Yuqori kuchlanish texnikasi

270 
8. 
Nima sababdan podstantsiyalarni o’takuchlanishlardan himoyalashda 
ishonchlilik bo’yicha talab havo liniyalaridagiga nisbatan yuqori qo’yiladi? 
Sababini tushuntiring. 
 
7.3. Elektr uzatish liniyasida va u qatnashuvchi zanjirlarda
to’lqin jarayonlari 
Elektr uzatish liniyasiga bevosita va unga yaqin joylashgan birorta ob’ektga 
yashin urilganda liniya o’tkazgichlari bo’ylab tarqaluvchi elektromagnit to’lqin 
paydo bo’ladi. Liniyada va podstantsiyada paydo bo’ladigan atmosfera 
o’takuchlinishi bu to’lqinlarning sinishi va qaytishi bilan aniqlanadi. SHu sababli 
yashindan himoyalash qurilmalarini tanlash uchun olib boriladigan hisoblash 
ishlarini bajarishda to’lqin jarayonini tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. 
Elektr uzatish liniyasida to’lqin jarayoni to’rtta asosiy parametr – liniyaning 
birlik uzunligiga to’g’ri keluvchi sig’imi S, induktivligi L, aktiv qarshiligi va aktiv 
o’tkazuvchanligi bilan xarakterlanadi. Ular quyidagi ko’rinishdagi differentsial 
tenglamalar orqali bog’langan: 






















t
U
C
gU
i
t
i
L
ir
U
.
(7.15) 
Barcha to’rtala parametrlar hisobga olinganda bu differentsial tenglama 
murakkab ko’rinishga ega bo’ladi. Ayrim hollarda liniyaning o’tkazuvchanligi 
juda kichik bo’lganligi sababli u e’tiborga olinmaganda bu tenglamalar ancha 
soddalashadi. Biroq liniya bo’ylab katta amplitudali to’lqin tarqalayotgan bo’lsa, 
liniyaning o’tkazgichlarida tojlanish razryadi paydo bo’lib, bunday sharoitlarda 
aktiv o’tkazuvchanlikni hisobga olmaslik mumkin emas. 
Liniyada kechadigan jarayonga uning aktiv qarshiligi sezilarli darajada 
ta’sir ko’rsatib, u o’takuchlanish amplitudasini so’ndirishga va to’lqinning 
deformatsiyalanishiga olib kelishi mumkin. Yashinning elektr uzatish liniyasi 
o’tkazgichlariga razryadlanishda erga nisbatan o’takuchlanish sodir bo’ladi. SHu 

271 
sababli elektromagnit to’lqining to’g’ri toki liniya o’tkazgichlari bo’yicha tarqalsa, 
teskari toki er bo’ylab qaytadi. Liniyaning aktiv qarshiligi o’tkazgichning aktiv 
qarshiligi
t
"
o
r
va tok qaytayotgan erning aktiv qarshiligi 
yer
r
dan iborat bo’ladi. 
To’lqin rejimida tokning vaqt bo’yicha o’zgarishi juda katta bo’lganda 
ekvivalent aktiv qarshilik sirtiy effekt hisobiga oshib ketadi va to’lqin 
amplitudasining deformatsiyalanishiga sezilarli darajada ta’sir ko’rsatadi. Bu 
jarayonning nazariy tahlili o’ta murakkab bo’lib, kuchlanish to’lqining o’zgarish 
xarakteriga erning sirtiy effektining ta’siri 7.4- rasmda keltirilgan. 
Kuchlanish 
to’lqini 
ekvivalent 
frontining 
o’zgarishini kuchlanish 
o’zgarishining maksimal tezligi bo’yicha aniqlash maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Ekvivalent frontning uzunligini aniqlash uchun M.V. Kostenko tomonidan 
quyidagi taxminiy hisoblash formulasi taklif etilgan: 
,
260
2
2
2


h
l
Э


mksek ,
(7.16) 
bu yerda 

- tuproqning solishtirma qarshiligi, Om/m; 
l
- to’lqinning o’tgan yo’li uzunligi, m; 
h
- erning sirtiga nisbatan faza o’tkazgichlarining osilish balandligi, m; 
C
L
Ζ

- liniyaning to’lqin qarshiligi, Om. 
7.4- rasm. Erning sirtiy effekti ta’sirida to’lqin frontining stillashgan xarakteri 

Download 6,12 Mb.