|
Xitoy xalq respublikasi
|
| bet | 9/15 | | Sana | 16.11.2023 | | Hajmi | 0,73 Mb. | | #100034 |
Bog'liq Извлеченные страницы из Erkin iqtisodiy hududlar 2019 [@iqtisodchi kutubxonasi]9.1-jadval. Xitoy yirik EIHlari – MIHlarining 2017-yilga tashqi savdo aylanmasi, trln. yuanda
MIHlar
|
Miqdori, mln. yuan
|
O„sishi, %
|
tashqi
tovar aylanmasi
|
eksport
|
import
|
tashqi
tovar aylanmasi
|
eksport
|
import
|
Shenjen
|
2801146
|
1653357
|
1147789
|
6,4
|
5,5
|
7,9
|
Syamen
|
581604
|
325365
|
256239
|
14,3
|
5,2
|
28,4
|
Chjuxay
|
299012
|
188298
|
110714
|
8,6
|
4,4
|
16,4
|
Shantou
(yanvar- noyabr)
|
52382
|
39195
|
13188
|
2,5
|
1,2
|
6,7
|
Xaynan
|
70237
|
29566
|
40671
|
-6,5
|
110,4
|
-33,4
|
Jami
|
3804381
|
2235781
|
1568601
|
7,4
|
5,9
|
9,6
|
77
75 www.tradingeconomics.com ma‟lumotlari asosida tayyorlandi.
76 https://kun.uz/news/2019/01/14/xitoyning-tashqi-savdo-aylanmasi-rekord-qiymatga-yetdi.
77 Годовой обзор. Состояния экономики и основных направлений внешнеэкономической деятельности Китайской Народной Республики в 2017 году. // Торговое Представительство Российской Федерации в Китайской Народной Республике. – Пекин, 2018 г. – С. 104.
O„z navbatida, MIHlar tashqi savdo aylanmasning o„sish sur‟ati umumiy 7,4
%ni tashkil etgan bo„lsa, bu ko„rsatkich Chjuxay MIHda 14,№ %ni, Xaynan MIHda esa -6,5 %ni tashkil etgan. O„z navbatida, aynan Xaynan MIHda eksportning o„sishi 110,4 %ni, importning o„sishi esa -33,4 %ni tashkil etgan.
Shuningdek, “Bir makon, bir yo„l” tashabbusini amalga oshirish kuchayishi natijasida Xitoyning o„kpgina provinsiyalaridagi EIHlarining tashqi iqtisodiy faoliyati sezilarni o„sganligini kuzatish mumkin (9.2-jadval).
9.2-jadval.
Xitoy EIHlarining tashqi savdo aylanmasi ko„rsatkichlari, mlrd. AQSh dollari
MIHlar
|
2016-yil
|
2017-yil
|
tashqi
tovar aylanmasi
|
eksport
|
import
|
tashqi
tovar aylanmasi
|
eksport
|
import
|
Shenjen
|
398,34
|
237,44
|
160,90
|
413,95
|
244,22
|
169,73
|
Syamen
|
77,17
|
46,94
|
30,23
|
85,84
|
48,01
|
37,83
|
Chjuxay
|
41,71
|
27,31
|
14,40
|
44,25
|
27,89
|
16,36
|
Shantou
|
8,52
|
6,42
|
2,10
|
8,80
|
6,71
|
2,09
|
Xaynan
|
11,32
|
3,12
|
9,20
|
10,37
|
4,37
|
6,00
|
Jami
|
537,06
|
321,23
|
216,83
|
563,21
|
331,2
|
232,01
|
Jumladan, 2016-yilda ular hissasiga Xitoy tashqi savdo aylanmasining 14,57 %i to„g„ri kelgan bo„lsa, 2017-yilga kelib EIHlarning tashqi savdo aylanmasi hajmi 537 mlrd. AQSh dollaridan 563 mlrd. AQSh dollarigacha o„sganligiga qaramay, mamlakat tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 13,7 %ga tushib ketdi.
Xitoy EIHlarida 2017-yilda 2016-yilga nisbatan eksport, import va tashqi savdo aylanmasining ham o„sganligini ko„rish mumkin. Lekin, bunda eksport hajmi 3,1
%ga o„sgan bo„lsa, import hajmi 7 %ga o„sishga erishganligini ham ko„rish mumkin. EIHlarning umumiy tashqi savdo aylanmasi esa 4,9 %lik o„sishga erishgan.
Bundan o„sish sur‟atlariga erishishda mazkur EIHlardagi mintaqaviy yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmining o„sishi o„z ta‟sirini ko„rsatgan (9.3-jadval).
9.3-jadval.
Xitoy EIHlarining mintaqaviy yalpi mahsuloti hajmi, mlrd. yuan
MIHlar
|
2013-yil
|
2015-yil
|
2017-yil
|
Shenjen
|
1160,8
|
1750,3
|
2243,8
|
Syamen
|
279,7
|
346,6
|
378,4*
|
Chjuxay
|
149,0
|
202,5
|
256,5
|
78
79
78中国海关统计月刊 = Таможенная статистика Китая. Ежемесячный журнал. Пекин: 海关总署, 2016. № 12. – С. 135, 137.; 中国海关统计月刊 = Таможенная статистика Китая. Ежемесячный журнал. Пекин: 海关总署, 2017. №
12. – С. 135, 137.
79 Annual Report on the Development of China‟s Special Economic Zones (2016): Blue Book of China‟s Special Economic Zones / ed. by Yitao Tao, Yiming Yuan. Singapore: Social Sciences Academic Press and Springer Nature, 2016. – R. 70.; 中国经济特区发展报告 – 2017 = Доклад о развитии специальных экономических зон Китая – 2016. Пекин: 社会科学文献出版社, 2018. – R. 151.
