Maǵlıwmatlar toplaw sistemasında datchiklarning roli
Ámeliyatda datchiklar óz-ózinshe islemeydi. Olar, qaǵıydaǵa kóre, ólshew sistemalarınıń quramına kiredi, bul sistemalar kóbinese etarlicha úlken boladı, kóplegen túrli detektorlar, signallardı qayta ózgertkichlar, signal protsessorlari, eslep qalıw apparatları hám júritpelerdi birlestiredi. Bunday sistemalarda datchiklar sırtqı bolıwı da múmkin, kiritilgen bolıwı da múmkin. Sırtqı tásirge reaksiya kórsetiwi hám qurshap turǵan ortalıqtaǵı ózgerisler tuwrısında sistemaǵa xabar beriwi ushın olar kóbinese ólshew ásbaplarınıń kiriwine jaylastırıladı. Olar sonıń menen birge sistemalardıń iskerlik kórsetiwin monıtoringlash ushın ólshew sistemalarınıń ishine de jaylastırıladı, bul barlıq ishki apparatlardıń tuwrı islewin támiyinlew ushın zárúr boladı. Datchiklar maǵlıwmatlardı toplaytuǵın sistemalardıń ajıralmaytuǵın strukturalıq bólegi bolıp esaplanadı, óz gezeginde bul sistemalar kóplegen qaytar baylanısıwlarǵa iye bolǵan úlken ólshew komplekslerindiń (kompleksleriniń) quramına kiriwi múmkin.
3.3-suwretde maǵlıwmatlar toplaw sisteması hám basqarıw apparatınan shólkemlesken avtomatlasqan ólshew kompleksin blok -sxeması kórsetilgen. Bul suwretden bunday sistemalarda datchiklarning qanday rol' oynawı jaqsı kórinip turıptı. Ólshenerlik obiektler hár qanday materiallıq obiektler - avtomobiller, kosmik kemeler, adam denesi, túrli suyıqlıqlar hám gazlar bolıwı múmkin. Ólshenerlik obiekt tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar datchiklar járdeminde toplandı, olardıń bir bólegi (2, 3 hám 4) obiekttiń maydanında yamasa ishinde jaylasıwı múmkin. Datchik 1 obiekt menen tikkeley baylanısıwǵa iye emes, yaǵnıy kontaktsiz bolıp esaplanadı. Televiziyalıq kameralar hám nurlanıw detektorları bunday datchiklarga mısal bóle aladı. Datchik hátte kontaktsiz dep atalǵan táǵdirde de, ol menen obiekt ortasında mudamı energiya uzatılıwı júz boladı.
Datchik 5 túrli funksiyalardı orınlawı múmkin. Ol kóbinese maǵlıwmatlar toplaw sistemasınıń ishinde ishki shárt-shárayatlardı baqlaw ushın xızmet etedi. Datchiklar 1 hám 3 shıǵıw signalları formatlarınıń uyqas kelmewi sebepli standart elektron sxemalarǵa tuwrıdan-tuwrı jalǵanıwı múmkin emes. Olardı jalǵaw ushın arnawlı interfeys apparatları - signal ózgertkichlari talap etiledi. Datchiklar 1, 2, 3 hám 5 passiv bolıp esaplanadı, sebebi shıǵıw signalların ózgertiw ushın olarǵa qosımsha elektr energiyası talap etińmeydi. 4- datchik - aktiv apparatlardıń wákili bolıp esaplanadı. Onıń islewin támiyinlew ushın qozǵawtıw sxemasınan alınatuǵın járdemshi signal zárúr boladı. Bunda datchik bul signaldı ólshenerlik parametrdiń ózgeriwine uyqas túrde modullaydı. Aktiv datchiklarga temperaturaǵa bayqaǵısh rezistor mısal bóle aladı, ol kóbinese termistor dep ataladı. Bunday datchik berilgen jaǵdayda qozǵawtıw sxeması dep atalatuǵın ózgermeytuǵın tok dáreginen isleydi. Ólshew kompleksi óz ishine yamasa bir datchikni (úy termostatı ) yamasa bir neshe mińlaǵan datchiklarni (kosmik keme) alıwı múmkin.
