Yuqori kuchlanish texnikasi

252 
2
2
1
2
2
1
2
1
1
2
2
1
2
2
2
2
1
1
2
1
2
1
)
C
C
(
g
)]
C
C
(
C
g
[
C
j
C
g
g
)
C
C
(
j
C
j
)
g
C
j
(
B

















. (6.6) 
Shunday qilib, sxemani parallel ulangan o’tkazuvchanlik ko’rinnishida 
tasvirlash mumkin: 
2
2
2
1
2
2
2
1
2
2
1
2
2
1
2
2
2
1
2
1










g
C
g
)
C
C
(
g
C
g
g
. (6.7) 
Bunda ekvivalent sig’im quyidagicha aniqlanadi: 
2
2
2
1
1
2
2
2
2
2
1
2
2
1
2
1
1
2
2
1
2
1
1















)
C
C
C
C
)
C
C
(
g
)
C
C
(
C
g
C
E
. 
Ikki qatlamli dielektrik uchun 

tg
qiymatini quyidagi ifodadan aniqlaymiz: 
2
2
0
1
2









C
C
C
C
C
g
tg
Э
0
,
(6.8) 
bu yerda 
2
0
С
С

va 
2
1
2
1
С
С
С
С
С



Keltirilgan formulalardan ko’rinadiki 

tg
va ekvivalent sig’im chastotaga 
(

) va vaqt doimiysiga (

) bog’liq. Bu bog’lanishlar izolyatsiyani profilaktik 
sinashda qo’llanilishi mumkin. 
Ushbu yuqorida qayd etilgan sig’im–chastota usulining ma’nosi ikkita biri-
biridan farq qiluvchi chastotada o’lchangan sig’imning qiymatlarini solishtirishga 
asoslangan bo’lib, u, masalan, transformotor izolyatsiyasini sinashda va asosan 
izolyatsiyaning ustki qatlamida ho’llanishni topishga imkoniyat beradi. Bunda 
dielektrikning sig’imi chastotaning ikki xil, masalan 50 Gts (
50
С
) va 2 Gts (
2
С
) 
qiymatlarida o’lchanadi. Sig’imlar nisbatining 
3
,
1
2
50

С
С
qiymatlarida ho’llanish 
ruxsat etib bo’lmaydigan darajada deb baholanadi. 
Har xil chastota uchun sig’imlar nisbatini aniqlash uchun 6.5- rasmda 
keltirilgan asbob qo’llanilishi mumkin. Almashlab ulagichning chap tomondagi 
holatida sinalayotgan sig’im C
x
o’zgarmas tok kuchlanishli (bir necha yuz volt) 

253 
manbadan zaryadlansa; o’ng tomondagi holatida esa sig’im C
x
galьvanometr G 
orqali razryadlanadi. Almashlab ulash davriy ravishda 
2
1

f
Gts va 

2
f
50 Gts 
bilan amalga oshiriladi. Izolyatsiya sig’imining o’rtacha razryadlanish toki 
Uf
C
qf
i



ga teng. Yuqorida keltirilgan chastotaning ikkita qiymati uchun
50
2
50
2
50
2



C
C
i
i
. 
Galvanometr yordamida toklar nisbatini o’lchash orqali sig’imlar nisbati 
50
2
С
С
ni aniqlaymiz. 
6.5- rasm. Ikkita chastotada izolyatsiyaning sig’imini o’lchashning printsipial sxemasi. 
Dielektrikning elektr mustahkamligini har xil temperaturadagi sig’imlar 
nisbati bo’yicha ham baholash mumkin. Chunki, dielektrikning temperaturasi 
oshishi bilan uning o’tkazuvchanligi asta-sekin oshib boradi, eng katta 
o’tkazuvchanlik ho’llangan qatlamlarda kuzatiladi. Temperatura oshganda bir 
tomondan bir jinsli bo’maganlik darajasi kuchaysa, ikkinchi tomondan vaqt 
doimiysi 

kamayadi. Shunday qilib, temperaturaning oshishi xuddi chastota 
kamayishi kabi ta’sir ko’rsatadi. Bu usulni qo’llagan xolatda dielektrikning sig’imi
temperaturaning 70
0
va 20
0
S qiymatlarida o’lchanadi. Sig’imlar nisbatining 

254 
3
,
1
0
0
20
70

С
С
qiymatlarida ho’llanish ruxsat etib bo’lmaydigan darajada deb 
baholanadi. 
Elektr mustahkamlikni aniqlashning yana bir usuli 

tg
ning chastota va 
temperaturaga bog’liq holda o’zgarishini aniqlashga asoslangan. Bunda 
)
( f
f
tg


va 
)
(
0
t
f
tg


bog’lanishlardan foydalanish mumkin. Biroq 

tg
ni har 
xil chastota uchun o’lchash o’ta murakkab tadbir hisoblanadi. SHu sababli 
)
(
0
t
f
tg


bog’lanishdan foydalanish keng qo’llaniladi. Transformotorlarning 
qog’ozli–moyli izolyatsiyasi uchun 

tg
ning temperaturaga bog’liqligini 
xarakterlaydigan grafik 6.6- rasmda keltirilgan. 
6.6- rasm. Transformotorlar izolyatsiyasi uchun 
0
(t
f
tg


) funktsional bog’lanishlarning 
grafigi: 1 va 2 – ho’llangan holatlar ; 3 – quruq xolat. 
Yuqorida keltirilgan usullar bo’yicha izolyatsiyaning sig’imini o’lchash 
SHering ko’prigi yordamida amalga oshiriladi. Bu usulga ko’ra ko’prikning bir 
elkasiga o’lchanayotgan sig’im ulanadi (6.7- rasm). 
tgδ 

255 
6.7- rasm. Shering ko’prigining printsipialь sxemasi 
Bu sxemada C
x
- o’lchanayotgan sig’im (shaxobcha 1); R
3 
– rostlanuvchan 
aktiv qarshilik (shoxobcha 3); C
N
– etalon sig’im (shoxobcha 2); R
4
– dekadali 
aktiv qarshilik (shaxobcha 4); S
4 
– dekadali sig’im. Juft shoxobchalardagi 
qarshilik va sig’imlarning qiymatlari berilgan bo’ladi.
Dekadali qarshilik R
4
va dekadali sig’im S
4
larni o’zgartirish orqali 3- va 4- 
shoxobchalardagi kuchlanish tushuvlarini qiymati va fazasi bo’yicha tengligiga, 
ya’ni 
4
3
U
U

bo’lishiga erishamiz. Bu vaqtda galьvanometr G orqali oqayotgan 
tok nolga teng bo’lib, ko’prik muvozanatlashadi. 
4
3
U
U

shart bajarilganda quyidagi munosabat ta’minlanadi: 
4
2
3
1









,
(6.9) 
bu yerda 
1


, 
2


, 
3


va 
4


ko’prik elkalarining to’la qarshiliqlari.

Download 6,12 Mb.