Investiwion
muhit
almashtiriladigan valyutada kiritilgan yoki zamonaviy texnologik uskunalar tarzida
qo‘yilgan; soliq imtiyozlarini taqdim etish natijasida olingan daromad ushbu davrda
korxonani rivojlantirish maqsadida qayta investitsiyalashga yo‘naltirilgan va shu
kabi boshqa sharoitlarda qo‘llanadi.
Davlat kafolatlarisiz xorijiy investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar tomonidan
jalb qilinuvchi uzoq muddatli kreditlar bo‘yicha foizlar daromad (foyda) solig‘ini
hisoblashda soliqqa tortiluvchi bazaga kiritilmasligi, xorijiy investitsiyalar
ishtirokidagi yangi tashkil etilayotgan korxonalarning asosiy faoliyatdan ko‘radigan
zararlari 5 yil muddat ichida soliqqa tortiladigan daromad hisobidan to‘lash uchun
hisobot davridan keyingi yillarga teng ulushlarda taqsimlanishi mumkin.
Umuman
olganda,
mamlakatda
yaratilgan
investitsion
muhit
va
investitsilashdagi ustivor yo‘nalishlar iqtisodiyotni sifat jihatdan yuqori darajaga
chiqarish, mamlakatning ishlab chiqarish salohiyatini mustahkamlash, yuqori
turmush sharoitlarini yaratish va respublikani jahondagi rivojlangan mamlakatlar
qatoriga kiritish hisoblanadi.
Chet ellik investorlar qatoriga “Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq quyidagilar kiritiladi:
chet davlatlar, chet davlatlarning ma’muriy yoki hududiy organlari;
davlatlar o‘rtasidagi bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil
topgan yoki xalqaro ommaviy huquq sub’yektlari bo‘lgan xalqaro tashkilotlar;
chet davlatlarning qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat
ko‘rsatib kelayotgan yuridik shaxslar, boshqa har qanday shirkatlar, tashkilotlar yoki
uyushmalar;
chet davlat fuqarolari bo‘lmish jismoniy shaxslar, fuqaroligi bo‘lmagan
shaxslar va chet ellarda doimiy yashaydigan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari.
Chet ellik investorlar investitsiyalarni quyidagi yo‘llar bilan amalga oshirishlari
mumkin:
O‘zbekiston Respublikasining yuridik yoki jismoniy shaxslari bilan birgalikda
tashkil etilgan xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlarining, banklar, sug‘urta tashkilotlari
va boshqa korxonalarning ustav jamg‘armalarida va boshqa mol-mulkida ulush
qo‘shib qatnashish;
chet ellik investorlarga to‘liq qarashli bo‘lgan xo‘jalik jamiyatlari va
shirkatlarini, banklar, sug‘urta tashkilotlari va boshqa korxonalarni barpo etish va
rivojlantirish;
mol-mulk, aksiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlarni, shu jumladan
O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan emissiya qilingan qarz
majburiyatlarini sotib olish;
intellektual mulkka, shu jumladan mualliflik huquqlari, patentlar, tovar
belgilari, foydali modellar, sanoat namunalari, firma nomlari va nou-xauga,
shuningdek ishchanlik nufuziga (gudvillga) huquqlar kiritish;
konsessiyalar, shu jumladan tabiiy resurslarni qidirish, ishlab chiqish, qazib
olish yoki ulardan foydalanishga bo‘lgan konsessiyalar olish;
savdo va xizmat ko‘rsatish sohalari ob’yektlariga, turar joy binolariga ular
joylashgan yer uchastkalari bilan birgalikda mulk huquqini, shuningdek yerga egalik
qilish va undan foydalanish (shu jumladan ijara asosida foydalanish) hamda tabiiy
resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish huquqlarini sotib olish orqali.
Chet ellik investorlar O‘zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari
ishtirokidagi korxonalar tashkil etishlari hamda O‘zbekiston Respublikasi qonun
hujjatlari bilan o‘zlariga berilgan barcha huquqlar, kafolatlar va imtiyozlardan
foydalanishlari mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi hududidagi chet el investitsiyalari ishtirokidagi
korxonalar
deganda
aksiyalarining
(paylarining)
ulushlari
yoki
ustav
jamg‘armasining kamida o‘ttiz foizini chet el investitsiyalari tashkil etadigan
korxonalar tushuniladi. Ular O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga zid
kelmaydigan har qanday tashkiliy-huquqiy shakllarda faoliyat ko‘rsatadilar. Chet el
investitsiyalari ishtirokidagi korxona qatnashchilaridan biri chet ellik investor
bo‘lishi shart.
Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona uni ta’sis etish yo‘li bilan yoki
ilgari chet el investitsiyalari ishtirokisiz ta’sis etilgan korxonada ishtirok etish
ulushini (payini, aksiyalarini) yohud bunday korxonani butunlay, shu jumladan
xususiylashtirish jarayonida chet ellik investor tomonidan sotib olinishi natijasida
tashkil etilishi mumkin.
Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona davlat ro‘yxatiga olingan paytdan
e’tiboran yuridik shaxs huquqiga ega bo‘ladi.