Shantou
|
140,2
|
185,0
|
235,0
|
Xaynan
|
214,3
|
370,2
|
404,5
|
Jami
|
1944
|
2854,6
|
3139,8
|
Bu erda: * – 2016 yil uchun.
9.3-jadvalda ko„rinib turibdiki, Xitoy EIHlarida mintaqaviy yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmining o„sish tendensiyasiga ega. Jumladan, yilda 2013-yilga nisbatan o„sish hajmi 1,62 martaga teng bo„lgan. Bu esa Xitoy iqtisodiyoti o„sish darajasidan yuqori ekanligini ko„rsatadi.
Jahon iqtisodiyoti globallashib, savdo yo„lidagi to„siqlar kamayib, soliq qonunlari va tartibga soluvchi rejimlar erkinlashib borayotgan hozirgi sharoitda xorijdan kiritiladigan investitsiya oqimlariga talab tobora ortib bormoqda. Bu, ayniqsa, so„ngi yillarda jahonda xalqaro kapital harakatida susayishi va buning natijasida to„g„ridan-to„g„ri xorijiy investitsiya (TTXI)lar hajmining kamayib borishi sharoitida milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish va undan EIHlarda samarali foydalanish bo„yicha Xitoy tajribalarini o„rganish muhim ahamiyat kasb etadi.
Ma‟lumotlarga ko„ra, Xitoy hukumati 1 dollar chet el inveestitsiyalarni jalb etish uchun 5,5 dollar o„z mablag„larini safarbar etgan. Natijada, milliy va asosan, xorijiy investorlar hududlarga investitsiyalar kirita boshlagan, bu esa, o„z navbatida, mamlakat iqtisodiyotini rivoji uchun poydevor bo„lib xizmat qildi. Xitoyning xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda o„ziga xos xususiyatlaridan biri davlatning tuganmas quvvatlari majmuasi ega ekanligidir, shu bois ham bu holat chet ellik investorlarda qiziqish o„yg„otmoqda. Xitoyda moliyaviy inqirozdan juda ta‟sirlanmagan katta va tez o„sib borayotgan bozor mavjud. Qudratli salohiyatga ega, o„rganish va rivojlanishga intilayotgan ko„plab xodimlar va potensial sheriklar bilan mamlakatda arzon narxlardagi ishlab chiqarishlar uchun asos – shart-sharoit mavjud. Shunga qaramasdan, ayrim omillar Xitoyning shaffofligi, huquqiy noaniqlik, intellektual mulk huquqlarini himoya qilishning past darajasi, korrupsiya yoki mahalliy biznesni qo„llab-quvvatlovchi himoya choralari kabilar investitsiyalarga to„sqinlik qilishi mumkin. Shu maqsadda Xitoy hukumati har doim investitsiyalarga to„sqinlik qilishi mumkin bo„lgan omillarni o„rganib, bartaraf etib boradi va buning natijasida invistitsiya shaffofligi yanada oshishiga, pirovardida, tashqi iqtisodiy faoliyati yanada rivojlanishiga erishiladi.
Xitoyda atrof-muhitni muhofazasi birinchi o„rinda turadi. Xitoy hukumati xorijiy investitsiyalarni boshqarishda aviatsiya, ko„mir, mudofaa, elektr energiyasi va davlat tarmog„i, neft, neft-kimyo, yuk tashish va telekommunikatsiya kabi tarmoqlar bo„yicha mutlaq nazoratni o„zida saqlab kelmoqda. Bundan tashqari, avtomobil, kimyo, qurilish, razvedka va dizayn, elektron axborot, uskunalar ishlab chiqarish, temir va po„lat, rangli metall, ilm-fan va texnologiya kabi sohalarga nisbatan “nisbatan nazorat” mavjud. Bunday strategik sohalarni Xitoy hukumati o„z qo„lida ushlab bormoqda va bu omillar orqali xorijiy investorlarni qisman nazoratini olib bormoqda.
Bugungi kunda Xitoy davlati “Bir makon, bir yo„l” global loyihasi orqali butun
dunyoga investitsiyalar olib chiqish bilan faol shug„ullanmoqda. Buning natijasida 2020-yilga kelib, Xitoyning xorijdagi aktivlari bugungi kundagi 6 trillion 400 milliard dollardan uch barobarga oshadi80. Xitoy mamlakati bunday faol investitsiya siyosatini olib borsa, Amerika Qo„shma Shtatlarini ham orta qoldirib ketadi. Bunday rivojlanishga qaramasdan Xitoyda ekologiya muammolari, raqobatchilarning sonining ko„payishi kabi muammolar soni ham oshib bormoqda.
Yangi xorijiy investitsiyalarni ko„rib chiqishning yana bir ustuvor yo„nalishi – “xalqaro ishlab chiqarishdagi hamkorlik” maqsadlarini to„la-to„kis ko„rib chiqishdir. Bu erda “global sanoat zanjiri”ni o„zaro manfaatli yo„llarda mustahkamlash uchun ishlab chiqarish quvvatlarini boshqa mamlakatlarga o„tkazishni rag„batlantirish vazifasi turibdi81. Xitoy kompaniyalari chet elda investitsiya qilayotganda – hozirgi kunda Lotin Amerikasida bo„lgani kabi, ular o„zlarining kompaniyalari uchun oqilona va barqaror investitsiya kiritish bilan emas, balki, strategiyalarini Xitoyning milliy investitsion ustuvorliklari bilan birlashtirishga mas‟uldirlar82.
Shuningdek, Xitoy davlati TTXIlarni qabul qilishda ham faol davlat hisoblanadi.
Buni quyidagi 9.4-jadval ma‟lumotlaridan ham ko„rish mumkin.
|
| |
