6
KIRISH
«Kim bilimni o‘lchar dunyo, mol bilan,
U gavharni teng qilar sopol bilan».
Sa’diy Sheroziy
Hozirgi davrda pedagogikada innovatsion ta’lim usullarini va dasturiy-texnik
vositalarini qo‘llashga alohida ahamiyat berilmoqda. Bu yo‘nalish bo‘yicha 2013-14
yillarning o‘zida bir qancha halqaro anjumanlar o‘tkazilganki, ularda muhokama
qilinayotgan masala va muammolar bu sohaning naqadar dolzarb ahamiyatga ega
ekanligini ko‘rsatadi. Misol sifatda O‘zbekistonda (oktyabrda), Tayvanda (avgustda),
Evropada mamlakatlarida (may-iyun oylarida), AQSH da (iyunda) va Birlashgan Arab
amirliklarida (oktyabrda) o‘tkazilgan innovatsion texnologiyalarni ta’lim
jarayonida
qo‘llash masalalariga bag‘ishlangan konferensiyalarni ko‘rsatishimiz mumkin. Ammo
shuni ham alohida ta’kidlash kerakki, bizning jamiyatimizdagi ko‘pchilik insonlar
o‘qituvchilarni kunlar, xaftalar va oylar davomida o‘qitiladigan fan bo‘yicha asta-
sekinlik bilan turli xil ko‘rsatma va topshiriqlar beradigan hamda bir maromda
qandaydir bilimlar majmuasini o‘quvchilarga singdiradigan
zerikarli mutaxassislar
sifatida tushunadilar. Lekin ularning qanday ko‘rsatma va topshiriqlar berishlari,
qanday dasturiy-texnik vositalardan foydalanishlari hamda bunday usullar qanday
samara berishini ko‘pchilik bilmaydi yoki tushunmaydi. Yillar davomida ta’lim
berishning bir qancha usullari, uslubiyati, texnologiyasi va dasturiy-texnik vositalari
vujudga kelganki, ularning jamiyatdagi o‘rni va ahamiyati beqiyosdir. Ba’zi bir ta’lim
berish uslublari yosh bolalarning bilim olish jarayonini o‘rganish
asosida tashkil
etilgan bo‘lsa, boshqalari dars berish jarayonida ro’y beradigan muammolarni hisobga
olgan holda tashkil etilgan. O‘qitish uslubiyatining yana boshqa birlari esa bir qancha
olimlar tomonidan ishlab chiqilgan falsafiy-mantiqiy modellar asosida, masalan,
Suqrot uslubida, muloqot usulida yoki korporativ usulda tashkil qilingan. Undan so‘ng
o‘qitishni mahsus ta’lim berish modellari asosida tashkil etish keng miqyosda amalga
7
oshirila boshlandi. Bunda o‘quvchi-talabalarning ma’lum bir soha yoki fandan bilim
olishlari mahsus usullar, modellar, ta’lim standartlari yoki strategiyalar asosida amalga
oshirilar edi. Ba’zi bir modellarda o‘qituvchi dominant ro’lida bo‘lib, barcha ta’lim
berish vazifalarini o‘zi hal qilar, boshqalarida esa talabalarga to‘la
erkinlik berilib,
ularni demokratik tamoillar asosida o‘qitilar, yana boshqa birlarida esa talaba va
o‘qituvchi orasida tenglik hamda ijodiy fikr almashinish jarayoni amalga oshirilib,
o‘zaro muloqot vositasida interfaol ta’lim jarayoni amalga oshirilar edi. Ammo hozirgi
paytdagi ta’lim berish jarayoni asosan sinfda yoki mahsus
jihozlangan xonalarda
talabalar va o‘qituvchining o‘zaro muloqoti orqali amalga oshiriladi. Shunday qilib,
hozirgi davrdagi ta’lim berish jarayonini quyidagi asosiy jihatlar bilan ifodalash
mumkin:
O‘qituvchining faoliyati nafaqat ilmiy-amaliy asosda,
balki ijodiy-
artistik asosda ham amalga oshirilishi lozim;
O‘qituvchining dars berish jarayonidagi ro’li ancha murakkab bo‘lib,
uning o‘ziga xos tarixiy va zamonaviy jihatlari mavjud. Oldingi davrlarda
o‘qituvchilarning faqatgina zamonaviy bilimlar berishi talab qilinsa, hozirda ulardan
tarbiyaviy, madaniy-ma’naviy, siyosiy va amaliy bilimlar
berish ham talab qilinadi;
O‘qituvchilarga bo‘lgan talab ham sezilarli darajada oshdi va endi ular
nafaqat ilmiy, balki ma’rifiy va amaliy bilimlarni ham puxta egallashlari zarur
bo‘layapti;
Ilm, fan va texnikaning jadal rivojlanib borishi,
yangi texnika va
texnologiyalarning jamiyatning barcha qatlamlariga kirib borishi, informatsion
texnologiya vositalarining barcha davlat va nodavlat muassasalarida qo‘llanilishi
o‘qituvchilardan uzluksiz bilim olish hamda kerakli bo‘lgan dasturiy-texnik vositalarni
o‘zlashtirishni talab qilayapti;
O‘qituvchilarning faoliyati ko‘p qirrali bo‘lib,
ular boshqaruvchi,
muloqot qiluvchi, yo‘naltiruvchi, tashkil etuvchi va baholovchi rollarini amalga
oshirishlari kerak bo‘ladi.
8
Yuqorida aytib o‘tilgan barcha muammolar va salbiy jihatlardan qutulish hamda
ta’lim sifatini oshirishning eng asosiy yo‘llaridan biri zamonaviy innovatsion ta’lim
berish usullarini qo‘llash bo‘lib, quyida biz ushbu innovatsion ta’lim berish uslubiyati,
texnikasi, texnologiyasi va dasturiy-texnik ta’minotining bir qancha imkoniyatlari va
ularda ishlash qonun-qoidalari bilan tanishib chiqamiz.
