274
r
h
lg
r
h
ln
C
L
2
138
2
60
0
0
,
(7.20)
bu yerda
h- o’tkazgichning erga nisbatan o’rtacha osilish balandligi;
r-
o’tkazgichning radiusi.
O’tkazgichlari parchalangan elektr uzatish liniyasi uchun o’tkazgichning
ekvivalent radiusi to’plamdagi simlar radiusiga bog’liq xolda quyidagi formula
yordamida aniqlanadi:
n
n
k
n
Э
n
k
Sin
n
Sin
a
r
r
1
1
1
0
)
(
.
(7.21)
Havo elektr uzatish liniyalari uchun to’lqin qarshiligining
qiymati odatda
juda tor oraliqda o’zgarib, o’tkazgichlari parchalangan liniyalar uchun 350–400
Om, o’tkazgichlari parchalanmagan liniyalar uchun esa, 450 - 550 Om ni tashkil
etadi.
0
0
C
L
va
0
0
1
C
L
ekanligini e’tiborga olib,
l
uzunlikdagi
liniyaning
induktivligi va sig’imini quyidagicha aniqlash mumkin:
l
l
C
C
l
l
L
L
1
0
0
.
(7.22)
To’lqin qarshiligi
bo’lgan liniya bo’ylab harakatlanayotgan to’g’ri
elektromagnit to’lqinlari
i
,
u
, to’la qarshiligi
bo’lgan
yuklama ulangan
tugunga etib keladi. Bu tugunga tushgan
i
,
u
larning ta’siri oqibatida to’lqinning
bir qismi tugunda sinib qo’shni bo’lakka o’tsa, qolgan qismini esa tugundan
qaytishi natijasida tok va kuchlanish orasidagi munosobat buziladi (7.5- rasm):
U
U
U
;
U
U
i
;
U
i
U
2
.
275
7.5- rasm. Tugunda sinayotgan to’lqinni hisoblash uchun sxema.
Ixtiyoriy tugunga to’lqinning tushishida tugundagi kuchlanishni aniq-lash
uchun qo’llaniladigan sxema 7.6- rasmda keltirilgan. Undagi manbaning EYUKsi
tushayotgan to’lqin amplitudasining ikkilangan qiymatiga
va ichki qarshiligi Z
to’lqin tarqalib kelayot liniyaning to’lqin qarshiligiga teng. Bu manbaning
qisqichlariga tugundagi elementlar, uzun liniya o’rniga ularning to’lqin qarshiligi
ulanadi. Bu tushuncha tugunga ulangan liniya juda uzun liniya bo’lganda yoki
tugunga keluvchi to’lqin liniyaning oxiridan kelayotgan to’lqin kelguniga qadar
o’tib bo’lgan holatdagina o’rinli bo’ladi.
Amalda esa, ko’pgina hollarda ancha
qisqa liniyalar uchraydi va shu sababli liniyaning har ikkala oxiridan qaytgan
to’lqinlarning o’zaro bir-biri bilan ustma–ust tushishini hisobga olinishimiz kerak.
7.6- rasm. Liniyada singan to’lqinning amplimtudasini aniqlash uchun foydalaniluvchi
almashtirish sxemasi:
Z(r) – tugunning ekvivalent qarshiligining operator ko’rinishida
ifodalanishi.
