Innovatsion jarayon (IJ) davriy xarakterga ega. IJ ni ifodalovchi faoliyat inson
mehnatini taqsimlanishi
natijasida ajralib chiqqan, bir birlaridan farqlanuvchi
alohidagi vazifaviy, tashkiliy birliklarga bo‘linadi. IJ ning iqtisodiy va texnologik
ta’siri faqat yangi mahsulotlar yoki texnologiyalarda qisman ro‘yobga chiqadi.
U ancha ko‘proq yangi texnikani vujudga kelishining shart – sharoiti sifatida
iqtisodiy va ilmiy – texnik salohiyati ko‘payishida namoyon bo‘ladi, ya’ni
innovatsion tizim va uning tarkibiy elementlarining texnologik darajasi oshadi,
shuning bilan innovatsiyalarga moyillik ham oshadi.
Innovatsion jarayonni umumiy ko‘rinishda zanjirga ko‘rinishida
yozish
mumkin:
bu yerda FT va AT – fundamental va amaliy tadqiqotlar; I – ishlama; L –
loyihalashtirish; Q – qurilish; O‘ – o‘zlashtirish; SICH. – sanoat ishlab chiqarish; M
– marketing; Sot. – sotish.
Bu zanjirchani tahlil qilish uchun uning har xil elementlari o‘rtasidagi teskari
aloqa omillaridan abstraklashish (predmetlar va ular o‘rtasidagi munosabatlarning
bir qator xususiyatlaridan ularning muhim alomatlarini ajratish maqsadida hayolan
chalg‘imoq), FT – O‘ davrasi uzunligini (u 10 yildan ko‘proq davom etishi mumkin)
va pallalardan har biri (FT – AT; L - Q)ning nisbiy mustaqilligini hisobga olish
zarur. Ilmiy faoliyat tushunchasi bilan bog‘liq fundamental (nazariy) tadqiqot har
qanday innovatsion jarayonning boshlang‘ich bosqichi bo‘ladi. Albatta, davraning
har bir alohida elementi fundamental tadqiqot bilan bog‘liq
ilmiy faoliyat bilan
to‘ldirilganyu Shu narsa xarakterliki, FT dan SICH gacha yangi mu’lumotlarning
miqdori kamayib boradi. Bunda tadqiqot faoliyati borgan sari ko‘nikmalar, tajribalar
va standartli usullar bilan almashib boradi.
Agar FT ning yakuniy natijasi haqida gap ketsa, unda faqat savol nazariyasi
sohasidagi yangi, ajoyib, isbotlangan ma’lumotlar va axborotlarni olish va qayta
ishlashga qaratilgan tadqiqot faoliyatini ajratish kerak. Nazariy tadqiqot bevosita
aniq amaliy vazifalarni yechish bilan bog‘lanmagan, ammo xuddi uning o‘zi
innovatsion jarayonning poydevoridir. Shuning bilan birga nazariy tadqiqotlarning
zarurligi amaliyotning ehtiyojlari va predmet haqidagi oldingi bilimlarning sintezi
bilan asoslanishi mumkin.
Fundamental
tadqiqotlar, qoidaga ko‘ra, amaliy tadqiqotlarda ro‘yobga
chiqadilar, ammo bu narsa darhol sodir bo‘lmaydi. Faqat ba’zi bir tadqiqotlar AT –
I – L va h.k. ro‘yobga chiqadilar. Fundamental tadqiqotlar mavzularining taxminan
90 % salbiy natijaga ega bo‘lishi mumkin. Ijobiy natijaga ega qolgan 10 % dan
hammasi ham amaliyotda qo‘llanilmaydi. Axir fundamental tadqiqotning maqsadi –
jarayon (masala nazariyasi)ni anglash va rivojlantirishdir.
Amaliy tadqiqotlar (AT) butunlay boshqa maqsadga qaratilganliklarga egalar.
Bu “bilimlarni moddiy holat” ga keltirish, ularni ishlab chiqarish jarayonida
o‘zgartirish, yangi mahsulot, texnologik chizmalar va h.k. topshirishdir.
Ishlamalar natijasida yangi mashinalar (uskunalar)ning
konstruksiyasi
yaratiladi va jarayon loyihalashtirish (L), ko‘rish, o‘zlashtirish (O‘) va sanoat ishlab
chiqarishi (SICH) pallalariga o‘tadi. M va Sot pallalari to‘g‘ridan – to‘g‘ri
innovatsion jarayon natijalarini tijoratli sotish bilan bog‘liqdir.
