Yuqori kuchlanish texnikasi

261 
Yashin tokining maksimal qiymati, o’tkazgichning aktiv va to’lqin 
qarshiligi hamda zaminlash qarshiligida maksimal kuchlanishning tushishi 
kuzatiladi. 
Yashin toki impulsi frontining qiyalanishi magnit bog’langan zanjirlarda 
induktsiyalangan 
kuchlanishni 
va 
o’tkazgichning induktiv qarshiligida 
kuchlanishning tushishini belgilaydi:
t
i
a
Ya
d
d

.
(7.3) 
Yashin razryadlanishini son jihatidan xarakterlaydigan asosiy xarakteristika 
yashin tokining amplitudasi bo’lib, uni qayd etish muhim hisoblanadi. Uni qayd 
etish uchun keng qo’llaniladigan asbob elektromagnit ferromagnit qayd qilgich 
hisoblanadi. Odatda elektromagnit qayd qilgich elektr uzatish liniyasining 
tayanchlarida o’rnatiladi va yaxshi zaminlanadi. Chunki, havodagi elektr uzatish 
liniyalari (HEUL) tez–tez yashinning bevosita urilishiga uchraydi (odatda, 
HEULning xar bir 100 km uzunligiga yashinning ta’sir etish intensivligi bir yilda 
10 – 20 martaga teng). 
Tayanchning o’qiga nisbatan R masofada joylashgan nuqtadagi magnit 
maydon kuchlanganligi tayanch bo’yicha oqib o’tayotgan tokning funktsiyasi 
hisoblanadi. Agar tayanchni metal tsilindr ko’rinishida tasavvur qilsak va tayanch 
o’qidan R masofadagi magnit maydon kuchlanganligi N ni quyidagi formula 
yordamida aniqlaymiz: 
πR
i
Η
ya
2

.
(7.4) 
O’lchashlar yashin toki keng diapazonda o’zgarishini ko’rsatadi. Ammo bu 
kamchilik o’lchashlar statikasi bilan kompesatsiyalanadi. Har xil ob’ektlarda va 
turli olimlar tomonidan olib borilgan o’lchashlarning natijalari 7.3- rasmda 
keltirilgan. O’takuchlanishdan himoyalanish yo’riqnomaga ko’ra (7.3- rasm, 2 – 
egri chiziq) quyidagi empirik formula yordamida etarlicha aks ettiriladi: 
1
26
60
1
10
.
I
-
I
Ya
ya
е




, yoki
60
1
Ya
I
lg



,
(7.5) 

262 
bu yerda 
Ya
I
- yashin tokining amplitudasi, kA; 
1

- YAshin toki amplitudasining 
Ya
I
ga teng va katta bo’lish ehtimoli. 
7.3- rasm. Turli manbailardan olingan yashin toki amplitudasining protsentlardagi egri chizig’i: 
1- Amerikaning osmono’par binosidagi razryadlar; 2- Amerika injener – elektriklar institutining 
tavsiyasi asosida olingan ma’lumot; 3- Sobiq SSSrda qabul qilingan ma’lumot; 4 – Lьyuisa va 
Faustaning ma’lumotlari bo’yicha; 5 – Amerikaning elektr uzatish liniyalarida oxirgi marta 
kuzatilgan tok amplitudasi. 
Agar elektr sistemada o’takuchlanish yashinning bevosita elektr uzatish 
liniyasiga yoki biror elektr qurilmaga urilishidan paydo bo’lsa, u yashining 
bevosita urilishidan hosil bo’lgan o’takuchlanish deb tushiniladi, Agar 
o’takuchlanish elektr uzatish liniyasiga yaqin joylashgan biror ob’ektga urilishidan 
paydo bo’lsa, unga induktsiyalangan o’takuchlanish deb tushiniladi.
Elektr qurilmaning qismlariga kuchlanish qo’yilganda uning atrofida 
elektromagnit maydon paydo bo’ladi. Agar bu maydonga qandaydir keskin turtki 
(yashin) kiritilsa, maydon bir holatdan qandaydir ikkinchi holatga to’lqin jarayoni 
ko’rinishida o’tadi. Bu holda elektromagnit to’lqin elektr uzatish liniyasi bo’ylab 
ikkala tomonga qarab tarqaladi. 
Elektromagnit to’lqinni elektr maydon energiyasining tashuvchisi 
hisoblanuvchi kuchlanish to’lqini va magnit maydon energiyasining tashuvchisi 

Download 6,12 Mb.