|
Va innovatsiyalar vazirligi urganch davlat universiteti ilm sarchashmalariBog'liq Dostonlat tilida arxaizmlarning nutqiy voqelanishi. Xudayberganova DMavzuga oid adabiyotlar tahlili.
Biz dostonlar tilidagi arxaizmlarni quyidagi tasnif asosida ko‘rib chi-
qamiz:
A) Leksik arxaizmlar.
Arxaizm yunon tilidan olingan bo‘lib, qadim, qadimgi degan ma’nolarni bildira-
di. Ular hozirgi umumxalq tilida
ishlatilmaydigan va eskirib qolgan so‘z hamda iboralardir [2]. “Go‘ro‘g‘li”
dostonlari og‘zaki tarzda ijro qilinishiga qaramasdan, ular matnida ham eskirgan so‘zlar anchani tashkil etadi.
Eskirgan so‘zlarning aksariyati maishiy turmush bilan aloqadordir. Doston voqealari ijtimoiy-iqtisodiy voqe-
likni tasvirlaganligi sababli ular tarkibida qadimgi turmush tarziga oid anchagina so‘zlar saqlanib qolgan.
Turar joylar: kuma
– yerto‘la; chotma – yozgi chortoq. Safar ko‘sani olib borib, bir kumaga qamab,
ustidan
tamma urib qo‘yaverdilar [3]. Men Uch gumbaz tog‘idagi chotmada sigir so‘yib bergan bolaman, dedi
Go‘ro‘g‘li [3].
Kiyimlar: chekman
– tuya junidan to‘qilgan ustki kiyim; kuloh – darveshlar kiyadigan uchli telpak;
janda
– darveshlar kiyadigan to‘n; qabo – xotin-qizlar kiyadigan yengil chopon, zar qubba – malikalar kiya-
digan bosh kiyimi.
Go‘ro‘g‘li o‘ttiz tuyaning junidan to‘qilgan chakmanini egniga olib, belini o‘ttiz gaz arqon bilan bog‘-
lab maydonga chiqdi [3]
. Go‘ro‘g‘li kiyimlarini yechib boshiga kuloh, egniga janda kiydi [3]. Boshlariga zar
qubbalar taqmishdur, Sh
irin jonim ishq o‘tina yoqmishdur [3]. Egnimdan yechilmish gulgun qabolar, Tark
aylagan bizni kayf-u safolar [3].
Xo‘jalik anjomlari: xurjun – ikki ko‘zli, ot yoki eshak ustiga yuki bilan ortiladigan, jundan ishlangan
anjom, kajava
– arava ustiga o‘rnatiladigan yuk anjomi. Ravshanbek yangasi bilan buvasini otga mingashtirib
|
| |
