|
-rasm. Molekular saralovchi rotor
|
| bet | 88/119 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 4,04 Mb. | | #263652 | | Turi | Учебник |
Bog'liq 21558 2 CDEAD1DE360DB13C9B7A03EFD7ECBD40E7F94F1F 8.6-rasm. Molekular saralovchi rotor.
Rotor to’liq qayta tiklanuvchi bo’lib, gaz, suv va glyukoza molekulalarini damlash yoki chiqarish uchun ishlatilishi mumkin. Har bir rotor uning uzunasi bo’ylab joylashgan molekulalarni tutib olish uchun 12 ta “uyachadan” iboratdir. Molrkular saralovchi rotor katta idishlarga birorta ham begona molekulasi yo’q, kimyoviy toza moddalarni damlash imkonini beradi. Rotorlarning “uyachalari” maxsus tuzilishga ega bo’lib, ular ba’zi fermentlarning faol markazlari singari, atomma - atom yig’iladi. Masalan, geksokiriaz fermenti glyukoza uchun ‘“uyacha” bo’ladi.
Erik Drekslerning hamkasbi va Xerox kompaniyasi tadqiqotchisi Ralf Merkle uzunchoq, chiziqli molekulalarni “tutuvchi uyachalar” uchun nanonaychalardan foydalanish mumkin deb taxmin qiladi. Ralf turli uzun molekulalar uchun zarur bo’lgan nanonaychalar o’lchamlarini hisoblab chiqdi. Bunday nanonaychali retseptor quyidagi rasmda ko’rsatilgandek bo’lishi mumkin.
8.7-rasm. Nanonaycha “uya” vazifasida.
Robert Fraytas esa molekulalarni saralash uchun bir qator “mexanik” retseptorlarni taklif qilmoqda. Ular turli shaklda bo’lib, ma’nosi bir xil: kompyuterdan kelgan signalga qarab retseptor avtomatik ravishda saralanayotgan molekula shakliga kirib qoladi
8.8-rasm. Fraytasning saralovchi retseptorlari.
Bir qurilmada elektronika va sezgir nanoelementlarning birikishi, juda ko’p qiziqarli ilmiy loyihalarni keltirib chiqardi. Ularning ko’plari hayotga tatbiq etildi, ba’zilari esa qo’llanilish arafasida turibdi. Ularning ayrimlari bilan tanishib chiqamiz.
Optik sensorlar-elektromagnit nurlanish ta’sirida ko’rinadigan, infraqizil va
ultrabinafsha diapazonlarda kichik o’lchamli elektron qurilmalar ro’yxatga olish yoki nazorat qilish tizimining kiritilishida yagona yoki signal to’plamini yetkazib beradi. Optik sensorlar shaffof narsalarga, suv bug’iga, tutunga, aerozollarga javob beradi. Optik sensorlar optik kontaktsiz kalitlar, fotosensorlar, fotoelektrik sensorlar ham deyiladi.
Qurilma turiga ko’ra, optik sensorlar monoblok va ikki blokli bo’linadi. Monoblok radiatorida va qabul qilgich bir xil holatda. Ikki blokli sensorlarda radiatsiya manbai va optik signal qabul qiluvchisi alohida qurilmalarda joylashgan. Operatsion prinsipiga ko’ra, optik sensorlarning uchta guruhi mavjud:
t turi - to’siq turi sensorlar (alohida radiatordan nurni qabul qilish);
r turi - refleks turi sensorlar (katafot tomonidan aks ettirilgan nurni qabul qilish);
D turi - diffuziya turi sensorlar (obyekt tomonidan tarqalgan nur qabul qilish)
Bariyer tipidagi sensorlarda radiator va qabul qilgich bir-biriga qarama qarshi ravishda bir xil eksa o’rnatilgan alohida korpuslarda joylashgan. Binolar oralig’i 100 metrga yetishi mumkin. Optik sensorning faol zonasiga kirgan obyekt nurning o’tishini to’xtatadi. O’zgarish qabul qilgich tomonidan belgilanadi, qayta ishlashdan keyin paydo bo’lgan signal boshqariladigan qurilmaga beriladi.
Reflektor turi sensorlar bir xil holatda va optik signal uzatgichida va qabul qilgichda saqlanadi. Nurni aks ettirish uchun reflektor (katafot) ishlatiladi. Ushbu turdagi sensorlar mahsulot miqdorini hisoblash uchun konveyerda faol ishlatiladi. Ko’zda tutilmagan turdagi sensorlarda ko’zgu, aks ettiruvchi metall yuzasi bo’lgan narsalarni aniqlash uchun polarizatsiya filtri ishlatiladi. Ko’zda tutilmagan turdagi sensorlarning masofa 8 metrga yetishi mumkin. Diffuziya aks ettirish sensorlarida optik signal manbai va uning qabul qiluvchisi bir xil holatda. Qabul qilgich nazorat ostida obyekt tomonidan aks ettirilgan nurning qizg’inligini hisobga oladi. Ushbu turdagi sensorlarda ishlashning aniqligi uchun fonni bostirish funksiyasi yoqilishi mumkin. Masofa obyektning aks etuvchi xususiyatlariga bog’liq bo’lib, tuzatish
koeffitsienti bilan aniqlanishi mumkin va standart maqsad ishlatilganda 2 metrga
yetishi mumkin. Optik sensorlar ish holati ko’rsatkichiga ega va odatda sezgirlik regulyatori bo’lib, u salbiy fonda joylashgan obyektga signalni sozlash imkonini beradi. Zamonaviy optik sensorlarda radiatsiya manbai ledlardir.
Ulanish diagrammasi. Optik sensor chiqishi ochiq kollektorli PNP yoki NPN tipidagi tranzistorga ega. Yuk tranzistor turiga, umumiy minus yoki ortiqcha simga qarab, chiqish va chiqish o’rtasida ulanadi. Agar yuk asl holatda ulangan bo’lsa, u holda bu aniq kontaktning funksiyasi amalga oshiriladi va aksincha.
Dastur doirasi. Avtomatlashtirilgan nazorat tizimlarining tarkibiy qismi sifatida optik sensorlar obyektlarning mavjudligi va miqdorini aniqlash, ularning yuzasida stikerlar, yozuvlar yoki teglar mavjudligi, obyektlarni joylashtirish va tartiblash uchun keng qo’llaniladi. Optik sensorlar yordamida masofa, o’lchovlar, daraja, rang va shaffoflik darajasini nazorat qilish mumkin. Ular avtomatik yoritish nazorat qilish tizimlari, masofadan nazorat qilish asboblari, xavfsizlik tizimlarida ishlatiladi.
|
| |
