|
Lekciya -14
Datchiklarning zamanagóy ólshew texnikasında tutqan ornı
|
| bet | 25/102 | | Sana | 24.11.2022 | | Hajmi | 4.93 Mb. | | #31542 |
Bog'liq OMK-Kontrukciya QQLekciya -14
Datchiklarning zamanagóy ólshew texnikasında tutqan ornı
Joba :
1. Datchiklerdiń zamanagóy ólshew texnikasında tutqan ornı
2. Datchiklerdi qóllaw sheńberi
3. Maǵlıwmatlar toplaw sistemasında datchiklerdiń roli.
Datchiklerdiń kóbirek tez-tez paydalanılatuǵın táriypleniwi tómendegishe: “Datchik - bul signallar hám sırtqı tásirlerdi qabıl etetuǵın hám olarǵa reaksiya kórsetetuǵın apparat”. Bul júdá keń tariyp. Haqıyqattan da, ol sonshalıq keń, insan kózinen tartıp tokı revol'verning tepkisine deyin derlik hámme zattı óz ishine aladı. Suyıqlıq júzesin qadaǵalaw etetuǵın, 3. 1 suwretde kórsetilgen sistemanı kórip shıǵamız. Operator rezervuar daǵı (ıdıs daǵı ) suyıqlıq júzesin qaqpaq járdeminde basqaradi. Bunda operator suyıqlıqtıń sarpın, temperaturanıń ózgeriwin (bunda onıń qaqpaq arqalı ótiw tezligi suyıqlıqtıń jabısqaqlıǵına baylanıslı boladı ), sonıń menen birge usı sistemaǵa tásir kórsetetuǵın basqa parametrlerdi de esapqa alıwı zárúr boladı. Eger qadaǵalaw etińmasa, rezervuar yamasa tamaqtasıb ketedi, yamasa kerisinshe, bosab qaladı. Tuwrı qarar qabıllaw ushın operator rezervuar daǵı suwdiń júzesi tuwrısındaǵı informaciyanı turaqlı túrde alıwı zárúr boladı. Kórip shıǵılıp atırǵan mısalda informaciya eki tiykarǵı bólim - rezervuar daǵı kóriw trubkasi hám kóriw nerv talshıqlarına impul's beretuǵın operatordıń kózinen dúziletuǵın datchikdan keledi. Adamdıń kózi de, kóriw trubkasi da óz-ózinshe datchik bolıp esaplanbaydı, biraq olardıń kombinatsiyası suyıqlıq júzesin tańlanma anıqlaw qábiletine iye bolǵan detektordı qáliplestiredi. Sistema tuwrı joybarlanǵan bolsa, rezervuar daǵı suyıqlıq júzesiniń ózgeriwi demde qaraw trubkasidagi suyıqlıq júzesinde sawlelenedi, usınıń sebepinen, búydew múmkin, kórip shıǵılıp atırǵan datchik jaqsı reaksiya kórsetiwi yamasa kishi inersiyalılıq menen xarakterlenedi. Biraq, eger trubkaning ishki diametri jabısatuǵın suyıqlıqlar ushın júdá kishi bolsa, odaǵı úst rezervuar daǵı júzeden orqada qaladı. Sol sebepli bunday datchiktiń faza xarakteristikaların esapqa alıw zárúr boladı. Birpara qóllawlar ushın bunday keshigiw qol keliwi múmkin, basqa bir qóllawlar ushın bolsa kóriw trubkasining basqasha konstruksiyasınan paydalanıw kerek boladı. Bunnan kórinip turıptı, olda, hár bir datchikning jumısshı xarakteristikaların tek ǵana maǵlıwmatlardı toplawdıń konkret sistemasına salıstırǵanda bahalaw múmkin.
Kóriw trubkasi hám operatordıń kózi datchikni (informaciyanı elektr signalına qayta qáliplestiretuǵın apparattı ) qáliplestiredi.
Bizdi qorshap turǵan álemdi eki bólekke - tábiyaatqa hám insan tárepinen jaratılǵan obyektlerge ajıratıw múmkin. Tábiiyy sensorlar - hár qanday tiri organizm olar menen támiyinlengen boladı - elektrokimyoviy signallarǵa reaksiya kórsetedi, yaǵnıy olardıń fizikaviy háreket principi nerv toqımalarında ionlardıń uzatılıwına tiykarlanadı, kórip shıǵılǵan mısalda operatordıń kóriw nerv talshıqlarında sonday bolǵan edi. Insan tárepinen jaratılǵan sistemalarda bolsa signallardı uzatıwda elektronlar qatnasadı. Bunday sistemalarda datchiklar ózleri kiritilgen apparatlar menen bir tilde “soylesadi”. Bul erda ushırasıw tili - olarda maǵlıwmat ionlar járdeminde emes, bálki elektronlar járdeminde uzatılatuǵın elektr signalları bolıp tabıladı (optikalıq baylanıs sistemalarında maǵlıwmat fotonlar arqalı uzatıladı ). Biz ólshew sistemasına elektrokimyoviy eritpeler hám nerv talshıqları arqalı emes, bálki elektr uzatqıshlar arqalı jalǵanatuǵın datchiklarni kórip shıǵamız. Sonnan kelip shıǵıp, datchikni qayta tariyplaymiz:
Datchik - bul sırtqı tásirinlerdi qabıl etetuǵın hám elektr signalların ózgertiw menen olarǵa reaksiya kórsetetuǵın apparat bolıp tabıladı.
Sırtqı tásir termininen keń paydalanıladı, usınıń sebepinen onı tuwrı aytıw kerek boladı. Sırtqı tásir degende obiekttiń muǵdarlıq xarakteristikası, onıń qabıllaw hám elektr signallarına qayta qáliplestiriw zárúr bolatuǵın ózgeshelikleri hám qásiyetleri túsiniledi. Birpara kitaplarda bul maqsetler ushın tap sonday bahaǵa iye bolǵan ólshenerlik shama termininen paydalanıladı, biraq bul terminde sensor funksiyasınıń muǵdarlıq xarakteristikaına pát beriledi.
Datchiklerdiń wazıypası - málim bir sırtqı fizikaviy tásirge reaksiya kórsetiw jáne onı ólshew sxemaları menen tutastırıw múmkin bolatuǵın elektr signallarına aylandırıwdan ibarat. Basqasha etip aytatuǵın bolsaq, bilaydew múmkin, datchik - bul fizikaviy shamanı (kóbinese elektr shama bolmaǵan ) elektr signallarına aylantıratuǵın apparat bolıp tabıladı. Elektr signalı degende elektron apparatlar járdeminde ózgertiliwi, mısalı, kúshaytirilishi yamasa uzatıwshı liniyalar boylap uzatılıwı múmkin bolǵan signal túsiniledi. Datchiklarning shıǵıw signalları kernew, tok yamasa zaryad bolıwı múmkin, olar tómendegi xarakteristikalar menen suwretlenedi: amplituda, chastota, faza yamasa cifrlı kod. Bul xarakteristikalar kompleksi shıǵıw signalınıń formatı dep ataladı. Sonday etip, hár bir datchik kirisiw parametrleri kompleksi (hár qanday fizikaviy tábiyaatqa iye bolǵan ) hám shıǵıw elektr parametrleri kompleksi menen xarakterlenedi.
3. 1-súwret. Suw júzesin baqlaw sisteması
|
| |
