgileri, tavardı kelip shıǵıs jayi - sanaat múlki obiektleri bolıp tabıladı. Hámme sanaat múlki obiektlerine qorǵawlaytuǵın hújjet - patent beriledi.
Patent - anglichan sóz patents bolıp, bólek huqıqlar beretuǵın, basqalardan ajıratıwshı hújjet mánisin ańlatadı. Patent nızam tiykarında beriledi. Sonday etip, patent bul - qorǵaw etiwshi hújjet bolıp tabıladı. Ol tek sanaat múlki obiektine beriledi hám avtorlikni, ústinlikti tasdiklaydi. Sonıń menen birge, patent iyesi qolına onı isletiw huqıqın beredi. SHu erda avtorlikka xam toqtalıp ótemiz. Avtorlik - patentte haqıyqıy oylap shıǵarıwshınıń atın kórsetiwshi hújjet bolıp tabıladı. Eger avtor patent iyesi bolmasa, ol avtor menen patent iyesi ortasında dúzilgen shártnamaǵa tiykarınan sıylıq alıw huqıqına iye. Sonday hallar da boladı, bir waqıttiń ózinde bir birine baylanıslı emes halda birdey oylap tabılǵanlar jaratıladı. Bunday waqıtta ústinlik patent alıw ushın jiberilgen talapnama daǵı pochta muhridagi sánege qaray beriledi.
Avtor da patent iyesi bolıwı múmkin, eger oylap tabıw xızmet sheńberinde bolmasa. Eger oylap tabıw xızmet sheńberinde orınlanǵan bolsa, jumıs beretuǵın bul oylap tabıw tek jeke kárxanasında mutqa isleta alıw huqıqına iye.
Patentti isletiw huqıqı naslden-naslge ótedi. Patent qaysı mámlekette berilgen bolsa, sol mámlekette haqıyqıy bolıp tabıladı. Patent iyesiniń huqıqları mámleket tárepinen qorǵawlanadı.
Mámleketimizdiń tiykarǵı nızamı Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası bolıp tabıladı. Konstitutsiya Ózbekstan nızamshılıǵın islep shıǵıwdıń tiykarǵı qaǵıydaların belgilep beredi. Biziń intellektuallıq múlk obiektlerin huqıqıy qáwipsizliklew salasında ámeldegi nızamchiligimiz tikkeley mulkka iyelik hám ilimiy-texnikalıq dóretiwshilikot erkinshegi huqıqları sawlelengen Konstitutsiyaning IX bólimi 36 - hám 42 - elementlarınan kelip shıqqan halda islep shıǵılǵan.
Intellektuallıq múlk obiektlerin jaratıw, qáwipsizliklew hám paydalanıw menen baylanıslı huqıqıy munasábetler puqaralıq huqıqı tarawı esaplanadı hám Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq kodeksi menen tártiplestiriledi.
Ózbekstanda intellektuallıq múlk huqıqların qáwipsizliklew menen baylanıslı máselelerdi tártipke salıwshi tómendegi nızamlar ámel etedi:
1996 jıl 30 avgustda qabıl etilgen “Avtorlıq huqıqları hám turdosh huqıqlar haqqında”ĝı nızam ;
1994 jıl 6 mayda qabıl etilgen hám 1997 jıl 26 dekabrde ózgertirilgen “Oylap tabılǵanlar, paydalı modeller hám sanaat úlgileri haqqında”ĝı nızam ;
1993 jıl 7 mayda qabıl etilgen hám 1997 jıl 26 dekabrde ózgertirilgen “Tovar belgileri hám xizmet kórsetiw belgileri tuwrısında”gi nızam ;
1994 jıl 6 mayda qabıl etilgen “EHM hám maǵlıwmatlar bazaları ushın programmalardı huqıqıy qáwipsizliklew haqqında”ĝı nızam ;
1996 jıl 30 avgustda qabıl etilgen “Seleksiya jetiskenlikleri tuwrısında”gi nızam ; 2001 jıl 12 mayda qabıl etilgen “Integral mikrochizmalar tapologiyasin huqıqıy qáwipsizliklew haqqında”ĝı nızamlar bolıp tabıladı.
Ózbekstan Respublikası nızamlarına muwapıq mámleketimizde intellektuallıq múlk salasında kepillikli tómendegi shólkemler iskerlik kórsetedi:
Avtorlıq huqıqların qorǵaw salasındaǵı máselelerdi tártipke soluvchi Avtorilik huqıqları boyınsha agentlik;
Ózbekstan Respublikası Mámleket patent mekememesi, onıń wazıypası sanaat múlki obiektlerin qáwipsizliklew salasında birden-bir mámleket siyasatın ámelge asırıwdan ibarat.
Avtorǵa sonıń menen birge avtorlıq atı huqıqı da berilgen bolıp, oǵan muwapıq avtor óz obyektine óziniń atı yamasa basqa atdı beriwi huqıqına iye.
Intellektuallıq múlk obiektlerine múlkshilik huqıqlar puqara yamasa yuridikalıq shaxstıń sol obiektke bólek huqıqları bolıp tabıladı. Tek bólek huqıqlar iyesi intellektuallıq múlk obiektinen basqa shaxslar paydalanıwına ruxsat beriwi yamasa qadaǵan etiwi múmkin. Bólek huqıqlar tek nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda hám tek intellektuallıq múlk obiektlerinen normaında paydalanıwǵa hám de onıń iyesiniń nızamlı máplerine zálel etkazilmagan táǵdirdagina shekleniwi múmkin.
Bólek huqıqlar tómendegi jaǵdaylarda shekleniwi múmkin:
• Ózbekstanda qáwipsizlik etiletuǵın oylap tabıw, paydalı modeller, sanaat úlgileri quramındaǵı apparatlardı basqa mámleket, Parij konvensiyasi qatnasıwshısınıń transport jardeminde, bul transport quralı waqtınsha yamasa kútilmegende Ózbekstan Respublikası aymaǵında bolǵanda qollanıw, bunda bul apparatlar tek sol qural mútajlikleri ushınǵana paydalanılıwı shárt;
• Quramında patentlengen obyektler bolǵan qurallar ústinde ilimiy izertlew yamasa tájiriybeler ótkeriw;
• Tábiyǵiy apatlar, apatlar, epidemiyalar hám basqa ayrıqsha jaǵdaylarda quramında patentlengen obiektler bolǵan qurallardı qollanıw. ministrler Mákemesi milliy qawipsizlik mápleri jolında patentlengen obiektlerden paydalanıw tuwrısında patent iyesiniń razılıǵın almastan turıp qarar qabıl etedi, lekin bunday jaǵdaylarda obe'ktdan paydalanilgani ushın oǵan tiyisli taban tolıqnadı ;
• Quramında patentlengen obiektler bolǵan qurallardı, eger bul qurallar nızamlı jol menen xojalıq aylanbasına kiritilgen bolsa, qollanıw (mısalı, patent iyesiniń ózi yamasa onıń litsenziyası boyınsha )
• vositalarni hesh qanday dáramat almastan jeke maqsetlerde qollanıw ;
• Dárixanalarda shıpaker retsepi boyınsha dárilerdi bir ret tayarlaw.
|
| |
