203
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
borilmoqda. Bu yangiliklarga mashinalardagi urchuqlar sonini oshirish,
kompakt
yigirish mashinalarini ishlab chiqarishga joriy qilish, uzluksiz yigirish va chiqitsiz
yigirishlar misol bo‗la oladi. An‘anaviy halqali iplarga nisbatan kompakt ipning
yuza silliqligi hamda pishiqligi o‗zgartirilgan. Kompakt iplarni shakllantirish
jarayonida pishitish uchburchagi deyarli hosil bo‗lmaydi
Halqali yigiruv mashinasining cho‘zuvchi juftliklar orasida pilik belgilangan
chiziqli zichlikgacha cho‗zib ingichkalashtiriladi, uni tashkil etuvchi tolalar bir-
biriga nisbatan siljib kattaroq masofaga taqsimlanadi. Natijada tolalarning orqa va
old uchlari to‗g‗rilanadi hamda bir-biriga nisbatan paralellashadi. Halqali yigirish
mashinalarining cho‗zish
asboblari uch silindrli, uch valikli, bir yoki ikki tasmali
tuzilishda tayyorlanadi.
Cho‘zuvchi jufliklar orasidan chiqayotgan tolalar oqimini kalava ipga
aylantirish o‘ng va chap buramlar berib pishitiladi. Natijada ular orasida
ishqalanish kuchi yuzaga keladi va u ipning uzuvchi kuchlarga qarshiligini
bildiradi. Ipning pishitilishi pishitish-o‗rash
qurilmasi yordamida amalga
oshiriladi.
Ipning sifat-ko‘rsatkichlarini yaxshilash maqsadida halqali yigirish
mashinasining cho‘zuvchi juftliklar oralig‘iga qo‘shimcha tolalar oqimini zichlab
beruvchi moslama o‘rnatildi. Bu zichlovchi moslamaning vazifasi cho‘zuvchi
juftliklar oralig‘ida kelayotgan tolalar oqimidan chetga chiqib qolgan tolalarni
tolalar oqimiga yig‘ib berishdan iborat. Natijada esa . Bu bilan tolalarga ta‘sir
qiluvchi ishqalanish kuchi ortib, tolalarni nazorati yaxshilanadi. Ushbu zichlovchi
mexanizm mahsulotni cho‗zuvchi juftliklar sirtida ilgarilanma – qaytma
harakatlanib, elastik qoplamalarni bir tekis yemirilishi natijasida cho‗zish
parametrlari doimiyligini ta‘mirlashga xizmat qiladi.
Tadqiqotlarda yigirilgan iplarning sifatini yaxshilash
maqsadida tajribalar
o‗tkazildi. Ma‘lumki hozirgi kunda halqali yigiruv mashinasida cho‗zuvchi
juftliklar uch silindr va uch valikdan iborat bo‗lib, tajribalar asosida birinchi juftlik
va ikkinchi juftlik orasiga tolalar oqimini zichlovchi moslama qo‗yildi. Qo‗yilgan
204
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
moslama yordamida T=27 teksli yigirilgan kalava ip ishlab chiqarildi. Tajribalar
asosida namuna uchun halqali yigiruv mashinasida ikkita urchuqni tanlab oldindi.
Tajriba uchun olingan ikkita urchuqning bittasini cho‘zuvchi juftliklarini birinchi
va ikkinchi juftliklar orasiga joylashtirilib ikkinchi urchuq esa o‘zining holatida
qoldi hamda yigirilgan kalava ip olindi. Joylashtirilgan tolalar oqiming zichlab
beruvchi moslama yo‘naltiruvchiga nisbatan parallel ravishda harakat oladi.
Yigirilgan ipning yuza sirti silliqligi uning
sirtidagi nuqsonlari bilan
belgilanadi. Yigirilayotgan ip toza va silliq etib olinsa undan tayyorlanayotgan
to‘qimachilik matolarini ham sifatlari yaxshilanadi. Shu bilan birga to‘qimachilik
matolarini ishlab chiqarishda yigirilgan iplarni uzilishlar sooni kam bo‘lib to‘qima
ishlab chiqaradigan jihozning ish unumdorligi yuqori bo‘lishini ta‘minlaydi.
Texnologik jarayonlarni bir maromda borishida va matoning sifatli
bo‗lishida ipning notekisligi katta ahamiyatga ega. Belgilangan maqsadlar uchun
ipning xossalari bo‗yicha bir tekisda bo‗lishi talab etiladi. O‗z navbatida sifati
yuqori bo‗lgan iplarning narxi ham nisbatan yuqori bo‗ladi. Shuning uchun u yoki
bu turdagi mato tayyorlash uchun iplarning sifatini to‗g‗ri
tanlashni nafaqat
texnologik, shu bilan birga iqtisodiy jihatini ham nazarda tutish maqsadga
muvofiq.
1-jadval
