• Byudjetli moliyalashtirish omillari
  • -rasm. Byudjetli moliyalashtirish




    Download 1,24 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet38/43
    Sana24.11.2023
    Hajmi1,24 Mb.
    #104874
    1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   43
    12.3-rasm. Byudjetli moliyalashtirish 
    Ta’kidlash kerakki, innovatsion loyihalarni tahlil qilish va tanlab olish
    yangilik yashash davrining barcha bosqichlari uchun xarajatlarni har xil texnik 
    yechimlar va moliyaviy iqtisodiy omillarni hisobga olish bilan bashoratlashga
    imkon beruvchi usullar va yo‘llarning yig‘indisi asosida amalga oshiriladi. 
     
    12.4. Innovatsion loyihalarni baholash 
     
    Yangi texnika va texnologiyani joriy etish uchun uning iqtisodiy va ijtimoiy 
    samaradorligni aniqlash kerak bo‘ladi. Shu sababli yangi texnika va texnologiyani 
    joriy etish asosida xalq xo‘jaligida, jumladan, sanoat ishlab chiqarishida yuqori 
    ko‘rsatkichlarga erishish uchun texnik chora-tadbirlarning qaysi biri foydali 
    ekanligini aniqlash zarur. 
    Texnik tadbirlarning asosiy guruhlari quyidagilardan iborat: 

    mashina va mexanizmlar, jihozlar va asboblarning yangi hamda 
    takomillashgan turlari va konstruksiyalari; 

    xomashyo, materiallar, yoqilg‘i va energiyaning yangi turlari; 

    texnologik jarayonlarning yangi va takomillashgan turlari; 
    Byudjetli moliyalashtirish 
    omillari 
    Maqsadli budjet fondlari 
    Fundamental tadqiqotlar 
    fondi 
    Gumanitar ilmiy fond 
    Ilmiy-texnik sohada kichik 
    korxonalarni rivojlanishiga
    ko‘maklashuvchi fond 
    Kafolatlar,tashabbuskoristiqb
    olli loyihalar . 
    ITICH ustuvor
    yo‘nalishlari 
    Davlat innovatsion 
    dasturlari 
    Davlat ilmiy-texnik 
    dasturlari 
    Xalqaro loyihalar 
    va dasturlar 
    Davlat buyurtmasini
    bajarishga 
    shartnomalar 
    Strategik o‘zakni bazaviy
    moliyalashtirilishi 
    Akademik sektor, shu 
    jumladan oliy maktab 
    Davlat ilmiy markazlari, 
    laboratoriyalar 
    Tajriba-eksperimental
    bazaning noyob 
    ob’yektlarining tarkibi 



    mahsulotning ximik va fizik xossalarini, parametr va assortimentlarini 
    yaxshilash; 

    texnologik jarayonlarni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish; 

    jihozlarni modernizatsiyalash; 

    bino va inshootlarning yangi tiplarini yaratish; 

    mehnatni tashkil etish va boshqarishning yangi va takomillashgan usullari; 

    ixtirochilik va ratsionalizatorlik takliflari. 
    Korxonalar, tarmoqlar va tarmoqlararo komplekslarda ishlab chiqarish 
    sur’atini tezlashtirish, mahsulot hajmini ko‘paytirish, uning sifatini oshirish, ishlab 
    chiqarishning foydaliligini ko‘tarish uchun fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish 
    kerak bo‘ladi. Bu ish ma’lum chora-tadbirlarni amalga oshirish hisobiga bo‘lishi 
    mumkin. Chora-tadbirlar albatta samarali bo‘lishi kerak. Uni hisobga olmasdan, 
    bahslashmasdan fan-texnika bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqarishga joriy etilmaydi. 
    Fan-texnika taraqqiyoti tadbirlari iqtisodiy samarasini hisoblash tartibi rasmiy 
    hujjatlar, ya’ni metodik qo‘llanmalarda izohlab berilgan. 
    Ularga quyidagilar kiradi: 

    kapital qo‘yilmalarning iqtisodiy samaradorligini aniqlash bo‘yicha 
    Namunali (Tipovaya) metodika; 

    xalq xo‘jaligida yangi texnika, ixtirochilik va ratsionalizatorlik 
    tavsiflaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini aniqlash metodikasi; 

    korxonalar 
    va 
    ishalb 
    chiqarish 
    birlashmalari 
    boshqaruvining 
    avtomatlashtirilgan sistemasining iqtisodiy samaradorligini hisoblash metodikasi; 

    boshqaruvning avtomatlashtirilgan sistemasi samaradorligini (GOST–
    24.702.85). 

    mehnatni ilmiy tashkil etish, ya’ni Rot bo‘yicha tadbir-choralarning 
    iqtisodiy samaradorligini aniqlash metodikasi; 

    atrof-muhitni muhofaza etish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish 
    uchun sarflangan xarajatlarning iqtisodiy samarasini aniqlash uchun vaqtinchalik 
    metodika. 
    Undan tashqari, tarmoq vazifalari, ilmiy tekshirish institutlari, loyiha 
    tashkilotlari, oliy o‘quv yurtlari ham metodik materiallar tayyorlash mumkin. 
    Texnika taraqqiyoti eng avvalo yangi texnikani yaratish orqali amalga 
    oshiriladi, ro‘y beradi. Shu sababli yaratilgan va joriy etilayotgan texnika samarali 
    yoki samarasizligini bilish kerak bo‘ladi. Demak, samarani o‘lchash va baholash 
    kerak. 
    U qanday qilib aniqlanadi? 
    Yangi texnikaning iqtisodiy samaradorligi barcha sanoat tarmoqlarida, ilmiy-
    tekshirish institutlarida, loyihalash tashkilotlarida tegishli tadbirlarni avvalgi 
    yillardagi o‘zlashtirish natijalarini ifodalovchi hujjatlar asosida aniqlanadi. 
    Ilmiy-texnikaviy tadbirlarning ko‘p yillik tajribalariga asoslangan turli 
    ko‘rsatkichlar, jumladan, mashina va texnikaviy vositalarni ishlab chiqarish hamda 
    ulardan foydalanish natijasida erishiladigan yillik iqtisodiy samaradorlik 
    quyidagicha aniqlanadi: 