3. 3-súwret. Maǵlıwmatlar toplaw sistemasında datchiklarning rolin kórsetiwshi avtomatlasqan ólshew kompleksi: 1- datchik kontaktsiz, 2 hám 3 datchiklar - passiv apparatlar, 4- datchik - aktiv apparat, 5- datchik bolsa - maǵlıwmatlar toplaw sistemasınıń ishki elementi
Elektr signalları datchiklarning shıǵıwlarınan almastırıp jalǵawshı rolin orınlawshı multipleksorga kirip keledi. Eger datchiklarning shıǵıw signalları birdey bolsa, olar analog-cifrlı ózgertkichga, eger signallar cifrlı bolsa - tikkeley kompyuterge kelip túsedi, kompyuter mul'tipleksor menen analog-cifrlı ózgertkishtiń jumısın sinxronlastiradi, sonıń menen birge obiektke tikkeley tásir kórsetetuǵın júritpege basqarıwshı signallardı jiberedi. Júritpeler retinde elektromotorlar, solenoidlar, rele hám pnevmatik qaqpaqlardan paydalanıw múmkin. Ólshew sistemasınıń quramına sonıń menen birge periferiya apparatları (maǵlıwmatlardı toplagichlar, displeyler, signalızatorlar hám taǵı basqalar ) hám blok -sxemada kórsetilmagan basqa strukturalıq bólimler de kiredi. Bunday strukturalıq bólimler filtrler, ajıratıp alıw hám saqlaw sxemaları, kúsheytgishler hám basqa ózgertkichlar bolıwı múmkin.
Bunday sxema qanday tárzde islewin kórsetiw ushın avtomobilde qapılardıń jabılıwın qadaǵalaw etetuǵın ápiwayı sxemanı kórip shıǵamız. Avtomobildiń hár bir esigi onıń jaǵdayın anıqlaytuǵın (ashıq yamasa jabıq ) datchik menen úskenelestirilgen. Kópshilik mashinalarda bunday datchik retinde ádetdegi elektr óshirgichdan paydalanıladı. Barlıq qapılardıń datchiklaridan signallar avtomobilge ornatılǵan mikroprotsessorga kelip túsedi (bul erda analog-cifrlı ózgertkichdan paydalanıwǵa zárúrat joq, sebebi datchiklarning signalları cifrlı boladı : 0 - qapı ashıq, 1 - qapı jabıq ). Mikroprotsessor qapılardan qay-qaysısı ashıq ekenligin anıqlaydı hám uyqas keliwshi periferiya apparatına (ásbaplar paneli yamasa dawıslı signalızatorga) arnawlı signal jiberedi. Avtomobildiń aydawshısı bul xabardı aladı hám obiektke tásir kórsetedi, yaǵnıy qapın jabadı (yuritma rolin atqaradı ).
Medicinada xirurgiya operatsiyaları waqtında nawqas tárepinen dem alıw arqalı jutılatuǵın anestetiklar muǵdarın retlew ushın qollanılatuǵın awrıwsızlantiruvchi elementlar puwining dozatori kóbirek quramalı sistemaǵa mısal bóle aladı. Bunday sistemaǵa bir neshe aktiv hám passiv datchiklar kiredi. Awrıwsızlantiruvchi elementlar puwining konsentraciyası shıǵıw trubkasiga ornatılǵan pyezoelektrik datchik járdeminde qadaǵalaw etiledi. Anestetiklarning molekulaları pyezokristallning massasın asıradı, nátiyjede onıń terbelisler chastotasın ózgertiredi. Kristalldıń chastotasınıń ózgeris úlkenligi awrıwsızlantiruvchi elementlar puwi konsentraciyasınıń ólshewi bolıp esaplanadı. Dem alıwdı dem shıǵarıwdan parıqlaw ushın SO2 dárejesin qadaǵalaw etetuǵın datchik qollanıladı. Buǵan qosımsha túrde birpara ózgeriwshi quram taptiruvchilarni kompensatsiyalaw ushın sistemada temperatura hám basım datchiklaridan paydalanıladı. Bul barlıq datchiklardan signallar multipleksorga kelip túsedi, nomerlenedi hám awrıwsızlantiruvchi elementlar puwining konsentraciyasın anıqlaytuǵın mikroprotsessorga jiberiledi. Anesteziolog anestetiklarning talap etiletuǵın dárejesin beredi hám mikroprotsessor yuritma arqalı (bul jaǵdayda qaqpaqlar menen) uyqas keliwshi tárzde basqarıw menen awrıwsızlantiruvchi elementlardıń zárúrli konsentraciyasın ustap turadı.
