• surang solmoq
  • Pizlovuq kadiday.
  • Va innovatsiyalar vazirligi urganch davlat universiteti ilm sarchashmalari




    Download 458,67 Kb.
    Pdf ko'rish
    bet7/16
    Sana21.02.2024
    Hajmi458,67 Kb.
    #159831
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   16
    Bog'liq
    Dostonlat tilida arxaizmlarning nutqiy voqelanishi. Xudayberganova D

    Aytqil: Suri qiyomat
    , yo‘qsa afg‘ondurmu ul? degan baytida suri qiyomat birikmasini keltiradi. Diniy 
    afsonalarda aytilishicha, Isrofil farishta chaladigan surnay ovozi kishilarni qiyomat boshlanganidan ogoh qilar 
    ekan. Endi dostondagi birikma masalasiga kelsak, uning sur+ang tarzida berilishi sur va hang 
    (ovoz) so‘z-
    larining birikuvi natijasidir. Agarda to‘g‘ridan to‘g‘ri oladigan bo‘lsak, surnay ovozi ma’nosi kelib chiqadi. 
    Biroq baxshi bu yerda shovqin-suron
    qattiq baqirib, hayajon bilan aytilgan so‘zlarni ifodalamoqchi. Suron 
    so‘zining o‘zagi ham sur bo‘lib on qo‘shimchasi ko‘plikni anglatadi. Demak, surang solmoq birikmasi shov-
    qin-
    suron ko‘tarmoq ma’nosini berar ekan.  
    Bunday iboralar dostonlar matnida anch
    ani tashkil qiladi. Ulardan ayrimlarini ko‘rib o‘tamiz.
    Yilimning kadisiday
    Safar ko‘sa yilimning kadisiday lo‘nkillab podshoning oldiga bordi [3].
    Tadqiqot metodologiyasi. 
    Keksalarning aytishicha, ilgari Xorazmda ko‘llar ko‘p bo‘lgan. Vaqti-vaqti 
    bilan ommaviy baliq oviga chiqishib, ko‘lga baliq ovlash uchun to‘r tashlangan. To‘rni suv yuzida tutib turish 


    84 
    uchun unga suv qovoq 
    – xorazmcha suv kadi bog‘lashgan. To‘rni tortganda suv qovoqlar goh cho‘mib, goh 
    chiqib, lo‘killab turgan. Yilim – yilishtirish, o‘rnidan jildirish ma’nosiga ega. Yilimning kadisiday lo‘killay-
    verma iborasi o‘shandan qolgan ekan. Dostonda o‘sha hodisaga ishora qilingan.
    Pizlovuq kadiday. Uning kallasi pizlovuq kadiday yumalanib ketdi [7].
    Aytishlariga qaraganda, ilgari zamonlarda to‘y-tomoshalarda suv qovoqning tubiga kichik o‘q o‘rnatib, 
    avvalo, qo‘l bilan aylantirib yuborib keyin qamchiga o‘xshatib, tayoq uchiga ip bog‘lab bo‘sh ip bilan kadini 
    urib 
    aylantirib, tomosha ko‘rsatishgan. Kadi vizillab sas chiqargan. Shu sababli pizlovuq so‘zi qo‘shib aytilgan. 
    Ip bilan urish to‘xtatilgan paytda kadi yumalanib ketgan. Yuqoridagi misol ana shu ikki hodisaga asoslangan.

    Download 458,67 Kb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   16




    Download 458,67 Kb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Va innovatsiyalar vazirligi urganch davlat universiteti ilm sarchashmalari

    Download 458,67 Kb.
    Pdf ko'rish