    S
    А
    П
    а
    Э






    2
    2
    1
    3
    3
    Bu yerda: 3
    1
    va 3

    – mavjud va yangi texnika yordamida mahsulot birligini 
    ishlab chiqarish xarajatlari (keltirilgan xarajatlar); 
    a – yangi texnikaviy vositalarning sifatini, nisbiy afzalligini ifodalovchi 
    koeffitsiyent bo‘lib: 
    н
    н
    E
    P
    Q
    E
    P
    Q
    а



    2
    1
    1
    2
    bu yerda: Q1 va Q2 – mavjud va yangi texnikaviy vositalar birligi yordamida 
    yil davomida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi; 
    Р1 va Р2 – mavjud va yangi texnikaviy vositalar qiymatidan ularni tiklash 
    uchun ajratmalar salmog‘i; 
    П – yangi texnikadan foydalanish davrida erishiladigan samaradorlik. U 
    quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 




    H
    H
    E
    P
    K
    K
    E
    U
    U
    П





    2
    1
    1
    1
    2
    1
    2
    1
    1
    bu yerda: U
    1
    1
    va 
    U
    1
    2
    - mavjud va yangi texnikadan foydalanish davridagi 
    joriy xarajatlar; 
    К
    1
    1
    va
    К
    1
    2
    – mavjud va yangi texnikadan foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan 
    kapital qo‘yilmalar;
    Е
    н
    – kapital qo‘yilmalarining norma darajasidagi samaradorlik koeffitsiyenti 
    (0,15); 
    А
    2
    – yangi texnika joriy etilgandan keyin uning yordami bilan ishlab 
    chiqariladigan mahsulot hajmi; 
    S – yangi texnikani loyihalashtirish xarajatlari.
    Yangi texnika samaradorligini hisoblash qiyosiy samaradorlikni aniqlash 
    tamoyillariga asoslanadi. Hozirgi kunda bunday hisob-kitoblar xalq xo‘jaligida 
    yangi texnikadan, ixtirochilik va ritsionalizatorlik takliflaridan foydalanishning 
    iqtisodiy samaradorligini aniqlash metodikasi asosida amalga oshiriladi. 
    Bu metodikaga binoan iqtisodiy samara quyidagi formula yordami bilan 
    ifodalanadi: 


    хА
    Х
    Х
    C
    2
    1




    bu yerda: С – yillik iqtisodiy samara, so‘m; 
    Х
    1
    va Х

    – yangi texnika yordami bilan tayyorlangan mahsulot birligiga 
    sarflangan keltirilgan xarajatlar (Т=Е
    н 
    х К); 
    А
    2
    –hisobot yilida yangi texnika yordamida ishlab chiqarilgan mahsulotning 
    yillik hajmi.
    Yangi texnika va texnologiyaning iqtisodiy samaradorligini rejalashtirish va 
    bashorat qilishda uning bir qator asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga, jumladan 


    foydaning ko‘payishi, mehnat unumdorligini oshishi mehnat, moddiy va kapital 
    sig‘imining pasayishi, mahsulot tannarxining kamaymshiga ta’sir etishi hisobga 
    olinadi. Masalan, yangi mahsulotni ishlab chiqarish hisobiga olinadigan rejali 
    foydaning ko‘payishi quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
    bunda 

    Ф
    t
    - kelgusi davrda foydaning oshishi (so‘m hisobida); 
    Б
    t
    va Т
    t
    korxona ulgurji bahosi va yangi mahsulot birligining ishlab chiqarish 
    tannarxi; 
    Б
    1
    va Т
    1
    –korxona ulgurji bahosi va almashtiriladigan mahsulotning yangi 
    texnikani joriy etilgungacha bo‘lgan yildagi tannarxi (so‘m hisobida); 
    А
    t
    va А
    1
    – kelgusi davrda ishlab chiqariladigan yangi mahsulot va yangi texnikani 
    joriy etishgacha bo‘lgan yildagi almashtiriladigan maxsulotning xajmi (so‘m 
    hisobida). 
    Yangi texnikaning samaradorligini hisoblash va tahlil etish uning ijtimoiy 
    natijalari va oqibatlarini ham hisobga olish kerak bo‘ladi. Ular jumlasiga, mehnat 
    sharoitlarini yaxshilish, xavfsizlik va qulaylikni ta’minlash, xodimlarning bilimi va 
    ilimi hamda malmkasini oshirish, atrof muhitni muhofaza qilish, inson faoliyati 
    uchun eng yaxshi sharoitlar yaratish kiradi.

    Download 1,24 Mb.
    1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   43




    Download 1,24 Mb.
    Pdf ko'rish