Investitsiya manbalarini shakllantirish borasida davlat ko‘radigan chora-
tadbirlar investitsiyalarning ichki manbalariga tegishli bo‘lib, asosan soliq-byudjet
siyosati va pul-kredit siyosati vositalari yordamida davlat, aholi, korxona, bank va
davlat byudjeti mablag‘larini shakllantirish, qayta taqsimlash va ular o‘rtasida
ma’lum proporsiyalarni yuzaga keltirishga qaratilgan. Masalan, soliq stavkalarining
pasaytirilishi aholi va korxonalar daromadlarining oshishiga, investitsiyalar manbai
bo‘lgan aholi jamg‘armalari va korxonalarning sof foydasi miqdorlarining
ko‘payishiga olib keladi. Ayni paytda investitsiyalarning manbalariga ko‘ra
tuzilishida bu ikki guruhning ulushi oshadi. Jami investitsiyalar hajmida bank
kreditlari, korxona va aholi mablag‘lari hissasining yuqori bo‘lishi bozor iqtisodiyoti
sharoitida ijobiy hodisa hisoblanadi. Qo‘llaniladigan jadallashtirilgan amortizatsiya
usuli ham korxonalarda investitsiya mablag‘larining tezroq jamlanishiga olib keladi
va investitsiya jarayonlarini tezlashtiradi.
Investitsiya siyosatining eng muhim bo‘g‘ini investitsiya mablag‘larini eng
ustuvor va ahamiyatli tarmoqlar va hududlarga jalb qilish borasidagi chora-
tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Bu maqsadda, umuman, mamlakat iqtisodiyotida,
xususan esa, ustuvor deb belgilangan tarmoqlar va hududlarda qulay investitsiya
muhitini yaratish zarur. Investitsiya muhiti bir qator shart-sharoitlarga qarab
baholanadi. Bu shart-sharoitlarga siyosiy barqarorlik, inflyatsiya va ishsizlik
darajalari, byudjetning to‘ldirilishi darajasi, davlatning iqtisodiyotdagi ishtiroki va
xususiy sektorning rivojlanishi darajasi, iqtisodiyotning, xususan, tashqi savdo,
valyuta bozorlarining erkinligi, bozor infratuzilmasining rivojlanishi darajasi, tabiiy
va mehnat resurslarining mavjudligi va ulardan foydalana olish imkoniyatlari, ishchi
kuchining malakasi, soliq tizimining xususiyatlari, bank foiz stavkalari, bozor
sig‘imi va boshqalar kiradi.
Investitsiya muhitini belgilovchi eng muhim omillardan biri mamlakatda
investorlar uchun yaratilgan imtiyozlar va kafolatlardir. Investorlar uchun soliq
imtiyozlarini berish amaliyotda keng qo‘llaniladigan tadbirdir. Masalan,
respublikamizda korxonalar foydasining ishlab chiqarishni kengaytirish,
rekonstruksiya qilish va qayta qurollantirishga sarflangan qismi soliqqa tortilmaydi.
Shuningdek, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, xalq iste’moli tovarlari,
bolalar assortimentidagi hamda eksportga mo‘ljallangan tovarlar ishlab chiqarish
kabi bir qator sohalarda yangi ochilgan korxonalar soliqlardan vaqtincha ozod
etilish, umumiy soliq stavkalarga nisbatan pastroq soliq stavkalari qo‘llanilishi kabi
imtiyozlarga ega bo‘ladilar.
Ichki investitsiya manbalari cheklangan bir sharoitda, ayniqsa, iqtisodiyotni
islohotlarni chuqurlashtrish davrida chet el investitsiyalarini jalb qilish alohida
ahamiyatga ega. Xorijiy investorlar uchun, ular oladigan yakuniy moliyaviy
natijalariga bevosita va bilvosita ta’sir etadigan bir qator imtiyozlar va kafolatlar
tizimi yaratilgan.
“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish
choralari to‘g‘risida”, “Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasi qonunlariga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “To‘g‘ridan-
to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag‘batlantirish borasidagi
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2005 yil 11 apreldagi Farmoniga muvofiq
chet ellik investorlarga va ularning investitsiyalariga berilgan kafolatlarni qo‘llash
tartibini belgilangan.
Mamlakatda investitsiya muhitini yanada yaxshilash, xususiylashtirish, ishlab
chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik jihatdan qayta jihozlash va rekonstruksiya
qilish, respublikaning ortiqcha ishchi kuchi mavjud bo‘lgan mintaqalarida yangi ish
joylarini yaratish dasturlarini amalga oshirishga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy
investitsiyalarni keng jalb etish, shuningdek xorijiy investorlar uchun ishonchli
huquqiy himoya va kafolatlarni ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “To‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni
rag‘batlantirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2005 yil 11
apreldagi Farmoniga muvofiq 2005 yilning 1 iyulidan boshlab to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etadigan iqtisodiyot tarmoqlari korxonalari
asosiy faoliyati bo‘yicha daromad (foyda) solig‘i, mulk solig‘i, ijtimoiy
infratuzilmani rivojlantirish va hududlarni obodonlashtirish solig‘i, ekologiya
solig‘i, mikrofirma va kichik korxonalar uchun belgilangan yagona soliq to‘lashdan,
shuningdek Respublika yo‘l jamg‘armasiga majburiy ajratmalar to‘lashdan ozod
qilinadi.
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida chet el investitsiyalari ishtirokida bunyod
etilgan eng yirik sanoat ob’yektlari respublikamizning eksport salohiyatini oshirdi,
eksport va importning tovar tuzilishida ijobiy siljishlarga erishish, mamlakatning
to‘liq yoqilg‘i-energetika mustaqilligini ta’minlash imkonini berdi.
| 