Очилов  Т.,  Кулметов  М.  ва  бошқалар  ―Тўқимачилик  материалшунослиги‖ Тошкент 2005 йил, 67 б

213 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
Dunyo bozorida to‘qimachilik va yengil sanoat buyumlariga bo‘lgan talab 
kundan-kunga ortib bormoqda. Boisi, aholi sonining yillik o‘sish surati hozirgi 
davrda 1,14% ni tashkil qilmoqda [1]. Bu esa o‘z-o‘zidan ularni to‘qimachilik va 
yengil sanoat buyumlariga bo‘lgan ehtiyoji oshishini ko‘rsatadi. Qolaversa, 
insoniyat madaniyati ortishi natijasida uning kiyimga bo‘lgan talabi keskin ortib 
ketdi. Ushbu talablarni qondirish uchun esa sanoatning har bir tarmog‘ida birdek 
rivojlanish bo‘lishi talab qilinadi. 
Jumladan, yigirilgan ip ishlab chiqarish korxonalarida eng so‘nggi 
texnologiyalarni qo‘llanilishi sanoat rivojlanishining yaqqol namoyonidir. Bugungi 
kunda yigiruv korxonalarida Germaniyaning Truetschler firmasi, Shvetsariyaning 
Rieter firmasi, Italiyaning Marzoli firmasi, Yaponiyaning Toyoda firmasi va bir 
qator boshqa firmalar jihozlari yuqori aniqlikda sifatli yigirilgan iplar ishlab 
chiqarmoqda. 
Shunga qaramay, sohada yechilishi lozim bo‘lgan bir qator muammolar 
mavjud. Ushbu tadqiqot doirasida halqali yigirish mashinasida ip sifatiga ta‘sir 
etuvchi omillar sifatida mashina cho‘zuvchi juftliklarining oraliq masofalari va 
ularning tezliklari, ta‘minlash masofasi, pilikdagi buramlar soni, urchuq aylanish 
tezligi, pishitish uchburchagi, pishitish koeffitsiyenti, halqa diametri va boshqa bir 
qator omillar sanab o‘tilgan. Quyidagi 1-rasmda halqali yigirish mashinasi 
texnologik chizmasi keltirilgan [2]. 

214 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
1-rasm. Halqali yigirish mashinasi texnologik chizmasi: a) bobina; b) ip 
o‘tkazgichning kattalashtirilgan ko‘rinishi; c) halqa va yugurdakning 
kattalashtirilgan ko‘rinishi. 
Ushbu usulda yigirilgan iplarning pishiqlik ko‘rsatkichlari boshqa usulda 
yigirilgan iplarga qaraganda bir muncha yuqori bo‘lib, dunyo bozorida unga 
bo‘lgan talab ancha yuqori. Bunday iplardan asosan to‘qima matolar ishlab 
chiqarishda foydalaniladi.
Bugungi kunda dunyo bo‗yicha 100 mln. tonna tola ishlab chiqariladi. 
Shundan 45 mln. tonnasi kalta tolali (short staple) bo‗lib, 25 mln. tonnasi esa 
paxta tolasiga to‗g‗ri keladi. Indexmundi.com sayti [3] ma‘lumotlariga ko‗ra,
2019-yilda paxta tolasini yetishtirish bo‗yicha dunyo reytingida O‗zbekiston 8-
o‗rinda bormoqda. 45 mln. tonna tola 250 mln. urchuq ekvivalentiga teng.
Shundan halqali va kompakt yigirish 1 ekvivalentdan, rotorli yigirish 5,25 

215 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
ekvivalent va airjet yigirish esa 20 ekvivalent deb qaraladi. Tolalarni ishlatilishiga 
ko‗ra reytingni aniqlashda xuddi shu urchuq ekvivalentidan foydalaniladi. Unga
ko‗ra, Xitoy ≥100 mln. ekvivalent, Hindiston>60 mln. ekvivalent, Janubiy
Osiyo davlatlari (jumladan, O‗zbekiston)≥50 mln. ekvivalentni hamda keying 
o‗rinlarda muvofiq ravishda Turkiya va boshqa davlatlarga tegishli bo‗lmoqda [4]. 
Yuqoridagi ma‘lumotlardan kelib chiqib, halqali usulda ip yigirishning 
ahamiyati va sohada qilinishi lozim bo‘lgan ishlar haqida xulosa qila olamiz. 

Download 10.16 Mb.