Taǵı bir mısal formasında hár qıylı datchiklar, yuritmalar hám signalızatorlardan shólkemlesken, Nissan korporatsiyasida avtomobillerdiń qawipsizligin asırıw ushın qollanılatuǵın kompleksti kórip shıǵamız. Onıń quramına aydawshınıń rulda uyqlap qalıwına qarsı gúresetuǵın eki sistema kiredi. Bul sistemalardan birewiniń háreketi aydawshın eskertiwge jóneltirilgen, basqasınıń háreketi bolsa - avtomobildiń stuldı tuwırlawǵa jóneltirilgen. Bul funksiyalardı orınlaw ushın arnawlı datchiklar zárúr boladı, olardıń rolin aydawshı kóziniń jaǵdayın gúzetetuǵın sensorlar jáne onıń basınıń iymeyiwin gúzetetuǵındetektorlar orınlawı múmkin. Mikroto'lqinli, ultradawıslı hám infraqızıl diapazonlar datchiklari tiykarında qurılǵan asıǵıs tormozlaw zárúrligi tuwrısında signal beretuǵın sistemaǵa kóbinese orqada kiyatırǵan transport qurallarınıń aydawshıların qáwip- xater tuwrısında aldınan eskertiw imkaniyatın beretuǵın tormoz indikatorlarini operativlik menen yoqadigan apparat kiritiledi. Tosıqlar tuwrısında eskertetuǵın sistema quramına infraqızıl detektorlar hám radar kiredi. Kruiz-qadaǵalaw kelisiwshi sistema aydawshı aldında ketip atırǵan transport quralına júdá jaqınlasıp kelip jumısqa túsedi - bunda qawipsiz aralıqtı támiyinlew ushın avtomobildiń tezligi tezlik penen pasayadi. Piyadalardı monıtoringlash apparatı sutkanıń qarańǵı payıtlarında hám joldıń kórinbeytuǵın zonalarında jolda adamlar bar ekenin anıqlaydı jáne bul haqqında aydawshın eskertedi. Háreket polosasini baqlaw sisteması avtomobil aydawshınıń ixtiyorisiz joldan chetlashadigan jaǵdaylardı anıqlaydı. Bunda sistema aydawshın polosadan shıǵıp ketkenlik tuwrısında eskertedi hám transport quralın avtomatikalıq tárzde tuwrılaydı.
Datchiklerdiń kiretuǵın signalları (sırtqı tásirinler) ámelde hár qanday fizikaviy yamasa ximiyalıq tábiyaatqa ıyelewi múmkin. Jaqtılıq aǵımı, temperatura, basım, terbelisler, jılısıwlar, jaǵdaylar, tezlik, ionlardıń konsentraciyası - bulardıń hámmesi sırtqı tásirinlerge mısal bóle aladı. Datchiklarning konstruksiyası olardıń qaratnishiga qaray ózgeredi. Arnawlı qollanılıw sharayatları ushın arnawlı korpuslar hám montaj sxemaları talap etiliwi múmkin. Mısalı, aorta qan tamırındaǵı qan basımın ólshew ushın mólsherlengen pyezometrik datchik germetik korpusqa montaj etiledi hám mikrokateter arqalı ótiw múmkinshilikleri ushın júdá kishi ólshemlerge iye boladı. Medicina tonometriniń isikiriladigan manjetining ishinde qóllaw ushın tap sol datchikning korpusı pútkilley basqasha boladı. Geyde datchiklardan kirisiw signallarınıń tek ǵana málim bir diapazonına reaksiya kórsetiw talap etiledi. Mısalı, qorǵaw sistemasındaǵı háreket detektorı tek ǵana adamlar háreketlengen waqıtta jumısqa túsiwi kerek hám ıytlar yamasa pıshıqlar sıyaqlı kishi jániwarlardıń háreketine hesh qanday reaksiya kórsetpesligi kerek.
|
